De Kerk. Deel 3 (Verzamelde werken afdeling III)

[p. 278]

De pluriformiteit van de kerk in verband met de oecumeniciteit VII

Eindelijk, in de zesde stelling van dr. Volger, duikt het woord ‘pluriform’ op. We lezen:

In overeenstemming met het bestaan van één ecclesia is er één evangelie, dat zaligheid aan en voor mensen verkondigt. - Om dit evangelie tot de mensen te brengen, past God zich bij de mensen aan; het evangelie wordt gebracht in menselijke taal, als een voortzetting van de vleeswording van het Woord, en wordt al verder op den Pinksterdag, terwille van de mensen, die velerlei talen spreken, in velerlei talen vertolkt. Zoals de profeten in het Oude Testament door verschillende aanleg in verschillende omstandigheden het ene Woord Gods pluriform hebben gebracht, zo brengen ook de apostelen in het Nieuwe Testament het ene evangelie pluriform.

Hier komen twee dingen op ons af:

a)	het spreken van één ecclesia;
b)	het hanteren van den term pluriform, en de wijze daarvan.

ad a) Dr. Volger spreekt met nadruk van één ecclesia. Hij hecht daaraan blijkbaar grote waarde, want ‘in overeenstemming’ met dit feit, dat er (maar) één ecclesia is, komt dat andere, dat er ook (maar) één evangelie is.

We gaan nu een beetje nadenken. De vraag komt op: wat bedoelt de schrijver toch met die éne ecclesia? Waarom trekt hij een parallel tussen het bestaan van maar één ecclesia en het gegeven zijn van maar één evangelie? Zit daar iets in? Iets achter?

De vraag is niet hinderlijk brutaal, want men kan - zolang men niet meer weet - net zo goed precies andersom redeneren als dr. Volger hier doet. Men kan óók zeggen: het éne evangelie, als kracht van God, komende tot allerlei plaatsen, brengt overal mensen bij elkaar; soms honderden aan één plaats, soms duizenden, soms een handjevol, soms maar twee of drie, maar telkens is er dan toch zo'n plaats een ecclesia van Christus, een vergadering, plaatselijk, van Christus, en dus zijn er een hele massa ecclesia's, meervoud. Want dat Woord doet altijd krachten, keert nooit ledig weer, en daarom groeien de ecclesiae, de ecclesia's hier en daar steeds maar weer op.

Wie zo redeneren zou, die zou daarmee tonen, nog te denken aan wat in ons vorig artikel werd opgemerkt, over de plaatselijke kerken als ecclesia's van Christus, overeenkomstig diens eigen woord uit Matth. 18:20.

Maar juist omdat het een beetje vreemd aandoet, dat een stelling

[p. 279]

even goed kan omgekeerd worden als dat ze blijft staan, zo als ze daar vóór ons gezet is, gaan we ons eens achter de oren krabben, en vragen: wat is toch bij dr. Volger die éne ecclesia? Hetgeen in ons vorig artikel nog wat in de lucht bleef hangen, dat moet nu wel wat nader bekeken worden.

Reeds hebben we gezien, dat er is een mogelijkheid A: dr. Volger bedoelt met de ‘ecclesia’ de plaatselijke kerk. Dit is mogelijk, a) in zoverre als hij zelf herinnert aan het woord ‘waar twee of drie...enz.’ (stelling 4), b) in zoverre dr. Volger het woord ‘kerk’ en ‘gemeente’ zó hanteert, dat de kerk of gemeente, zonder dat ze ervan gescheiden wordt toch onderscheiden wordt van de ‘ambtelijke vergadering’, die de kerk regeert; en dat moet ook voor dr. V. althans primair wel de kerkeraad zijn, want een classis regeert de kerken niet, en de synode ook niet, die hebben slechts gedelegeerde macht, en zijn dan ook niet ambtelijk; en al is dr. Volger, die immers tot de Ned. Herv. Kerk behoort, allicht het met deze gereformeerde zienswijze van vele eeuwen niet eens (hij heeft trouwens de voorbeelden gezien van verraad aan deze gereformeerde belijdenis zowel te Kampen als te Amsterdam), hij zal er toch wel van gehoord hebben (st. 3), en c) in zoverre dr. Volger (st. 7) ook duidelijk het woord ‘ecclesia’ gebruikt voor een plaatselijke kerk.

Mogelijkheid B evenwel is: dat dr. Volger met de éne ecclesia bedoelt een niet-plaatselijke, doch bijvoorbeeld een landskerk, die dan evenwel zeer bepaald een eigen vaste formatie heeft. We zagen immers, dat hij spreekt van ‘geheel’ en ‘delen’ der éne ecclesia, en daarbij herinnert aan de spreuk van de Herv. Kerk: ‘het geheel is de som van de delen’.

Dit stond in st. 8. Maar in diezelfde stelling werd ook weer afzonderlijk gesproken van ‘landskerken’; dat zouden dan die kerken zijn, waar het principe geldt: cuius regio, eius religo, dat wil zeggen wiens gebied het is, diens religie is het ook; is de overheid in haar hoogsten gezagsdrager luthers, dan is ook de lutherse religie die van zijn gebied; is de gezagsdrager rooms, dan is de roomse religie de officiële. Voor mijn gevoel is ‘landskerk’ hier een minder juiste omschrijving en zou ‘staatskerk’ beter naam zijn. Maar dat blijve rusten.

Nog een mogelijkheid C bestaat intussen. Deze is: dat dr. Volger met die éne ecclesia bedoelt een niet in vasten vorm geregeerde ‘kerk’, welke, niet gebonden aan een bepaalde plaats of een bepaald gebied, of aan een bepaalde wijze van kerkenordening of kerkrege-

[p. 280]

ring, en blijkbaar alleen bekend aan God, wegschuilt als ware geestelijke eenheid van oprecht gelovigen, verspreid over allerlei kerkformaties, allicht ook wel daarbuiten levend, en door den Heiligen Geest aan God verbonden zonder dat die band bij hen geleid heeft tot een allen samenvattend kerkverband, zonder ook dat ze zich ertoe zetten, daartoe te geraken.

Dat deze mogelijkheid C hier óók aanwezig is, moeten we, meen ik, wel afleiden uit volgende bijzonderheden:

a)	dr. V. meent, dat een kerk kan bestaan zonder kerkregering (stelling 3);
b)	het begrip ‘ecclesia’ (in Matth. 16:18 en 18:17) noemt hij een ‘algemene’ omschrijving van die ‘zelfstandige’ gemeenschap, die hij de oecumenische kerk acht (st. 5); de woorden ‘algemeen’ en ‘zelfstandig’ schijnen in de aangewezen richting te wijzen;
c)	het voorafgaan van ‘het geheel’ aan de ‘delen’ wordt van deze ‘algemeen’ omschreven oecumenische ‘ecclesia’ als vaststaande aangenomen, en ‘zij’ manifesteert zich in ‘de delen’ (st. 5);
d)	er zijn kerkformaties, waarin de oecumenische ecclesia ‘vorm en uitdrukking’ vond, en andere, waarin dit nog niet het geval is (st. 9 en 10);
e)	het oecumenisch leven kán desnoods slechts in één kerkformatie aanwezig zijn, zó'n éne formatie is dan ‘deel’ (stelling 9);
f)	toch zijn ook weer ‘de kerkformaties’ ‘leden’ van ‘het geheel’.

Heel helder is mij de kwestie van ‘geheel’ en ‘delen’ niet; maar we moeten wel aannemen, dat dr. Volger met mogelijkheid C den meesten ernst maakt.

*_**

Nu is er ‘pluriformiteit’, aldus dr. Volger.

Wat hij daaronder verstaat, is ons nog niet geheel duidelijk. Want naast de door hem wel enigermate omschreven ‘theoretische’ pluriformiteit ziet hij een ‘praktische’, die echter niet duidelijk omschreven wordt; alleen maar dit éne wordt ervan gezegd, dat zij opgekomen is uit het ontstaan en voortbestaan van verschillende kerkformaties.

Wij schijnen door dr. Volger dezen kant opgestuurd te worden, dat we in alle bestaande kerkformaties het pluriformiteitsprincipe zien werken. Dat komt dan ongeveer hierop neer, dat deze formaties, hoe ze dan ook ontstaan zijn, en om welke reden ook, en hoezeer elkaar ook bekampende en weersprekende, toch allemaal ‘vormen’ zijn

[p. 281]

van het éne ‘wezen’ der kerk. Dat is dus bij dr. Volger mogelijk, óók in die gevallen, waarin het ‘ja’ der éne kerkformatie het ‘neen’ der andere tegenover zich ziet staan. Dit ‘ja’ of ‘neen’ schijnt dus bij dr. Volger óf niet serieus op te vatten, óf te kúnnen samengaan als ‘vormen’ van één ‘wezen’. Het is een merkwaardige constructie, en wij willen wel verklaren, ze niet aanvaardbaar te achten. Maar hoe het zij, wij nemen er nota van.

Maar één ding begrijpen we niet, en dat is dit: waarom geeft dr. V. dan theoretisch een omschrijving der ‘pluriformiteit’, die zo volkomen ‘onschuldig’ schijnt, omdat ze met confessionele en kerkrechtelijke ja-of-neen-verschillen niets heeft uit te staan?

Let maar eens op:

a) het feit, dat de éne evangelieboodschap, die zelf geen ‘ja’ en ‘neen’ in zich verbindt, in onderscheiden talen wordt gepredikt, noemt hij al ‘pluriformiteit’; we hebben dus vandaag een ‘pluriforme’ boodschappendienst van Moskou; de éénheid (geen ‘neen’ tegenover het ‘ja’) blijft daarin gehandhaafd. Het is een pluriformiteit binnen de ware kerk (het woord ‘pluriform’ zij nu verder daargelaten);

b) ook de accomodatie aan de mensen maakt de boodschap pluriform; weer staan we dus voor pluriformiteit binnen de ware kerk;

c) ook de profeten onder Israël spraken op onderscheiden manier; ten derden male wijst dit (nu zelfs dit ‘pluriformiteit’ heet) op pluriformiteit binnen de ware kerk.

Nog één ding moet ons van het hart: wij zouden zeggen: als de pluriformiteit iets zó onschuldigs is, en zó onmisbaar, waarom moet men dan nog ‘hopen’, dat de kerkformaties in deze bedeling ‘uniform’ zullen worden? Men zou zo zeggen: als-'t-u-blieft niet; laten we blijven preken in allerlei talen, blijven preken in accomodatie aan allerlei mensen, blijven preken op onderscheiden manier! En kijk, nu komt die zelfde dr. Volger, die ons eerst doet juichen over die pluriformiteit binnen de ware kerk daar ineens ons verklappen, dat hij had gehoopt, dat ze nog eens plaats zou maken voor de uniformiteit, al moet hij tegelijk verzuchten, dat die hooggewenste uniformiteit wel uit zal blijven.

We begrijpen er niet veel van, dan alleen dit: dat dr. Volger die praktische pluriformiteit gevolg ziet deels van goddelijke glorie, deels van menselijke misère. Hij wil die weg hebben: ik ook. Maar wij zouden zeggen: als pluriformiteit, genomen zonder menselijke bederfbrengende misère, zo mooi is, dan zal het wegnemen van die

[p. 282]

misère leiden tot de ongerepte, zuivere, ongehinderde pluriformiteit. In plaats daarvan krijgen we een vingerwijzing naar de uniformiteit als kerkelijke, utopie.

Wij raken een beetje verlegen. Doch hoe het zij, wij geloven, dat geen beter betoog tegen het gescharrel met de pluriformiteitsleer kan geleverd worden dan door dr. Volgers stellingen te analyseren. Hij wordt van tweeën gedrongen, hij prijst en hij misprijst. Hij levert zelf het bewijs dat hier iets hapert. Dat de pluriformiteitsleus meer een leus is dan een heuse leer.

En daarom mogen wij hier wel waarschuwen tegen lyrische ontboezemingen als die van stelling 6: dat het brengen van het evangelie in onderscheiden talen voortzetting is van de vleeswording des Woords. Het Woord is éénmaal vlees geworden en is sinds met het vlees verbonden gebleven. Maar de voortzetting van dat feit is hoogstens in de continuering van de eenheid van Christus' twee naturen te zien. Nergens anders in. Men moet niet met woorden spelen. Vooral niet, als men eerst de pluriforme Woordbediening noemt met dezen schonen naam en dan later zegt, te ‘hopen’ dat ze eenmaal zou mogen opgeslokt worden door de ‘uniformiteit’.

‘Vlees’ is ‘vlees’, en we moeten ons van de barthiaanse openbaringsbegrippen (vleeswording des Woords als identiek met openbaring) even ver verwijderd houden als van de roomse kerkbegrippen (vleeswording des Woords voortgezet in de heilige goddelijke moederkerk).