Landgoed Sint-Gerlach. Kruispunt van culturen in het Land van Valkenburg

(1999)–A.G. Schulte– rechtenstatus

bron

A.G. Schulte, Landgoed Sint-Gerlach. Kruispunt van culturen in het Land van Valkenburg. Waanders Uitgevers, Zwolle / Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist 1999

codering

DBNL-TEI 1

Wijze van coderen: standaard

dbnl-nr schu211land01_01

logboek

- 2011-05-17 AS colofon toegevoegd

verantwoording

gebruikt exemplaar

eigen exemplaar dbnl

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Landgoed Sint-Gerlach. Kruispunt van culturen in het Land van Valkenburg van A.G. Schulte uit 1999.

redactionele ingrepen

Door het hele boek zijn de bijschriften direct bij de bijbehorende illustraties geplaatst. Aanwijzingen als ‘boven’, ‘links’, etc. zijn daarom verwijderd.

p. 333: van eindnoot 9 ontbreekt in het origineel een nootverwijzing. De redactie heeft de noot onderaan pagina 333 geplaatst.

p. 391-400: de eindnoten zijn in deze digitale versie direct bij de bijbehorende nootverwijzingen geplaatst. De genoemde pagina's zijn hierdoor komen te vervallen.

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten.

[pagina 1]

Landgoed Sint-Gerlach

Kruispunt van culturen in het Land van Valkenburg

[pagina 2]

DE NEDERLANDSE MONUMENTEN VAN GESCHIEDENIS EN KUNST

Geïllustreerde Beschrijving

uitgegeven in opdracht van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen

De Provincie Limburg

Landgoed Sint-Gerlach in Houthem (gemeente Valkenburg aan de Geul)

[pagina 3]

Landgoed Sint-Gerlach

Kruispunt van culturen in het Land van Valkenburg

door A.G. Schulte en A.A.M. Warffemius

met medewerking van A.B. Mulder-Bakker, J.G.M. Notten en P.J. te Poel

Tekeningen van A.A.M. Warffemius en anderen

Fotografie door P. van Galen en anderen

WAANDERS UITGEVERS, ZWOLLE

RIJKSDIENST VOOR DE MONUMENTENZORG, ZEIST

[pagina 4]

Inhoud

Voorwoord	7

Ten geleide	8

GESCHIEDENIS VAN HET LANDGOED SINT-GERLACH

Inleiding	11
A.G. Schulte
Een gat met gevolgen	11
Strijd om behoud	13
Papieren Monumentenzorg	20

Kroniek	22
A.G. Schulte

‘Bij de Eik’ - De kluizenaar en het stift	27
Anneke B. Mulder-Bakker
De historische achtergronden	28
De kluizenaar in de eik	29
Stichting van het klooster	32
Patroonheilige van de streek	34
Premonstratenser damesstift	39
Kerkelijke verering	39
Conclusie	40

Geschiedenis van het klooster 1201-1786	43
A.G. Schulte
De kloostergemeenschap	43
Wel en wee van het middeleeuwse klooster	46
Rampspoed en veerkracht	47
Een gulden kooi	49

Het adellijk klooster	54
A.G. Schulte
‘Plan van het Adelyk Klooster St Gerlach’, een sleuteldocument uit 1781	55
Reconstructie van het klooster	55
Toelichting op de reconstructietekeningen	60
De oude economiegebouwen, de pachthof en de tuinen	65
Op zoek naar de bouwmeesters	65
De rol van Johann Joseph Couven	66
Matthias Soiron als secundaire bron	70
Panorama van een verlaten Stift	73
Sint-Gerlach na 1786. Een klooster - een landgoed - een château	75
Jan G.M. Notten
De zusters verlaten Houthem	75
De Franse tijd	77
Ziekenverzorging in Sint-Gerlach	78
Confiscatie van nationale goederen	78
Het klooster onder de hamer	79
Het echtpaar Schoenmaeckers	81
De familie Corneli	82
De familie De Selys de Fanson	83
Een testament met gevolgen	84
Een droom kwam uit	87
Bodemonderzoek en restauratie	87

De metamorfose van stift tot château	88
A.G. Schulte
Van stift tot hospitaal en hoeve	88
De proosdijvleugel wordt château	89
Het interieur	91
Korte karakteristiek van de voornaamste vertrekken	97
Meubilering	100

ONDERZOEK EN RESTAURATIE

Het gebouw als document	103
A.G. Schulte en A.A.M. Warffemius

Opgravingen in en rond het klooster	117
A.G. Schulte en A.A.M. Warffemius
Beschrijving van het aangetroffen muurwerk	122
Vondsten en resten van muurwerk periode I (Fase 1-4)	122
Fase 1 - Dertiende eeuw	122
Fase 2 - Midden dertiende eeuw	126
Fase 3 - Omstreeks 1300	129
Fase 4 - Veertiende eeuw	130
Vondsten en resten van muurwerk periode II (Fase 5 en 6)	132
Fase 5 - Laat Middeleeuws	132
Fase 6 - Tweede helft zestiende eeuw	133
Vondsten en resten van muurwerk periode III (Fase 7 en 8)	137
Fase 7 - Circa 1700	137
Fase 8 - Negentiende eeuw	139

[pagina 5]

Onderzoek en restauratie van de kloostervleugels	140
A.G. Schulte en A.A.M. Warffemius
Het gebouw als bron	140
De zuidvleugel	141
De westvleugel of stiftvleugel	146
De gevels van het stiftgebouw	148
Plattegronden	155
De hospitaalperiode	156
De stiftvleugel als boerderij	157
Het proostenhuis of château	163
Gevels	163
Begane grond	168
Kelders	173
Verdieping	176
Zolder	181
De verbindingsgang langs de kerk	181

DE SINT-GERLACHUSKERK

Het kerkgebouw	187
A.G. Schulte
De oudste kloosterkerken	187
De 18de-eeuwse kerk - kloosterkapel en parochiekerk	193
Beschrijving van het kerkgebouw	194
De toren	202
De kerkvloer	207
Glas-in-lood	209
De sacristie	210

De wand- en gewelfschilderingen	213
A.G. Schulte
Johann Adam Schöpf	214
Schöpfs decoratieprogramma voor Sint-Gerlach	215
Wandopbouw en gewelfindeling	221
Het iconografisch programma	222
De schilderingen in het koor	223
De wand- en gewelfdecoratie in het schip	226
De Gerlachuscyclus	226
De drie doeken van H. Bröcker	230
Westmuur en plafond van het nachtkoor	231
Restauratiegeschiedenis	233
Restauratie-voorbereidingsperiode 1950-1970	235
De restauratie 1972-1978	236
De hemel op aarde	239

De kerkinventaris	243
A.G. Schulte
Altaren	243
Het grafmonument van Sint-Gerlachus	245
Grafstenen	248
Meubilair	250
Het orgel	253
Verlichting	255
Beelden	255
Schilderijen	256
Wapensteen en gedenkplaat	260
De kerkschat van klooster en parochiekerk	263
Peter te Poel
Kerkzilver uit de stiftskerk	263
Zilver uit de oude parochiekerk Sint-Martinus	265
Ontheemde stiftdames	266
Sporen van het verblijf in Roermond	268
Negentiende-eeuws zilver	268
Gerlachus weer thuis	270

Kleurenafbeeldingen	273

Binnen en buiten de enclavemuur	307
A.G. Schulte
Van kloostertuin tot park	307
De claustrale muur, toegangspoorten en tuinhuizen	308
Het kerkhof, grafstenen en mausoleum	315
De Gerlachusput	318
De Gerlachuskapel	321

DE HOEVECOMPLEXEN VAN KLOOSTER EN CHÂTEAU

De pachthof	325
A.G. Schulte en A.A.M. Warffemius
Economiegebouw als oogstpaleis	325
Restauratiepogingen zonder succes	327
Redding, restauratie en nieuwbouw	331
Bronnen voor bouwhistorisch onderzoek	333
Couven door de ogen van Soiron	334
De pachthof in onderdelen - paviljoens	336
Grote pachthofschuur	342
Vleugels tussen de paviljoens	349
Architectonische verwantschap	352

De kasteelhoeve	355
A.G. Schulte en A.A.M. Warffemius
Van grasplaats tot cour	355
Erfstructuur en ligging van de gebouwen	357
De erfindeling	359
De 19de-eeuwse bedrijfsgebouwen	361
De verdwenen schuren aan de westzijde van de cour	370

Een nieuwe status met oude luister	375
A.G. Schulte
Schenkingen als wisselgeld	376
Kerk en verbindingsgang	377
De stiftvleugel	379
Het Château	383
De Pachthof	387
Epiloog	389

Noten	391

Bibliografie	402

Register op persoonsnamen	406
Iconografisch register	410
Register van kunstenaars en ambachtslieden	410
Topografisch register	411

Bronvermelding van de afbeeldingen	415

[pagina 416]

Uitgave: Waanders Uitgevers, Zwolle

Vormgeving: Roelof Koebrugge, bNO

Druk Waanders Drukkers, Zwolle

Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij electronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op welke andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

All rights reserved. Nothing in this publication can be copied, stored in an automated database, or published in any manner or form, be it electronic, mechanical, or photocopying, recording or in any other way, without prior written permission from the publisher

ISBN 90 400 9249 4

NUGI 923

Vorige Volgende

Landgoed Sint-Gerlach. Kruispunt van culturen in het Land van Valkenburg

Over het gehele werk

plaatsen