De Kerk. Deel 3 (Verzamelde werken afdeling III)

[p. 336]

Festus Hommius over afwijking van de belijdenis aangaande de Kerk^*)

Er wordt nog al eens gesproken over de vraag, wat men van de kerk moet geloven. Daarbij komt ook wel de vraag naar voren, wat ‘de ware kerk’ (dat wil zeggen vergádering), en wat ‘de valse kerk’ (dat wil zeggen vergádering) is. De discussies vertroebelen menig oordeel; en nu (om in de beeldspraak van ds. Toornvliet zelf maar te blijven) de kring, waartoe hij als polemist behoort, weer eens ‘op het kookpunt’ is (want dáár doet men nerveus), nu wordt in zijn blad ‘De Strijdende Kerk’, in stee van met rustige argumenten, gewerkt met oncontroleerbare private uitlatingen; deze week bijvoorbeeld wordt van onze ds. Waagmeester zo maar een verhaaltje opgedist, volgens hetwelk hij dit of dat zou gezegd hebben; ik ben er, zónder van het geval ook maar iets af te weten, zó maar zeker van, dat het bericht onwaar is.

Het kan zijn nut hebben, in zúlke schone dagen van opgewonden ‘kiezers’-polemiekjes anderen aan het woord te laten. Daarom zullen we deze week, zonder zelf iets eraan toe te voegen, eens overnemen, wat Festus Hommius zegt over de in zijn tijd door hem geconstateerde afwijkingen van de belijdenis aangaande de kerk.

Festus Hommius was geen kniesoor, geen extremist, doch een gematigd man. Maar hij had scherpe ogen en een behoorlijk reukorgaan. Voordat de beroemde Dordtse synode tegen de Remonstranten samenkwam, schreef hij, die later in het moderamen van de synode opgenomen is, ter voorbereiding van de vergadering een soort overzicht van de remonstrantse en andere dwalingen, die in de periode van vóór de Dordtse synode in de Nederlandse kerken de kop opstaken. Het heette: Specimen Controversiarum Belgicarum, etcetera. Van dat geschrift verscheen een door Johannes van Lodensteyn bezorgde Nederlandse vertaling, onder de titel:

MONSTER
Vande
NEDERLANTSCHE VERSCHILLE
Ofte
BELYDENISSE DER GHEREFORMEERDE KERCKEN IN NEDERLANT.

*) De Reformatie, 18 februari 1950, 25e jrg., nr. 21, bl. 166/7 (Kerkelijk Leven).

[p. 337]

Al waer onder elcken Artijckel bygevoecht zijn
DE VERSCHILLENDE ARTYCKELEN
Inde welcke hedensdaechs sommighe Leeraers der Nederlandtsche Kercken vande aengenome Leere schynen te wycken.
Tot gherief vande aenstaende Nationale Synode inde Latijnsche taele t'samen ghestelt ende uijtghegheven,
Van
Festvs Hommivs, Bedienaer des H. Evanghelij tot Leyden.
Alwaer tot den selvigen eynde bygedaen is D'overeenstemminghe der Nederlandtsche Sijnoden.
Alles
Tot waerschouwinge ende dienste/ vande Ghemeynte in onse Nederduytsche spraecke overgheset/
Door
Iohannes à Lodensteyn, Dienaer des Goddelijcken Woorts tot Soeterwoude.
TOT LEYDEN,
By David Jansz. van Ilpendá Boeckvercooper. 1618.

Nadat op bl. 94 van deze vertaling is afgedrukt de tekst van artikel 27 der Nederlandse Geloofsbelijdenis, geeft dan Festus Hommius op bl. 95 en 96 enkele aanhalingen uit geschriften van mensen, die hij bestrijden wil, en die hij aandient als voordragende valse gevoelens, mensen, die de synode zal hebben te verwerpen. Omdat zij strijden tegen de bestaande belijdenis. Onder het opschrift:

TÉGHEN DESEN ARTIJCKEL SCHIJNT GHELEERT TE WORDEN,

laat hij dan volgen wat hier staat afgedrukt (dat zijn dus allemaal door hem als ongereformeerd aangediende gevoelens):

1. Dat tot de alghemeyne Kercke mede behooren, vele, die gheen kennisse van Christo hebben, ende de welcke over sulcx hare salicheydt, van dien eenen Iesu Christi niet en verwachten.
Van Venator. Vertooch, pag. 168. Ick gheloove dat de Kercke is / een vergaderinghe / te samen uytgheroepen / om te hooren / t' ghene Godtlick ende Gheestelick / tghene de salicheyt is betreffende: ofte een gheselschap ende een menichte / uytgheroepen ende by een ghecomen / tot het verstaen ende oeffenen van eenderley Religie.
Ibidem. pag. 183. Om vele redenen en can de salicheyt niet gebonden worden / aen het historiael gheloove van Iesu Christi lijden ende sterven.

[p. 338]

Item. pag. 183. Vele vrome Heydenen, hebben heerlicke getuychnissen ghehadt / vanden innerlicken ende gheestelicken waren Godtsdienst.
Teghen de Dortsche Predicanten, pag. 130, 131. Ick segghe Neen / op die questie; of om door Christum salich te worden, absoluytelick, ende sonder eenighe exceptie / nootsaeckelick is / dat alle die dese zijne weldaet sullen ghenieten / verstaen moeten al t'ghene van hem / d'Evangelisten ende d'Apostelen ghepredickt / ende beschreven hebben.
Iibidem pag. 134. 135. Waerom soude ick dan soo streng moeten wesen / dat ick d' arme Heydenen, die dese openbaringhen / ende soo clare leeringhen als den Apostelen waren ghedaen / niet en zijn int minste wedervaren, ende niet een woort hier van mach gheopenbaert zijn, ende nochtans een Godtvruchtich vroom leven hebben gheleyt (dat wil icker altijdt onder verstaen hebben) dat ick die soude verdoemen /ende ghelooven / dat Godt met sulcke onbarmherticheijdt / over den selven / op 't rigoureuste soude handelen? Waerom soude ick ghevoelen moeten / dat Godt sal ymandt afeyschen / meer als hy hem heeft ghegheven? Die weijnich is ghegheven sal hem oock meer als weynich werden afgheeyscht? Ick en cant niet weten / wat proportie van rechtveerdicheyt dat soude wesen.
Ibidem. pag. 135. Datter wel menschen / sonder volcomen historiael gheloof connen salich worden / jae nae dat den selven 't Christen gheloof al gheopenbaert is, salmen wel haest connen verstaen / wanneer wy eens gaen examineren /hoe veel kennisse elck out Christen heeft.
Ibidem. pag. 137. De Heydenen hebben sulck gheloof gehadt, als daer wort vereyscht, namentlick datter een Godt is / ende dat hy is een vergelder der ghener die hem lief hebben / ja sy hebben eenen suyveren ende reynen Godtsdienst der Zielen gheleert. Jae uytghesondert / dat sy de Historie Jesu niet gheweten en hebben / soo heeft Godt de Heere seer heerlicke ghetuychnissen der waerheyt, zijns aenghenamen diensts, jae vande ware liefde Godes ende des naesten, int midden van henlieden / door zijne ghenade / immers op velen der selver / uytghedeylt.
Ibidem. pag. 138. Ick ontkenne dese propositie: Niemant can salich worden, als die Christo Iesu door een waerachtich gheloof is inghelijft gheworden.
Ibidem. pag. 141. Ick gheloove dat vele met het historiale gheloof becleet zijnde / Christum noyt hebben aenghedaen: ende ter contrarie datter vele hebben Christum aenghedaen, ende in haer ghehadt, die sulcken volcomen historialen gheloof, noyt ghehadt en hebben.
Ibidim. pag. 145. Godt soude den Heydenen connen antwoorden. Als ick u gheve soo vele u ghenoech is, hebt ghy te claghen? Laet ick u by der Mane / of by den Sterren wandelen / ende andere by der Sonnen: ghy hebt evenwel soo veel dat ghy uwen wech cont wandelen.
Ibidem. pag. 147. Maer al ist dat het simpel derven der Historien niet nootsaeckelick verdoemt: Soo is doch de Christelijke Religie gheheel profijtelick, ende alsse Godt wil gheopenbaert ende ghelooft hebben / heel nootwendich.
Ibidem. pag. 148. Of nu juyst de Heydenen niet inde Helle branden / soo souden even wel de Christenen, meerder heerlickheyt connen hebben als sy luyden: Dewijle doch meest alle Theologanten leeren / dat int rijcke der Hemelen groot onderscheydt / ende diversche Trappen der glorien sullen wesen.
2. Dat de gheheele ende algemeyne Kercke op der Aerden can afvallen: dat het niet noodlich en is, dat Christus als Coningh ende Hooft der Kercke, altijt eene ware Kercke op der Aerden hebbe.

[p. 339]

Van Episcopivs. Disp. priv. de eccles. Thes. 10. Wy doen hier by / twelck nochtans daer uijt [namentlich / dat elcke kercke can afvallen] nootsaekelicke volcht / dat de gheheele ende algemeyne Kercke op der Aerden afvallen can.
Ibidim. Thes. 11. Nochte wy en ghelooven oock niet / noodich te wesen / daer toe / op dat Christus Coning ende het Hooft blijve, datter altijt op der Aerde eene ware Kercke zy.

Tot zover wat hij aandient als verwerpelijk, wijl strijdend met artikel 27.

En nu volgen de artikelen 28 en 29 van onze Belijdenis: Weer worden die letterlijk afgedrukt (bl. 97-99). Daarna komen weer de door Hommius saamgelezen afwijkende gevoelens. Op bl. 99, onderaan, staat weer dat opschrift:

TÉGHEN DESEN ARTIJCKEL SCHIJNT GHELEERT TE WORDEN,

waarna we deze collectie van ongereformeerde gevoelens krijgen:

1. Datter gheen merckteeckenen ghevonden connen worden, ofte niet noodich en is datse ghevonden worden, om door deselve tot kennisse der ware Kercke te gheraecken.
Van Episcopivs. Disp. priv. de Notis Eccl. Thes. 2. Nademael een kenteecken / altijdt bekender wesen moet / dan die saecke /daer het een kenteecken van is / ende tot het welcke / als duyster ende onbekent zijnde / bekent te maecken / het werdt ghebruyckt: ende dat hem de welcke recht verstaet / welcke daer sy eene heylsame Leere /niet met allen en ontbreekt / waer door de Kercke soude moghen werden bekent / soo blijft mede vast / datter gheen kenteeckenen gevonden connen worden, nochte noodich is dat se ghevonden worden, om door de selve tot de kennisse der Kercken te gheraecken.
Ibidem. Thes. 5. Wy segghen dat het onmoghelick is, datter eenighe ommestandicheden souden wesen, door de welcke men / als door kenteeckenen, tot een seeckere ende onfeylbare kennisse / der Ware Kercke soude connen gheraecken.
Ibidem. Thes. 6. Jae dat meer is / wy en ontsien ons niet te segghen / dat dese selvige questie, van seeckere ende onfeylbare kenteeckenen aen te wijsen, buyten dese belijdenisse der heylsamer Leere / den voornaemsten Trap gheweest is / door den Welcken de ware Kercke / ofte de vaste kennisse der heylsamer Leere verstooten / ende den Stoel des Antichrist opgherecht ende verhoocht / jae enckele onwetentheyt der waerheyt is inghevoert gheworden.
2. Dat de kenteeckenen der ware Kercke, niet en zijn, de suyvere Predicatie van Godts woort, d'oprechte bedieninghe der Sacramenten, ende het wettelick ghebruyck der Kerkelicke discipline: maer soomen eenich kenteecken stellen sal, dat dat selve maer een wesen can, namentlick de belijdenisse der heylsamer Leere, waer toe de suyvere Predicatie van Godes woordt niet en behoort.
Van Episcopivs. Disp. priv. de not. Eccles. Thes. 8. Soomen nochtans eenich kenteecken der Kercke stellen sal / t' selvighe can geen ander wesen / dan de eenighe belijdenisse der heylsamer Leere.
Ibidem. Thes. 11. Tot dese belijdenisse der heylsamer Leere / en behoort niet de Predicatie des Godtlicken woorts, als de wilcke meer is een

[p. 340]

werck des Leeraers / dan der Kercke / ende niet soo noodich / als profijtelick / tot stichtinghe der selver / nae dat de Schriftuere allen ende elck eenen te lesen bevolen is / op dat een yghelick van hem selven daer uyt leere soo vele hem van noode is.
Van Venator. Vertooch. pag. 170. Die Godt ende Christum bekent / ende des selven stemme hoort / ende vanden gheloofs poincten bereyt is te belijden / ende te ghevoelen / t' ghene daer van rondelick de Schriftuere spreekt, sonder dat hy can of wil aennemen / tgene by dese ofte die Concilien / Synoden / Vaderen / Kercken / mach wesen besloten / om dese ofte die woorden / ende manieren van spreecken / in (t' sy oock welcken) stucken der Leere te ghebruycken / die meestendeel door der Menschen curieusheydt ghevonden / ende oorsaecken van bittere scheuringhen / jae grouwelicke vervolginghen / ende bloetstortinghen der Christenen onder malcandren zijn geweest / maer seyt / de bewoordinghe van Christo selve ghedaen / is my ghenoech / ende ick en weetse niet te verbeteren: gheloove oock dat ghy niet wijser bent / om beschrijvingh van gheestlicke saecken te doen / als uwen Meester: Wie soude sulcken voor gheen lidtmaet durven bekennen? sulcke vergaderinghe voor de Kercke? Ibidem. Daer en is gheen beter middel om de Secten te minderen / ende dat alle Christenen tot een Kercke, in Broederlicke eenichept / mochten vergaderen: als / dat elck zijn byghevonden / ofte van anderen erdichte; ende by hem mede aenghenomen / manieren van spreecken in gheloofs pointen liet varen / oft / elck blijvende rijck in eyghen verstant / zijne uytlegginghen, beschrijvinghe / meyninghen voor sich selven behoudende.

Tot zover onze aanhalingen.

We voegen er geen woord aan toe.

Slechts één vraag:

Er zijn tegenwoordig mensen, die een christelijke encyclopedie of overeenkomstige lectuur gaarne naspreken in lofredenen op Festus Hommius, en die wekelijks opwekken tot trouw aan het overgeleverde pand, enzovoort, maar die briesend worden, en van extremisme spreken, als iemand zegt wat Hommius hier zegt, en ongereformeerd noemt, wat dit moderamenlid van Dordrecht ongereformeerd noemt. Soms zelfs roepen zij om een samenspreking met kerkscheurders, omdat zij de geestesgesteldheid (!) niet langer dragen kunnen van mensen, die veroordelen wat Hommius veroordeelt. De vraag die ik heb, is deze: weet gij wel, van welke ‘geestesgesteldheid’ de door u zo hoog geprezen vaderen zijn?

Als ge het niet meer eens zijt met de belijdenis, zeg het dan maar rustig. Maar doe niet langer alsof de belijdenis in naam der belijdenis moet worden losgelaten.