Landgoed Sint-Gerlach. Kruispunt van culturen in het Land van Valkenburg

[p. 22]

Kroniek^*

16 Mozes met de wetstafelen en Noach met de ark samen met de Driekoningen op het gewelf van de Sint-Gerlachuskerk, geschilderd door Johann Adam Schöpf in 1751. Het Mozes- en Noach-motief dat teruggaat op de koepelschildering in de Sant' Agnese in Rome, is door de schilder meer dan eens toegepast.

* De jaartallen met een asterisk hebben betrekking op de gebouwen.

[p. 23]

circa 1100	- Gerlachus geboren in de omgeving van Maastricht.
1140	- Gosewijn II, heer van Heinsberg en Valkenburg sticht in Heinsberg een Norbertijns dubbelklooster, vanwaaruit zestig jaar later het klooster in Sint-Gerlach wordt bevolkt.
circa 1149/51	- Bekering van Gerlachus.
1164/65	- Gerlachus sterft te Houthem.
1201	- Gosewijn IV van Valkenburg, kleinzoon van de stichter, besluit een dubbelklooster te stichten bij Gerlachus' graf.
	- Fiat van de pauselijk legaat Guido van Preneste voor de voorgenomen stichting.
	- Recht van begraving in en buiten de kerk.
	- Stichting vanuit Heinsberg van een dubbelklooster te Houthem.
1202	- Oorkonde met vermelding van de kluizenaar als ‘Sanctus’ Gerlachus.
1218	- Aartsbisschop Engelbert van Keulen spreekt in een oorkonde lovend over de kloosters in Houthem en Heinsberg.
1218-1232	- Overgang van dubbelklooster naar nonnenklooster.
circa 1225	- ‘Vita Gerlaci’ geschreven door een Norbertijnse koorheer uit klooster Sint-Gerlach.
1225	- Einde aan personele unie van Heinsberg en Houthem onder een proost.
1236	- Akte over Houthem.
1270	- Walram, heer van Valkenburg schenkt aan het klooster de weg door het dorp Sint-Gerlach met het recht van tolheffing.
1273	- Walram I schenkt het patronaatsrecht van de kerk in Oirsbeek aan het klooster van Sint-Gerlach (vidimus 1376).
1279	- 6 september - Muur om klooster (accoord met St.-Servaaskapittel.
	- Schenking van een stenen huis aan de Stokstraat in Maastricht, de oude Refugie van Sint-Gerlach.
1293	- Invoering van een ‘numerus clausus’ voor intrede.
1505	- Verwoesting door brand.
1568-1648	- Tachtigjarige Oorlog.
1574*	- Kloostergebouwen door troepen van Lodewijk van Nassau in brand gestoken en verwoest
1579	- Na inname van Maastricht door Parma breekt een rustiger periode aan; herstel van de schade.
1581	- Inkwartiering in het klooster. Noodzaak tot verkoop van het goed Dollenberg bij Klimmen.
1588*	- Klooster opnieuw getroffen door brand en verwoesting door de troepen van Willem van Oranje.
	- Incorporatie van de vier vicarieën van de kerk van Sint-Gerlach bij het klooster ter verlichting van de materiële nood van de nonnen en voor de herbouw van het klooster.
1597	- Het klooster telt 37 ‘virgines primae’.
1599 en 1606	- Schenking van relieken aan het klooster van Sint-Gerlach door Henricus Costerius, deken van Bergen op Zoom, in 1599 en opnieuw in 1606.
1605	- Rekest van het klooster Sint-Gerlach aan de Raad van Financiën voor het kappen van bomen voor herstel van het klooster.
1606	- Tweede schenking van relieken door Henricus Costerius (zie ook 1599).
1619	- Verklaring van de abt van Prémontré, Pierre Gosset over het recht ‘ab immemorabile tempore’ van proostkeuze uit een klooster naar keuze.
1623	- Johannes Renckens, proost van Sint-Gerlach benoemt Joannes Broccart tot pastoor van Oirsbeek.
1632	- Maastricht valt in handen van Frederik Hendrik.
1632-1661	- Oorlogshandelingen in Maasvallei voortdurend tot aan Partagetractaat in 1661
1648	- Vrede van Munster.
1651	- Breve van paus Innocentius X over volle aflaat op feest van de H. Norbertus.
1655	- Groot gedeelte van de kloostergebouwen afgebrand.
1661	- Partagetractaat gesloten tussen de Republiek en de Spaanse koning. Op 26 december wordt het klooster Sint-Gerlach aan de Koning van Spanje toegewezen.
1674-1704	- Joseph Bartholomeus van den Stein, gedurende 30 jaar proost van het klooster, overleden op 27 oktober 1704.

[p. 24]

1680	- De Martinuskerk in Houthem wordt simultaankerk.
1686	- Opmeting van de klooster-enclave: 4 bunder, enige roeden.
1688	- Twee luidklokken aangeschaft: de Gerlachus- en Mariaklok (20 en 18 duim in doorsnee).
1700-1704	- Franciscus van Cauwenbergh, als coadjutor aangesteld naast proost Van den Stein die op 27-10-1704 overlijdt.
1704-1718	- Franciscus van Cauwenberg uit Tienen, proost († 28 febr. 1718). Onder zijn bestuur wordt het klooster volledig herbouwd en een plan ontworpen voor een nieuwe kerk.
1705*	- Bouw van het stift, dendrochronologisch gedateerd op het jaar 1705.
1707	- Akte door N. van Cauwenberg aan proost Franciscus van Cauwenberg van overdracht kapitaal van 1025 gulden ten behoeve van twee wekelijkse missen.
1708-1730	- Bouw nieuwe vleugel aan het klooster, kwartier van de proost, nieuwe stiftskerk.
1708*	- Bouw van de westvleugel, het eigenlijke stift.
1713*	- Bouw van de proostvleugel blijkens jaartal op het noordelijke timpaan.
1713	- Vrede van Utrecht maakt einde aan de Spaanse Successie-oorlog; Spaanse Habsburgers worden opgevolgd door de Oostenrijkse tak.
1718-1728	- Proost Franciscus van Pelt uit Maastricht, bouwheer van de kloosterkerk.
1720-1727*	- Bouw van de kloosterkerk.
1727	- Verkoop van de Refugie of ‘Toren van Sint-Gerlach’ aan de Stokstraat (nr 55).
1721-1733	- Priorin Isabella van Raveschot.
1728-1735	- Herman Jacob Christophorie proost; hij overlijdt in 1737.
1735	- Inwijding van het kerkgebouw door Leonard Jansen, abt van Knechtsteden.
1735-1745	- Henricus Casteel proost.
1737	- Het klooster telt acht ‘virgines nobiles’.
1745	- Nieuwe uitgave van ‘Leven van de H. Gerlachus’ door Henricus Casteel.
1744-1755	- Overzicht van proosten en religieuzen over deze periode.
1745-1747	- Proost Matthias de la Haye (begraven in Sint-Gerlach).
1747-1757	- Proost Abraham Lindelauff uit Eupen.
1751*	- Johann Adam Schöpf beschildert de kerk met fresco's: ‘a Dornante eCCLesIaM’.
	- Vergroting van het kloosterterrein; gehele grondgebied is door muur omgeven.
1755*	- Grondruil ter vergroting kloosterterrein tussen keizerin Maria Theresia en de Staten-Generaal der Verenigde Provinciën.
1759*	- Bouw van de Pachthoeve naar ontwerp van de Akense architect Johann Joseph Couven.
1765-1793	- Proost Maximiliaan Joseph Silmen.
1771	- Verkoop van het Refugiehuis aan de Brusselsestraat (nr. 77); verkoopakte gepasseerd op 10 augustus 1771.
1772	- Uitgave van ‘Historia nobilis parthenonis Heinsbergensis’, door Friedrich Kreetz, proost van het Norbertinessenklooster te Heinsberg.
1780	- Keizerin Maria Theresia overlijdt.
	- Josef II, de ‘roi sacristain’ heft de kloosters op.
1781*	- Plattegrond van het Adellijk Vrouwenstift Sint-Gerlach vervaardigd door de architect Matthias Soiron uit Maastricht.
1783*	- Praalgraf van Sint-Gerlachus in de kerk geplaatst.
1783	- 17 maart - Decreet tot opheffing van het Norbertinessenklooster in Houthem.
1785	- Kloosterenclave aan de Republiek. Als gevolg van het Verdrag van Fontainebleau, 8 november 1785, staan de Staten hun bezittingen in het Land van Daelhem af met uitzondering van Cadier en Oost.
1786	- 5 september - Vervoer van de relieken door proost Silmen.
	- 6 september - Vertrek van 5 adellijke monialen, 3 koorzusters, 5 werkzusters, proost en kapelaan naar de gebouwen van het opgeheven Kartuizerklooster ‘Bethlehem’ aan de Swalmerstraat in Roermond.
1787	- 22 april - De kloosterkerk in Roermond voor publiek geopend.
	- 9 mei - Reliekenkist geopend in tegenwoordigheid van getuigen. De

[p. 25]

	kloostergemeenschap bestaat uit 9 kanunnikessen, 3 koorjuffrouwen, 5 werkzusters, proost Silmen en kapelaan Fr. Pieter Maurer.
1792	- Het klooster in Roermond door Generaal Lamarlier bezet en gebruikt voor het onderbrengen van gijzelaars.
1794	- Maastricht in handen van de Franse bezetters.
	- Kloostergebouwen in Houthem door de Hollanders gebruikt als hospitaal.
	- 26 september - Zusters ontvluchten het klooster in Roermond i.v.m. de inval van de Fransen.
1795	- Annexatie van Oostenrijkse Nederlanden door Frankrijk.
1796	- 28 september - Bekendmaking van de opheffing van het klooster. De Franse wetgeving wordt van kracht.
	- Lijst van debiteuren van het klooster opgemaakt.
1797	- Einde van de communiteit door opheffing van de geestelijke instellingen en confiscatie van de goederen.
	- 23 januari - De zusters accepteren de hen door de overheid aangeboden ‘bons de retraite’.
	- 16 februari - Zusters verlaten de Kartuize; de freules trekken te Roermond in bij de heer Reuten op de Markt en de overigen bij Sijben op de Leuf.
	- 12 april - Verkoop domeingoederen.
	- 26 juli - Meubelen en klokken door de Fransen weggehaald.
1797	- Het geslacht Schoenmaeckers eigenaars van de proosdijgebouwen.
1808	- Martin Jean Schoenmaeckers en zijn vrouw Maria Sleypen schenken de leegstaande kloosterkerk aan de Gemeente Houthem.
	- Parochiegemeenschap van Houthem verhuist naar de Stiftskerk.
circa 1808	- Reparatie en invulling van het uitgevallen gewelf door de schilder Hermans.
1809*	- Terugkoop van het in 1771 gebouwde Binvignat-orgel.
1830*	- De tot hoeve omgevormde stiftvleugel wordt uitgebreid met stallen.
1841	- Relieken van Sint-Gerlach overgebracht van Roermond naar Houthem.
1851	- Het landgoed komt in volle eigendom van het geslacht Corneli.
1860*	- Bouw van een kleine sacristie.
1872*	- Wijding van twee nieuwe klokken.
	- Overschildering van de kerkmuren en het gewelf door Stroucken en Van den Dijck.
1897*	- Drie scènes uit het leven van Gerlach vervangen door taferelen op doek door H. Bröcker.
1903	- Kerk door de burgergemeente van Houthem in eigendom overgedragen aan de R.K. parochie Houthem.
	- Het landgoed komt door vererving in bezit van het geslacht De Selys de Fanson.
1916*	- Vergroting van het kerkinterieur met de ruimte onder het oksaal.
	- Restauratie van de schilderingen door de Gebroeders Morreau uit Maastricht.
1961/1962*	- Deel van de kroonlijst in de kerk stort neer.
	- Restauratie van de kapconstructie en ophanging van het gewelf.
1970/71-1978*	- Restauratie van de muur- en gewelfschilderingen.
1979	- 23 juli - Robert baron de Selys de Fanson, overleden te Brussel. Hij legateert het landgoed aan de R.K. Parochie van Sint-Gerlach in Houthem.
1981	- 3 mei - Brand in de schuur van boerderij Erens.
	- Diverse ontwikkelingsplannen voor beheer en restauratie van het landgoed lopen op niets uit.
1988-1989*	- Restauratie van het Binvignat-orgel.
1994	- Overeenkomst tussen kerkbestuur en Camille Oostwegel, directeur van Château Hotels & Restaurants en Maarten Cuppen, directeur van projectontwikkelingsmaatschappij ‘De Vegtse Slag’ inzake restauratie en toekomstig gebruik.
	- Begin van de restauratie van de châteauvleugel.
1995	- 12 januari - Eerste steenlegging door de gouverneur van Limburg, mr. B.J.M. baron van Voorst tot Voorst bij gelegenheid van de officiële start van de restauratie van château, stift en pachthof.
1996-1997	- Restauratie en herbouw van de Pachthof.
1997	- Voorjaar - Restauratie voltooid.
	- 15 september - Officiële opening verricht door mr. Pieter van Vollenhove.
1999	- 28 januari - Diploma voor de restauratie door Europa Nostra uitgereikt.