'Ons aller moeder' anno domini 1935

[p. 31]

§ 5. Het scheidbrief-motief geen getuigenis à décharge.

Op dit punt gekomen, denken wij aan den zoo vaak misbruikten tekst, die trouwens ook op dien leidschen radio-avond weer naar voren kwam: ‘waar is de scheidbrief, dien Ik ulieder moeder gegeven heb?’ De eerste spreker van den leidschen avond citeerde dit woord uit Jesaja 50:1, en ‘bracht’ het weer ‘over’ op het instituut van de Hervormde Kerk van Nederland. ‘Wij gelooven’, zegt hij, ‘dat God dit evenzeer thans zegt tot de kerk van zijn verbond. Neen, Hij heeft onze Hervormde Kerk niet verlaten. Hoe ook ontheiligd, hoe ook gesmaad, hoe ook verlaten, Hij toont het dag aan dag, haar niet verlaten te hebben.’

Op deze wijze wordt dus - gelijk zoo dikwijls - dat overbekend scheidbrief-motief als déchargeerend woord gebruikt. Het gegeven instituut der Ned. Herv. Kerk wordt er door bevestigd tegen allerlei critiek: als God niet verlaten heeft (en dit toont), wie zal dan wèl verlaten? Wie zal heengaan vandaar, waar God blijft? Hetgeen God vereenigd houdt (het huwelijk tusschen Hem en dat instituut), dat scheide de (gescheiden) mensch niet. Wil men zichzelf verdedigen, dan zingt men den psalm der verguisden (74, § 4). Wil men anderen bestraffen, dan spreekt men als niet-verguisde-vrouw-in-huis (§ 5).

Maar ook hier speelt de verwarring van oud-testamentische met nieuw-testamentische verhoudingen den redenaar parten.

Al dadelijk springt dat in het oog, wanneer men zich er rekenschap van geeft, dat naast dien tekst van Jesaja, die onophoudelijk in den mond van confessioneele en andere hervormde redenaars en sprekers ligt, er nog een andere is óók over een scheidbrief, van Jeremia. Die andere uitspraak van Jeremia (3:8) schijnt eigenlijk met die van Jesaja te strijden. Zulke schijnbare tegenspraak is niets bizonders; want in den bijbel verdringt telkens de ééne beeldspraak de andere. Want pas uit de volheid en de veelheid der beelden wordt duidelijk wat de waarheid is. Een waarschuwing dus - zie boven - tegen de gevaren

[p. 32]

der beeldspraak, die zoo vaak 't ‘opium’ der kerk is.

Immers, wat die beide teksten betreft, Jeremia 3 is geschreven in den tijd van koning Josia; Prof. Aalders (Korte Verklaring, Kok, Kampen) vermoedt, dat de profetie dateert uit den tijd van vóór de reformatie van Josia. Men zou dus deze periode kunnen vergelijken met den tijd, die vooraf ging aan de reformatie van Hiskia. In deze profetie noemt de profeet de twaalf stammen (twaalf!) met persoonsnamen. Met namen van overspelige vrouwen, zinnebeeldige namen. Hij noemt het tienstammenrijk: Afkeerigheid, en het tweestammenrijk noemt hij: Trouwelooze. Welnu, dan volgt daar deze schrikkelijke uitspraak: Afkeerigheid heeft het huwelijk, dat zij met den Heere had, geschonden. Zij heeft harerzijds, heusch niet onder dwang van barbaren, maar door eigen persoonlijke daad, de huwelijksrechten, waaraan zij gebonden was, verworpen en den huwelijksplicht geschonden. Toen heeft de Heere (vers 7) haar gezegd: keer weder tot mij, maar zij kwam niet weer. En daarom heeft (vers 8) ter oorzake van die echtbreuk de Heere deze Afkeerigheid verstooten, en haar een scheidbrief gegeven.

Wil men dus dat óver-bekende motief van den ‘scheidbrief’ op gezond-bijbelsche manier hanteeren, dan dient het toch wel wat anders gebruikt en bepreekt te worden, dan doorgaans geschiedt. Maar àl te gauw en goedkoop wordt er allergemoedelijkst mee geopereerd, om in een valsch verbondsbegrip, waarover wij nog nader spreken, het instituut, het gegeven instituut, de ‘gegeven-heid’ van het Hervormde Kerkinstituut te blijven voorstellen, wat er ook gebeure, of vooral niet-gebeure, als deelende in Gods verbond. Waar is de scheidbrief? vragen dan vóór en na de redenaars. Wij antwoorden: let ook eens op Jeremia. Indien gij Jesaja openslaat en Jeremia's boek toegesloten houdt, past dan op: dan kan een ander met het zelfde recht Jeremia openslaan, en Jesaja dichtdoen, en dan de volksmassa onder den indruk brengen, roepende tégen de Hervormde Kerk: de scheidbrief? wel, zij heeft in haar organisatie de huwelijkstrouw geschonden, dus, de scheidbrief is er!

Nietwaar, zóó eenvoudig zijn de dingen niet.

En juist om die reden is het beter, dat wij op die scheid-

[p. 33]

brief-kwestie nog eens even afzonderlijk terugkomen, om Jesaja naast Jeremia te leggen.

We zullen, als we de motieven van den niet- en van den wèl-gegeven scheidbrief, van Jesaja èn van Jeremia, naast elkaar leggen, vanzelf komen tot de kwestie der verbondsgehoorzaamheid. ‘Aanschouw het verbond’. Waar is de scheidbrief? Waar is hij niet? Wat staat er in een eventueelen scheidbrief? Wat staat er in den huwelijksbrief?