Nieuwe testament (Noordnederlandse vertaling)

[Ad Ephesios]

Hier beghinnet dat prologus ad Ephesios.

Dese navolghende epistel screef die apostel tot Ephesios, dat was tot dien, die te Ephesum, dat was die in diere stat woenden. Desen waren van hem ghesticht ende vast ghemaect inden ghelove ende in goeden werken, daer si vast in bleven staende. Ende scrijft hem van Romen uut den kerker, daer hi in ghevanghen lach, een troestelic epistel, want hi se niet meer sien en solde, ende seyndetse hem bi enen jongher, hiet Thiticus. Dese en berispede hi niet, want hi keendese goet, mer hi vreesede, dat si noch vallen mochten. Ende want nyemant soe volmaect en is, hi en mach noch was\sen, daerom vermaent hi se ende troestse voert te gane ende om gheens drucken wille vanden ghelove te sceyden, mer hoer ordinancien die si ontfanghen hadden, te holden. Ende op dat si hem in dien goeden staet niet vermetelic en verhieven, soe bewijst hi hem, uut wat staten ende tot welker edelheyt si gheroepen waren ende hoe dattet alleen vander gracien Godes quam, dat si ende die apostelen, ende alle dat menschelic gheslechte ontfanghen hadden. Sine meninghe in deser epistolen is, dat hi se int goede wil sterken ende tot meerre goede vermanen oetmoedich te wesen ende mit meerren love ende dancbarighen love Gode te dancken. Irst groet hi se als hi pleghet, daer nae dancket hi Gode ende ontbint hem die gaven die God den menschen doer die apostolen ghegheven hevet; dan bewijst hi hem, waer uut ende waer toe si gheropen sijn. Daer nae scrijft hi hem vander edelheyt Cristi, ende vermaentse tot ghelatenheyt, ende noetse tot eenheyt des gheloven ende der kerken. Daer nae vertellet hi die gaven der gracien. Ten leesten vermaent hi se te striden yeghen die princen der duusternissen ende bewijst, welc die wapen sijn der keersteliker ridderscappe.

I

Paulus, die apostel Ihesu Cristi overmids den wille Godes, ontbiet alle den heylighen ende den ghelovighen in Cristo Ihesu, die tot Ephesi sijn: ju si gracie

[fol. 100v]

ende vrede van Gode, onsen vader, ende den Heer Ihesu Cristo.

Ghebenedijt sij God ende die vader ons Heren Ihesu Cristi, die ons in hemelschen dinghen in Cristo ghebenediet hevet in alre gheesteliker benedixien, alsoe hi ons uutvercoren hevet in hem, eer die werlt ghemaect was, dat wij reyne solden wesen in sijnre yeghenwordicheyt ende onbevlecket inder minnen, die ons te voren voerghesien hevet in die uutverkiesinghe der kijndere overmids Ihesum Cristum in hem, nae den opsette sijns willen, inden love der glorien sijnre gracien, daer hi ons in ontfanghelic ghemaect hevet in sinen gheminden sone, in welken wij verlosinghe hebben overmids sinen bloede ende verlatenisse der zonden na der rijcheyt sijnre glorien, die in ons gheovervloyet hevet in alre wijsheyt ende voersienicheyt, op dat hi ons kont makede die verborghenheyt sijns willen nae sinen goeden behaghen, dat hi in dien zone te voren opghesettet hadde, in die scafninghe der vollicheyt der tijt in Cristo, te vernuwen alle dinghe in hem, die inden hemel ende inder eerden sijn, in welken wij gheroepen sijn vander gracien Godes ende te voren bereyt nae sinen opsette, die alle dinghe werket naden rade sijns willen, op dat wij sijn inden love sijnre glorien, die irst in Cristo hebben ghehapet, in welken, doe ghi oec hoerden dat woert der waerheyt, die ewangelie uwer salicheyt, in welker ghi oec hoerden dat woert der waerheyt, die ewangelie uwer salicheyt, in welker ghi oec ghelovende gheteykent sijt overmids den Heylighen Gheest der beloeften, die een pant is onser erfnissen, in verlosinghe der verkrighinghe inden love sijnre glorien.

Ende daerom ic, die u ghelove hoer, dat der inden Heer Ihesu is, ende uwe minne in allen heylighen, dancke ic Gode voer u ende en holde niet op uwer te ghedencken in minen ghebeden, op dat God ons Heren Ihesu Cristi, die vader der ghelorien, <ju> moet gheven den gheest der wijsheyt ende der ondeckinghe in sijnre kennisse: verclaerde oghen uwes herten, op dat ghi wetet, welc die hape uwes roepens is, welc die rijcdomme der glorien sijns erfes sijn inden heylighen, ende welc die overscinende groetheyt sijnre moghentheyt in ons is, die ghelovet hebben nader werkinghen der macht sijnre moghentheyt, die hi in Cristo ghewracht hevet, dien verweckende uut den doden ende settende toe sijnre rechterhant inden hemel boven alle werdicheyt deser ordene der enghelen, boven alle principaten ende potestaten ende virtuten ende domincacione, ende boven alle name die ghenoemt wort, niet allen in deser werlt, mer oec inder toecomender. Ende alle dinc hevet hi ondergheworpen sinen voeten ende hevet hem ghegheven boven al dat hovet der kerken te wesen, welke kerke sijn lichame is ende sine vollicheyt, die overmids alle dinghe in allen dinghen vervollet wort.

II

Ende doe ghi inden ghebreken ghestorven waert ende in uwen sonden, daer ghi voertijts in ghewandert hebt nae der ghedaenten deser werlt nae den prince der lucht, des gheestes, die nu werket in die kijnder der wanlovicheyt, in welken sonden wij oec alle voer tijts ghewandert hebben, in begherlicheyden onses vleysches, doende den wille des vleysches ende der ghedachten, ende wij waren oec van naturen kijnder des toerns als die

[fol. 101r]

andere, mer God, die inder ontfarmherticheyt rijc is om sijnre groter minnen, daer hi ons in minde, doe wij den sonden in ghestorven waren, die hevet ons totter ghelijcheyt Cristi levende ghemaect, in wes ghenaden ghi behouden sijt, ende hevet u mede verwecket ende mede doen sitten in hemelschen dinghen in Cristo Ihesu, op dat hi apenbaerde den toecomenden werelden die overvloyende rijcheyden sijnre gracien in goetheyden over ons in Cristo Ihesu. Want van gracien sijt ghi behouden overmids den ghelove ende dat niet van u, want het is een gave Godes, niet uut den werken, op dat hem nyeman en verheffe, want wij sijn sijn makinghe, ghescapen in Cristo Ihesu inden goeden werken, die God bereyt hevet, op dat wij daer in wanderen.

Daeromme ghedencket, dat ghi voertijts heydene waert inden vleysche, die gheheyten wort onreynicheyt van dien, dat gheheyten is besnidinge inden vleysche mitter hant ghedaen, want in diere tijt waert ghi sonder Cristo, vervremdet vander wanderinghe dier van Israhel ende gaste der testamente der beloeften, ende en haddet gheen hape ende waert sonder kennisse Godes in deser werlt. Mer nu sijt ghi in Cristo, die voertijts verre waert, sijt nu na bi inden bloede Cristi.

Want hi is onse vrede, die beyde een ghemaect hevet, ende hi heeft een ghemaect die middel want der mueren, die viantscap hevet hi neder gheleyt in sinen vleysche, die ewe der gheboden hevet hi uut gheydelt mitten gheboden der ewangelien, opdat hi die twe te samen voeghe in hem selven in enen nuwen mensche, vrede makende, op dat hi se Gode overmids den cruce beyde versoende in enen licham, dodende die viantscap in hem selven, ende quam ende boetscapte u vrede, die verre waert, ende vrede den ghenen die nae bi waren, want overmids hem hebben wij beyde in enen gheest den toeganc totten vader. Daer omme nu en sijt ghij niet gaste ende vremde lude, mer ghi sijt burghers der heylighen ende ghesinde Godes, boven op ghetimmert opt fundament der apostolen ende der propheten, daer die overste hoernstene Cristus Ihesus of is, in welken alle te gader ghesette tymmeringhe wasset in enen heyligen tempel inden Heer, ende in welken Cristo ghi oec mede ghetimmert sijt in die woenstat Godes inden Heylighen Gheest.

III

Omme dese dinghen te volbrenghen bin ic, Paulus, te Romen ghevanghen om Cristo Ihesu voer u, heydene, ist dat ghi verstaen hebt die scaffinghe der gracien Godes, die my ghegheven is in u, want nae der apenbaringhe is my die verborghenheyt kont ghemaect, als ic te voren screef in enen corten woerde, alsoe dat ghi moghet mine weten verstaen inder

[fol. 101v]

verborghenheyt Cristi, dat inden anderen gheslachten niet becant en was den kijnderen der menschen alst nu gheapenbaert is sinen heylighen apostelen ende den propheten, dat die heydene mede erfghename sollen wesen inden gheest ende mede inghelichaemt ende mede delachtich sijnre beloeften in Cristo Ihesu overmids der ewangelien, wies dienre ic gheworden bin [nader gaven der gracien Gods, die mi ghegeven is naden werke sijnre moghentheit]. Mi, den minsten alre heylighen, is dese gracie ghegheven, die onbevindelike rijcheyden Cristi onder die heydene te predickene ende hem allen te verlichtene, welc die scaffinghe si der verborgenheyt, die in Gode, die alle dinghe ghescapen hevet, verholen was van den beghinne der werlt, op dat die manichformighe wijsheyt Godes overmids der keerken gheapenbaert woerde inden hemel den princen ende den potestaten nader voer ordinancien der werelden, die hi in Ihesu Cristo, onsen Heer, vervollet hevet, in welken wij sekerheyt hebben ende enen toeganc inden betrouwen overmids sinen ghelove. Daer om begheer ic, dat ghi niet af en laet in minen drucke voer u, welc juwe eer is.

Om deses dinghes wille boghe ic mine knien tot den vader onses Heren Ihesu Cristi, van wien alle vaderlicheyt inden hemel ende inder eerden ghenoemt wort, dat hi nader rijcheyt sijnre glorien u volstandicheyt gheve overmids sinen gheest ghecrachticht te werden inden innersten Cristum te wonen, overmids den ghelove in uwen herten ghewrocht inder minnen ende ghefundert, op dat ghi mit allen heylighen begripen moghet, welc dat si die breetheyt, die lancheyt, die hoecheyt ende die diepheyt. Ende oec bidde ic, dat ghi weten moet die overgaende minne der wetentheyt Cristi, dat ghi vervollet moet werden in alre volheyt Godes.

Den ghenen dien alle dinc machtich is te doen overvloyliker dan wij bidden of verstaen nader moghentheyt, die in ons werket, hem si glorie inder keerken ende in Cristo Ihesu in allen gheslachten der werlt der werltden! Amen.

IIII

Aldus bid ic u, ic, die ghevanghen bin inden Heer, dat ghi werdelic wandert inden roepe, daer ghi in gheroepen sijt, mit alre oetmoedicheyt ende sachtmoedicheyt, mit lidene malcander in minnen draghende. Weset vlitich die eenheyt des gheestes te holdene inden bande des vreden: een lichame, een gheest, alsoe ghi gheroepen sijt in eenre hapen uwes roepes, een Heer, een ghelove, een doepsel, een God ende vader van al, ende die boven alle, ende overmids welken al ende in ons allen is, die in ewen toe ewen ghebenedijt is. Amen.

Enen yegheliken van ons is gracie ghegheven nader maten der ghevinghe Cristi. Daer om seghet die propheet: Hij

[fol. 102r]

clam op int hoghe, hi leyde die vanghenisse ghevanghen, hi gaf den menschen gaven.

Dat hi op clam, wat is dat dan dat hi irst nederclam in die nederste delen der eerden? Het is die zelve, die nederclam ende die opclam boven alle hemele, op dat hi alle dinghe vervollede. Ende hi hefter somich ghegheven te apostolen, somich te propheten, somich te ewangelisten, sulc ander te hierden ende tot leeraers tot der volendinghen der heylighen in dat werc der dieninghe [, in die stichtinghe] des lichaems Cristi, hent wij alle te gader lopen in eenheyt des gheloves ende in kennisse des zone Godes, inden volmaecten man, in die mate der oeltheyden der vollicheyt Cristi, op dat wij nu niet en sijn waggelachtighe of twivelende kijndere ende ommeghedraghen worden mit elken wijnde der leringen, in scalcheyden der menschen, in beheyndicheyden totter verscalckinghe der dwalinghen, mer laet ons waerheyt werken ende in minnen wassen in dien duer alle dinghe, die dat hoeft Christus is, uut wien alle dat [lichaem] te gader ghedronghen is ende gheknoft mit elker samenvoeghinghe des dienstes, naeder werkinghe inder maten eens yeghelijcs ledes, maectet een vermeringhe des lichaems in minnen in stichtinghe sijns selves.

Daer om segghe ic dat ende ghetughet inden Heer, dat ghi voert aen niet en wandert als die heydene wanderen in ydelheyt hoers sinnes, ende hebben inder duusternisse een verdonkert verstant, vervremdet vanden leven Godes overmids onbekennicheyt, die in hem is, om die blintheyt hoers herten, die al wanhapende hem selven ghegheven hebben der onscamelheyt inden werken alre onreynicheyt, in ghiricheyden. Mer ghi en hebt also niet gheleert Cristum te volghen, ist nochtan, dat ghi hem ghehoert hebt ende in hem gheleert sijt als in Ihesu, die die waerheyt is. Doet ghi af den olden menschen na der older wanderinghen, die te niet gaet nader begherte der dwalinghe. Werdet vernuwet inden gheeste uwes ghemoedes ende doet aen den nuwen menschen, die na Gode ghescapen is in gherechticheyden ende in helicheyden der waerheyt.

Daer om doet af die loghene, sprect waerheyt, een yeghelic mit sinen naesten, want wij sijn lede onderlinghe. Werdet toernich, ende en wilt niet sondighen: die sonne en moet niet ondergaen over uwen toerne. En wilt den viande gheen stede gheven. Die ghestolen heft, en moet nu niet meer stelen, mer hi sal billiker arbeyden, mit sinen handen werkende dat goet is, op dat hi hebbe, waer af hijt gheven mochte dies noet hebben. Ende gheen quaet woert en sal uut uwen monde gaen, mer isse[r] enich goet tot stichtinghen des gheloves, op dattet gracie gheve den ghenen diet horen. Ende en wilt niet bedrucken den Heylighen Gheest Godes, daer ghi in gheteykent sijt inden daghe der verlosinghe. Alle bitterheyt ende toerne ende onwerdicheyt ende roepinghe ende blasphemie mit alre quaetheyt moet van u ghedaen werden. Mer weset onderlinghe goedertieren, ontfarmhertich, onderlinghe verghevende, als God ons vergheven hevet overmids Cristum.

V

Daerom weset Godes naevolghers

[fol. 102v]

als alre lieveste kijnder ende wandert inder minnen, als ons oec Cristus gheminnet hevet ende hem zelven ghegheven voer ons tot eenre overleveringhe ende tot eenre offerhande Gode in een roeke der zueticheyt.

Oncuysheyt ende alle onreynicheyt of ghiricheyt en moet in u niet ghenoemt werden, als den heylighen betaemt, of lelicheyt of ghecke sprekinghe of yraudicheyt, die totter nutticheyt niet en hoert, mer liever dancbaricheyt der gaven. Want verstaende wetet dat, dat gheen oncuyscher of onreyn of ghirich, dat der afgoden dienst is, en hevet erve in dat rike Cristi ende Godes.

Nieman en moet u bedrieghen mit ydelen woerden, want daer om is die gramscap Godes ghecomen in die kijnder der wanghelovicheyt. Daer om en wilt ore lude niet delachtich werden. Want ghi waret voertijts duusternissen, mer nu sijt ghi een licht inden Heer: wandert alse kijnder des lichtes, want die vrucht des lichtes is in alre goetheyt ende gherechticheyt ende waerheyt. Weset pruvende wat Gode behaghelic sij ende en wilt niet mededeylen den onvruchtbaren werken der duusternissen, mer berespse liever, want die dinghen die van hem int heymelike gheschien, dat is lelic te segghen. Alle dinghe die berispt worden, die warden vanden licht gheapenbaert, want al dat gheapenbaert wordet, dat is licht.

Daer om seghet hi: Stant op die daer slaepts ende stant op vanden doden, ende Cristus sal di verlichten. Brueders, aldus siet, hoe dat ghi wiselic wandert, niet als onwise, mer als wise; losset den tijt, want die daghe sijn quaet. Daer om en wilt niet onmerkende werden, mer verstaende, welc die wille Godes is. Ende en wilt vanden wine niet dronken werden, daer oncuysheyt in is, mer weset vanden Heylighen Gheest vervolt, ju selven sprekende in psalmen ende in ymnen ende in gheesteliken sanghen singhende den Heer ende vrolic wesende in uwen herten. Altoes doet danc voer alle dinc inden name ons Heren Ihesu Cristi Gode ende den vader. Weset malcander onderdanich inder vresen Cristi.

Die wive moeten den mannen onderdanich wesen als den Here, want die man is een hoeft des wives, als Cristus een hoeft is der kerken. Hi, Cristus, is een beholder sijns lichams. Mer alsoe die kerke Cristo onderdanich is, alsoe sollen oec die wive oeren mannen wesen in allen dinghen.

Ghi manne, minnet uwe wive, als Cristus die keerke ghemint hevet ende hem zelven ghegheven hevet voer hoer, op dat hi se heylichde, haer inden doepsel des waters reyn makende inden woerde des levens, op dat hi hem selven leverde een blinckende kerke, die gheen vlecke of rimpe en hadde of yets wat des ghelijc, mer dat si heylich si [ende] onbevlect. Alsoe sijn oec die manne hoer wive schuldich te minnen als hoers zelves lichame. Want die sijn wijf minnet, die minnet hem selven. Want nyeman en hevet ye sijn eyghen vleysche ghehatet,

[fol. 103r]

mer hi voet sijn vleysche ende cledet; alsoe minnet oec Cristus die keerke, want wij sijn lede sijns lichaems van sinen vleysche ende van sinen benen. Daer om sal die mensche vader ende moeder laten ende aenhanghen sinen wive, ende si twee sollen wesen in enen vleysche. Dat sacrament is groet, mer ic segghet in Cristo ende [in] der keerken. Nochtan ende gi alle, een yeghelic minne sijn wijf als hi hem zelven minnet ende dat wijf ontsie oeren man.

VI

Kinder, weset uwen olders ghehoersam inden Heer, want dat is recht. Ere dinen vader ende dijn moeder, dat ist dirste ghebot inder beloeften, op dat di wel sij ende du langhe levendich op der eerden sijste.

Ende ghi vaders, en wilt uwe kijndere niet tot toernicheyden verwecken, mer voetse op in leringhen ende in castijnghe des Heren.

Ghi knechte, weset uwen vleysliken heren onderdanich mit vresen ende mit anxste, in simpelheyt uwes herten alse Cristo, niet dienende totten oghe als den menschen behaghende, mer alse knechte Cristi den wille Godes doende uut meninghe, mit goeden wille dienende als den Heer ende niet den menschen, wetende, dat een yeghelic vanden Heer ontfanghen sal soe wat goede hi ghedaen hevet, hi si eyghen, hi si vri.

Ende ghi, heren, doet hem dat zelve, hem die dreyghinghe verghevende, ende wetet, dat hoerre lude ende onse Heer inden hemel is ende voer Gode gheen uutneminghe der personen en is.

Bruders, voert aen weset sterke inden Heer ende inder macht sijnre moghentheyt. Doet u aen die wapeninghe Godes, op dat ghi staen moghet yeghen des viants laghen, want ons en is gheen mede stridinghe yeghens vleysche ende bloet, mer yeghens die princen ende die machten ende yeghens die regiers der werlt deser duusternisse, jeghens die gheestelike viande der scalcheyt inder luchten. Daerom ontfanghet die wapeninghe Godes, op dat ghi wederstaen moghet inden quaden daghe ende in allen dinghen volmaect staen. Staet daer om, uwe lendene op ghescort in minnen ende aenghedaen den halsberch der gherechticheyt ende die voete ghescoyet in die bereydinghe der ewangelien des vredes. In allen dinghen nemet den schilt des gheloven, in welken ghi alle vuerighe ghescutte des alre boesten uut moghet doen, ende nemet den helm der salicheyt ende dat zwert des gheestes, [dat dat woert Gods is.] Weset overmids alre bedinghe ende eyschinghe alle tijt biddende inden gheest ende in hem wakende in alre gherechticheyt [ende] bedinghe voer allen heylighen ende voer my, op dat my in die oplukinghe mines mondes dat woert ghegheven werde, mit ghetruheyden condich te maken die verborghenheyt der ewangelien, daer ic om gheseynt bin in dese kethene, alsoe dat ic daer in spreken moet dorren alsoe mi behoert te spreken.

Ende op dat ghi moghet weten die dinghen die omtrent my sijn, wat ic doen moet, alle dinghe sal u Tichicus, mijn alre lieveste broeder ende ghetrouwe dienre inden Heer, kondich maken, dien ic tot u

[fol. 103v]

gheseynt hebbe daer omme, dat ghi mochte kennen hoe die dinghen mit ons sijn ende troestede uwe herten.

Vrede si den bruederen ende mynne mitten ghelove van Gode, onsen vader, ende den Heer Ihesu Cristo. Gracie si hem allen, die in gheheelheyden onsen Heer Ihesum Cristum minnen. Amen, Amen, Amen.

Hier eyndet die epistel ad Ephesios, ende dat prologus vander epistolen beghint, die sunte Paulus screef tot den van Philippen.