't Word grooter plas: maar niet zo 't was. Nederlandse beschouwingen over vertalen 1670-1760

Vertaalhistorie. Deel 3

[p. 130]

37
Jan Hudde Dedel (vert.): Boileau, Vijf hekeldichten, 's Gravenhage, 1754.
Uit: ‘Berecht aen den leezer’.

Mr Jan Hudde Dedel (1702-1777) was schepen te Den Haag en na 1772 beschermheer van het Haagsch dichtgenootschap Kunstliefde spaart geen vlijt. Hij schreef verder nog enige gelegenheidsgedichten. Voor een eerdere vertaling van Boileau, door Huydecoper, zie no. 33.

Zie hier, bescheiden leezer, vyf hekeldichten en eenige byschriften van den heere Nikolaes Boileau Despreaux uit fransche poëzy in nederduitsch rym overgezet. Zo deeze vertaeling eenige goedkeuring mogt wegdraegen, zou het my ten uitersten aengenaem zyn, dewyl zy de grootste belooning van myne moeite wezen moet, maer ik durf zulks naeulyks hoopen, om dat ik vreeze, dat de geenen, die vermaek scheppen in eens anders werk te berispen, hier overvloedige stof zullen vinden, om hun hart lustigh op te haelen. deeze vrees echter is zo groot en algemeen niet, dat ik my niet lichtelyk de berisping van sommigen hunner zal kunnen getroosten. van sommigen, zeg ik, want ik schift myne berispers in twee deelen, het eene handelende uit enkele bedilzucht, en het ander uit liefde tot de tael en poëzy. Deeze, die als kundige Aristarchen zich verwaerdigen willen my myne feilen met bescheidenheid aentewyzen, op dat ik gelegenheid krygen mag van dezelve in het vervolg te verbeteren, zullen my ten hoogsten verplichten; maer geene mogen my met den geest van onzen dichter uit het negende hekeldicht,^a door my mede gedeeltelyk vertaeld, vry toeroepen

Bedroefd vertaeler, die uw eigen tael niet weet,
Waer toe dit zot vertoog, deeze ydle en dwaeze zaeken,
Dit niets, in maet en klank vervat, gemeen te maeken?

a Dit hekeldicht is eene samenspraek tusschen den dichter en zynen Geest, en hoeft, naar de gedachten der liefhebberen en kenneren, voor de werken der ouden niet te wyken.

[p. 131]

Ik twyffel hartelyk, of zy in het minst zullen konnen verzetten myn vast gestaefde voorneemen om hier niets op te antwoorden, dan alleen, en dat wel voor af, met den zoetvloeïensten en aangenaemsten Hollandschen boer, doch geenszins boerschen dichter, den gadeloozen Poot

Het zy zo: 'k zal my aen geen wreevle schimpers keeren.

Waer toe ook in der daed noodeloos papier te bekladden? zo myne overzetting quaed is, zal alles, wat ik zeggen kan, haer niet goed maeken, en is zy goed, zal alles, wat myne berispers zeggen mogen, haer niet quaed maeken.

Men verwachte dan ook niet, dat ik hier eenige verontschuldiging voor af zal laeten gaen, want ik weet, dat

Zo haest als een poëet luikt door de drukpers open,
Hy is geboren slaef van allen, die hem koopen,
Hy zelf zich onderwerpt aen ieders zinlykheid.
Niets kan 'er zyn, dan 't werk alleen, dat voor hem pleit.
Een schryver, die verveelt, mag needrig aen de voeten
Zyns leezers, of 't misschien de strengheid mogt verzoeten,
Hem smeeken om genâ, hy wint niets op zyn' geest.^a

Dit voorafgegaen zynde, zal ik overgaen tot drie zaeken, die ik voorzie; dat de leezer in dit berecht verwachten zal,

I.	den lof van onzen franschen dichter
II.	de reden, waerom ik mynen tyd aen vertaelingen, en niet aen stukken van eigen vinding besteede, en eindelyk
III.	waerom ik op deeze vyf hekeldichten boven alle andere het oog heb laeten vallen.

Wat de eerste betreft. Onze dichter heeft in het algemeen zo veel opgang in de wereld gemaekt, en in het byzonder zo grooten naem onder de geleerden verkregen, dat ik in alles, wat ik tot zynen lof zou kunnen bybrengen, nogh oneindigh te kort zou schieten. dit eenige zy genoeg. ik houde my verzekerd, dat 'er in gansch Europa zeer weinig boekkamers, van de eerste tot de geringste (ik spreek van luiden, die de fransche taele verstaen) gevonden worden, waer in zyne werken niet geplaatst zyn, tot verstand der welken de leezer nogh dient te weeten, dat hy een groot voorstander der oude Grieksche en Latynsche schryveren was, tegen het

a IX Hekeld.

[p. 132]

gevoelen aen van sommigen, die beweeren wilden, dat de hedendaegsche de oude overtroffen; en wyders, dat hy in den twist tusschen de Janssenisten en de andere Roomschen de zyde der eerstgenoemd en gekozen en met yver gehouden heeft.

Om u nopens de tweede, de reden namelyk van deeze vertaeling en uitgaeve, te voldoen, zal ik de verscheiden oorzaeken u dienen mede te deelen, en dus eerst van my zelven te beginnen.

Het beroep, dat ik tot onderstand van myn huishouden waerneem, houdt my zo niet bezig, of daer schieten eenige uuren op den dag over. liefhebber van kaertspel ben ik niet, en gezelschappen, schoon ik die niet haete of ontloope, zoek ik niet sterk aen. de ledige tyd echter moet doorgebracht worden, en het is noit van mynen smaek geweest met de armen over elkander te zitten: trahit sua quemque voluptas, elk heeft eene pop, om mê te speelen. de een behaegt zich met den tyd aan de muziek te besteeden, (het welk ik erken eene fraeïe en zelf eene edele uitspanning te zyn, doch voor zo veel 'er gevonden worden, die daer van hunne hoofdstudi maeken, kan ik my niet genoeg verwonderen, hoe eene ziel, wier wezen in denken bestaet, zich met ydele klanken kan voeden) een ander schept vermaek in het beschouwen van printen en schilderyen, en wat my betreft, myne eenigste uitspanning is leezen en denken, waer nogh by komt, dat de poëzy en de lust om die te oeffenen my zodanig beheert, dat ik met den meer gemelden Poot, in zynen algemeenen zendbrief, zeggen kan

De dichtquael is alleen door dood en graf te stelpen.
Doe wat gy wilt en kunt; niets anders zal u helpen.
Die ziekte zit te diep in merg en ingewand
En groeit geduurigh aen in 't rusteloos verstand,
Gelyk de onzinnigheid by 't vallen van de blaêren.
Ten minsten op die wys ben ik 'er mê gevaeren.⁴⁷

Uit dit reeds gemelde dan myne neiging u hebbende onder het oog gebragt, en als eene eerste algemeene oorzaek opgegeeven, zal 'er eene andere dienen by te koomen, die wat nader betrekking heeft tot de vertaeling, en, dewyl onze dichter in het meer gemelde negende hekeldicht den leezer rekenschap geeft, waerom hy by verkiezing hekeldichten schryft, zal ik, met eene kleine verandering hier en daer, die tot myn oogmerk dient, daer eenige regels van vertaelen en u mededeelen, als uitleverende voor een gedeelte de waerachtige reden, waerom ik my liever in

47 Poot, Gedichten, 3 dln, Delft, 1722, II, p. 88.

[p. 133]

overzettingen, dan in eigen vinding bezig houde: de dichter spreekt zynen geest aen

Wel aen dan! zonder vrucht uws arbeids te verliezen
In overzetting, wil eene andre stof verkiezen.
Verhef den lof van dees' of geenen grooten heer
En zoek dus voor uw kunst nogh gunst gewin en eer
Zoo gy uw Zangeres tot deezen plicht kost noopen,
Zou zy haer wierook licht tot grooten prys verkoopen.
Of zing den gulden vrede, als 't heil van Nederland.
Zo blyft uw dicht misschien de onsterflykheid verpand.
‘Maer,’ zult gy zeggen, ‘'k tracht u vruchtloos aen te spooren
En wil u door den glans van eenen last bekooren
Te wichtig, om daer mede uw schoudren te belaên.
Elk kan op Orfeus harp geen hemeltoonen slaen
En zingen, hoe Belloon wierd aan den band geklonken
Door helden, dubbel waerd met eeuwige eer te pronken,
Nadat ze aen allen kant had eisselyk gewoed
En 't Vaderland gestaen op zo veel goed en bloed.
Om zulk een' stouten galm niet roekeloos te wekken,
Kan Huidecooper slechts voor een' Homeer verstrekken.’

kort daar na zegt hy nogh in 't zelfde hekeldicht

Zal 'k in een' herderszang, by 't ruisschen van een' vliet
Omringd van wollig vee, het herderlyke riet
Hanteeren in de stad? langs lommerryke heggen
In huis door de Echoos doen landzottigheden zeggen?
Zal ik, zo koel als lood en zonder minnezucht,
Verliefd gaen quynen om een Fillis in de lucht,
En konnende van haer, myn zon, geen gunst verwerven,
Gezond en vrolyk by verbeelding om haer sterven?
Ik laet aen laeffaerts die gemaekte en zoete spraek enz.

Gy ziet dan, leezer, dat ik myne zwakheid, en onbequaemheid tot hoogwichtige stoffen my niet schaeme opentlyk te betuigen, en hoe zoude ik my des schaemen? daer niet alleen onze fransche fenixdichter, wiens woorden ik gebruikt of nagevolgd heb, zulks voor de vuist erkent, maer ook de grootste en zonder tegenspraek de geleerdste van onze hedendaegsche, en zelf, durf ik zeggen, van alle Nederlandsche dichteren,

[p. 134]

die 'er in voorige tyden geweest en nog in 't leeven zyn, de taelkundige Huidecooper, in de opdragt van de brieven van Horatius aen den burgemeester Egidius van den Bempden, geen zwaerigheid maekt van te zeggen, ik weet, hoe weinig myn eigen vindingen my zelven voldoen, en denk daerom, dat elk die met myn oogen beschouwt. Minnedichten zyn van mynen smaek niet, en nogh veel minder lof- verjaer- en huwelyks-zangen, waer in

Een dichter, nieuweling nogh in de kunst, zyn' held
In een belachlyk dicht, vol misselyke draeïen,
Niet zelden 't wierookvat zal in de troni zwaeien.^a

My dan, die geen krachten genoeg heb om hoog te vliegen, en wien de walge steekt van alle vleïery, hoe genaemd, schiet niet veel anders over, het vaerzen maeken, goed of quaed, niet konnende laeten, dan my tot het hekeldicht te wenden: doch zelf dat op te stellen is wederom eene zaek vol van gevaer: iemand, die wat raeuwelyk op zyn zeer getast word, zal zich, hoe zeer de dichter zich ook verpynd hebbe om in de algemeenheid te blyven, straks verbeelden, dat het op hem gemunt is, daer in tegendeel zich niemand beleedigd kan houden, al ziet hy zich zelven zo klaer verbeeld, als of hy in den spiegel zag, over schilderyen, die byna eene eeu geleden in andere landen gemaekt zyn, het is dan veiligst stiptelyk aen de overzetting van diergelyke schriften zich te bepaelen. Deeze redeneering brengt my ongevoeligh ook tot het laeste punt, en levert zelve de reden op, waerom ik deeze vyf hekeldichten boven alle andere verkoren heb. Onze fransche dichter zeit zelf in het zevende hekeldicht

Verdienste en deugd nochtans staen by my dier en hoog:
Maer ieder gek mishaegt en loopt my in het oog,
'k Vervolg hen, als een brak het wild door struik en plassen,
'k Heb daer geen lucht van, of ik raek terstond aen 't bassen.

Hy kan dan geenen kreupelen schryver ontmoeten zonder hem aen te vallen, of, om buiten de gelykenis klaerder te spreeken, zonder hem met naem en toenaem te noemen, 't welk in deeze vyf minder, dan in een van de andere, voorkomt. aen de naemen van deeze luiden zou de nederlandsche leezer weinig hebben, en anderen van onze schryveren in derzel-

a Boileaus IX brief.

[p. 135]

ver plaetse te stellen, (dat anderszins niet onmogelyk zyn zou, want men mag wel denken, dat wy onder ons ook Kotyns, Korrassen, Perryns, Chapelains en diergelyke genoeg vinden) zou een heet hangyzer zyn om aen te tasten en zekerlyk geen vrienden baeren, volgens de bekende spreuk by Terentius Obsequium amicos, veritas odium parit:

De gedienstigheid baert vrienden, de waerheid haet:

Om deeze reden heb ik ook in het tiende Hekeldicht de naemen van Courtois, Denyau en Fagon, drie artzen, behouden, hoewel ik voor den laesten, die in schyn van gelaekt te worden eigentlyk zeer behendigh ten hoogsten geprezen word, den professor T. Schwenke of den Heere Tronchin wel had konnen stellen, maer dan had ik voor de twee anderen ook bekende naemen moeten gebruiken, zekerlyk zou ik ze wel gevonden hebben, maer of men het my al wel afgenomen zou hebben is eene zaek, waer aen ik hartelyk twyffel.

Men zal my mogelyk gerispen, dat ik in het elfde hekeldicht ... die zelfde omzichtigheid, van my naemelyk stipt aen de oversetting te bepaelen, niet betracht, maer het zelve op onze tyden en zeden toepasselyk gemaekt heb. Doch men overweege eens ernstigh en gemoedlyk, of ieder waer kristen niet bevoegd, ja verplicht is om de dweepery, wanneer men dezelve met groote schreeden, als in den jaere 1752, in Gods kerk ziet indringen, met macht tegen te gaen, dewyl zy de dochter der onwetendheid en de moeder van duizend bysterheden is.

[...]