't Word grooter plas: maar niet zo 't was. Nederlandse beschouwingen over vertalen 1670-1760

Vertaalhistorie. Deel 3

[p. 54]

15
David van Hoogstraten, in: Sidney, Verdediging der poëzy, vert. door Joan de Haes, Rotterdam, 1712.
Uit: ‘Aen den heere Joan de Haes’.

Dr David van Hoogstraten (1658-1724) was conrector te Amsterdam, tevens dichter en taalkundige. Zijn werk over de geslachten van zelfstandige naamwoorden wordt aangehaald door Arnold Hoogvliet (zie no. 21) en Huydecoper (no. 33). Zijn vertaling Esopische fabelen van Fedrus gaf aanleiding tot de zogenaamde Poëtenoorlog (1710-1717) over de waarde van moderne poëzie in het Latijn, de status van Vondel en de invloed van de Franse letterkunde. Joan de Haes (1685-1723), kleinzoon van Geraard Brandt (zie no. 11), hekelde deze francomanie en vertaalde sir Philip Sidneys meer dan 130 jaar oude Defence of poetry, behalve als oefening, ongetwijfeld als wapen in deze strijd. Andere vertalingen van hem, van Ovidius en Hosschius, worden geprezen door Hoogvliet (no. 21)

[...]

Dat bevalligh stuk, door U.E. in onze sprake overgegoten, doorliep ik met grooten lust, vermaekt met de verreziende gedachten des opstellers, zyne aerdige invallen, zyne bedrevenheit in de oude Griexe en Latynsche schryveren, en vooral zyn doordringend oordeel, waer mede hy zoo net, zoo waenlos, den schyn van waerheit weet te scheiden, en, als ons spreekwoort zegt, Kaf van Koren te ziften. Zulk een nutbaer werk, door U.E. ondernomen ten deele tot verlustiging van den geest, by wylen door onpasslykheit benevelt, ten deele tot oeffening in de tael- en dichtkunde, ten deele ook om dienst te doen aen jonge en opkomende vernuften, die om hunne leerzaemheit verdienen geholpen te worden, is my (ik herhael het andermael) zeer aengenaem geweest. Want alle vermaek, dat hier uit te halen is by edelmoedige taeloeffenaers, aen eene zyde gestelt zynde, is het zeker dat met geenerhande oeffening zoo veel te vorderen is, als met deze, dewyl men daer door best de brave voorgangers leert nagaen, en zich hunne deugden eigen maken. Door zulk een slagh van oeffening, zegt Plinius in zyne brieven, maekt men zich meester van de eigenschap en glans der woorden, van overvloedt van sieraden, die de Rederykkunst behelst, van kracht om iets te ontvouwen, en gelegenheit van door het navolgen der besten den zelven de kunst af te zien. Waer by komt dat het geen den lezenden voorby de oogen geschoten was, den vertalenden niet ontschieten kan; wordende hier door te gelyk begrip en oordeel ver-

[p. 55]

kregen.¹⁹ Ik behoeve U.E. niet te erinneren, hoe de doorluchtigste Redenaers Quintiliaen, Cicero, en anderen niet alleen dezen heilzamen raedt gaven aen de jonge verstanden, maer ook door hun eigen voorbeelt hun den wegh wezen. Cicero vooral zette zich met zonderlingen yver tot het vertolken der schriften van Plato, van Demosthenes, van Xenofon en anderen. En al wie oit zoo verre gevordert is, dat hy eenen naem op Parnas gekregen heeft, sloeg te voren den zelven wegh in. Onze voorouders hebben dat (om nogh ouder voorbeelden voorby te gaen) gezien in Josef Scaliger, Huig de Groot, Daniel Heins, en anderen hunne tytgenooten. En in onzen tydt hebben wy het zelve bespeurt aen velen, die Vondels voetstappen volgden, en van hem gehoort hadden, hoe hy altydt baet vond met overleg van taelkundigen iets te vertolken [= vertalen, ed.]. Die Vorst en Vader der Nederduitsche dichteren heeft vele blyken hier van gegeven, die in yders handen zyn: en in myne zyn nogh de Heldinnebrieven van Naso,²⁰ door zyne eige hant geschreven, en my bygezet [= verschaft, ed.] door den eerwaerdigen heere Kaspar Brandt, Oom Uwer E, aen wiens vriendelyken ommegang ik veel verloren heb, gelyk de Zangbergh ook de schade, aen het missen van zynen geest geleden, met reden betreurt. Wat zal ik zeggen van den Ridder Hooft, die niet alleen de hant sloeg aen het overgieten van Latyn en Italiaensch in zyne moedertael, waer van de bewyzen bekent zyn, maer zich ook in de schriften, die hy zelf opstelde, van de gedachten der uitheemsche schryveren bediende, en ze gelukkigh in onze sprake overbragt. Dit hebben ook de Heeren van Zuylichem en Brantwyk, ook Jeremias Dekker, en alle die onder den adel der poéten gerekent worden, te werke gestelt. Op dezen zelven voet heb ik Uw Edt. altydt geraden voort te gaen, te meer om dat ik my te binnen bragt, hoe zeer de brave mannen, waer uit zy gesproten is, daer t'huis waren, en myn zalige vrient Frans de Haes, vader Uwer E. zich voelde hier toe aensporen door de lessen en voorbeelden der geleerde luiden, waer aen hy vermaegschapt was, van Baerle, Oudaen, en Brandt. U.E. ook met zonderlinge vlyt, schoon in den koophandel opgevoedt, dit werk behartigde, schikte zich al vroeg tot het bekomen van hulpmiddelen, zonder welke dit oogwit niet te beschieten is. En zeker ik zie dit met veel genoegen in mynen vrient,

Die, om zyn hart aen 't zoet der wysheit op te halen,
Gaat weiden met zyn' geest in vyfderhande talen.

Ennius wilde driehartigh genoemt zyn om zyne bedrevenheit in drie talen: en U.E. magh op dien voet met regt vyfhartigh genoemt worden. Die

19 In de zevende brief van Plinius' Epistulae ad Lucillum (ed. R.A.B. Mynors, Oxford, 1935). Zie ook Rener, 1989, pp. 296-297.

20 Vertaling uit 1642 van Ovidius' Heroides.

[p. 56]

gaven, door naerstigheit en wysselyk uitkopen van tydt verkregen, brengen nu hare vruchten voort, als ze U.E. somtydts ontslagen van de belemmeringen des koophandels, en der huisselyke zorgen, omvoeren door den ryken beemt der Latynsche, Italiaensche, Fransche, Engelsche, en Nederduitsche dichteren, en de vruchten doen smaken, die elke lantaert in het byzonder voortbrengt. Dus is de wegh der Navolging, een zaek van alle wyzen zoo hoogh aengeprezen, voor U.E. ge-effent, daer de onbedre-venheit in talen velen tot eenen grooten hinderpael gestrekt heeft.

[...]