De Kerk. Deel 3 (Verzamelde werken afdeling III)

De pluriformiteit van de kerk in verband met de oecumeniciteit V

De vierde stelling van dr. W. Volger luidt als volgt:

‘In de kerk is een individueel (IK geloof) en een sociaal (ik GELOOF) element. De kerk is steeds een meervoudige samenstelling (Matth. 18:20), een vergadering van ware Christ(en)-gelovigen (Art. 27 Ned. Geloofsbelijdenis), wier taak het is profeet, priester en koning te zijn. (vr. 32 Heid. Cat).’

(Wij wijken hier enigszins af van den tekst, zoals hij gedrukt is, maar nemen enkele zetfouten aan.)

Op deze stelling zal - zo op het eerste gezicht - wel niet veel af te dingen schijnen; het zou echter kunnen zijn, dat ze dienst doet in een betoog, dat door eliminering van toch wel belangrijke elementen de discussie onbedoeld stuurt in ongewenste richting.

Dit gevaar nu is hier niet denkbeeldig.

Want we herinneren ons, dat de referent in de te voren reeds besproken stellingen heeft uitgesproken, dat ‘de vorm’ van de kerk het secundaire, doch de ‘substantie’ het primaire is. We hoorden hem bovendien verklaren, dat de ‘vorm’ niet het voornaamste accent moet hebben, maar wel ‘de geloofsinhoud’ der kerk.

In dit laatste zinnetje treedt het woord ‘geloofsinhoud’ op.

We stellen nu de vraag: bedoelt dr. Volger met zijn onderscheiding van ‘individueel’ en ‘sociaal’ element, en met de volzinnen: ‘IK geloof’ en ‘ik GELOOF’, nu den geloofsinhoud of soms de geloofsacte?

We weten het niet precies.

Nu we den geloofsinhoud met het zwaarste accent door hem voorzien zagen worden, neigen we ertoe te vermoeden, dat hij met het ‘element’, dat in stelling 4 genoemd wordt, het oog heeft op den geloofsinhoud.

Maar als we erop letten, dat hij de onderscheiding eerst tussen

[p. 269]

‘gemeente’ en ‘ambtelijke regerende vergadering’, en daarna tussen individueel en sociaal element invoert (terwijl de geloofsinhoud altijd een sociaal element is, omdat hij in formule gebracht is door de belijdende gemeenschap), en over de belijdenis hier zwijgt, achten we het niet uitgesloten, dat hij in den volzin ‘ik geloof’ het oog heeft op de geloofshandeling.

Nu menen wij, dat geloof altijd inhoud heeft, en dat dus elke geloofshandeling een geopenbaarden inhoud tot geloofsinhoud maakt.

Maar wat ons hier bezighoudt, is dit:

in de kerk als kerk, dat wil zeggen als vergadering, als ‘synagoge’, niet Satans, doch Gods, komt de individuele handeling van het geloven niet anders dan als individuele aansluiting bij een ‘sociale’ beslissing ter sprake.

Want niet de geloofshandeling, afgezien van zijn inhoud is in de kerkvergadering ‘substantie’, of ook ‘vorm’, doch de geloofsinhoud. Die geloofsinhoud is in de gemeenschappelijke belijdenis omschreven, en met die belijdenis betuigen de gedoopten, ‘tot hun wasdom gekomen’, in te stemmen; hetzelfde geldt van wie van buiten af inkomt.

En nu komen we weer naar het fijne puntje: die belijdenis verkrijgt in de kerkvergadering de functie van wat dr. Volger noemt ‘den vorm’ der kerk en ‘de ambtelijke regeringsdaad’ der regerende vergadering. In de belijdenis, die accoord van gemeenschap tussen de plaatselijke kerken is, en waarnaar ook in de plaatselijke kerken de leden worden gemeten (met behoud van haar appellabel zijn aan de Schrift) en die bovendien verdisconteerd is in de Kerkenordening, hebben we dus wel degelijk een ‘vorm’ der kerk te zien (het woord ‘vorm’ laten we nu even onweersproken). En deze noemt dr. Volger van secundair belang, en wij onzerzijds niet.

Wie in betrekking tot de vergadering der gelovigen (de kerk is zelf die vergadering) de belijdenis naar voren brengt, kan niet het geloof een overeenkomstige plaats toekennen. En die is meteen áf van de voor de vergadering der gelovigen niet ter zake doende onderscheiding van individueel en sociaal element in de kerk (dat wil zeggen de vergadering). Wat in het geloof der individuele kerkleden werkelijk zou omgaan buiten de belijdenis (stel, dat zo iets mogelijk is), dat heeft voor de vergadering geen bepalende betekenis.

Want de vergadering der gelovigen, die geschiedt wel in en op geloof, doch, omdat geloof naar buiten komt in belijdenis en wandel, geschiedt zij als vergadering in gemeenschap en op accoord van belijdenis. Wij moeten, o zeker, wel altijd over het geloof spreken,

[p. 270]

doch dan altijd over den geloofsinhoud als inhoud der belijdenis. Ik wil met iedereen instemmen, die over het geloof in de kerk, en als factor van kerkvergadering, hoge woorden spreekt en hoge liederen zingt. Maar ik word kopschuw, als ik het geloof hoor prijzen ten koste van de belijdenis. Want het geloof is zelf, zover het geloof is, aanvaarding van den inhoud der openbaring; wat de geloVIGE vérder zo al in zijn bol heeft, dat is geen geloof, maar zijn eigen ‘kijk’ op dit en dat; en dat kan wel waar zijn, maar het is ook erg vaak onwaar, en het is geen geloofsinhoud, omdat geloof betekent: een geopenbaarden concreten openbaringsinhoud aannemen, dat wil zeggen in zich opnemen; opeten, om zo te zeggen. En nu is de belijdenis een weergeven van datgene, wat de gelovigen, elkaar ontmoetende, en op kerkvergadering en -uitbreiding en -verdediging bedacht, besloten hebben samen uit te spreken als door hen gekenden en geordenden openbaringsinhoud, voor zover zij dien gemeenschappelijk hebben erkend en hebben aangenomen en naar buiten willen voordragen en aandienen als hun gemeenschappelijk bezit, dat ieder mens verplicht is, eveneens te aanvaarden als waarheid Gods.

Waartoe dit alles? Om duidelijk te maken, dat in de BELIJDENIS de onderscheiding van ‘individueel’ en ‘sociaal’ element opgeheven is. Zeker, ook ‘het’ ‘belijden’ is individueel, inzoverre het om kan gaan buiten den gemeenschappelijken inhoud der kerkelijk vastgestelde belijdenis. Een gelovig hoogleraar in de sterrenkunde zal, VOORZOVER hij aan de Schrift trouw blijft, let daar als-'t-u-blieft op, iets meer ‘belijden’, op zijn college, en in de huiskamer, en als hij op zijn kamer zit, dan ik, die van de sterren niet veel weet. Ik zal als theoloog hetzelfde doen in onderscheiding van hem. Een zoöloog, een botanicus, een natuurkenner desgelijks. Voorzover die sterrenkundige over de sterren denkt, wat NIET naar de Schrift is, is het geen belijdenis, maar verdwaalde geleerdheid of schijngeleerdheid of ijdele filosofie. Voorzover het wel waar is, en dus helemaal niet in strijd met de Schrift, maar niet geopenbaard (want de Schrift zegt een hele massa dingen niet, omdat zij een tendensboek is, dat wil zeggen haar in zichzelf nimmer valse mededelingen richt op een bepaald doel (de kennis Gods in Christus Jezus), is ‘zijn’ ‘belijden’ wel juist, maar gaat het om buiten den inhoud der belijdenis als kerkelijke uitspraak. Maar juist daarom is de belijdenis als KERKELIJK stuk en GEMEENSCHAPPELIJKE uitspraak, dan ook ALTIJD sociaal. De belijdenis moet niet over alles en nog wat zich

[p. 271]

uitspreken, wat maar waar is; doch over hetgeen verbindt, en ter zaligheid dienstig is.

En daarom is het geloof als privé-acte niet hier van constitutieve betekenis voor de KERKvergadering. Dat is wel de belijdenis; want mensen, die elkaar ontmoeten, erkennen en binden elkaar naar aanleiding van woord en gedrag, op accoord van belijdenis en wandel. Geloof is ‘als acte’ niet verbindend, want zijn acte is niet los van den inhoud, en die inhoud wordt uitgesproken, en die uitspraak is verbindend. Geen ideeën, doch woorden verbinden. Woord en wandel.

Daarom zullen we, als we in plaats van dr. Volgers beide zinnetjes ‘IK geloof’ en ‘ik GELOOF’ de beide ándere hebben gesteld: ‘IK belijd’ en ‘ik BELIJD’, meteen verlost zijn van die tegenstelling individueel-sociaal. Als ik in de kerk zeg: ‘IK belijd’, heb ik bedoeld: OOK ik belijd, want die belijdenis staat op papier, mijn vader-cate-cheet heeft me met mijn neus er boven op gedrukt, en toen zei ik: ja, Ik doe OOK mee. Belijden in de kerk als kerkelijke handel is altijd een sociaal element en dat is kerkvergaderend.

Ik zal daarom niet de moeite nemen, om dat woord van dr. Volger, dat ik in het tweede deel van zijn stelling lees, het woord ‘meervoudige SAMENSTELLING’ op den keper te gaan bekijken. Ik weet wel ongeveer wat filosofen hebben gemaakt, ook in de theologie, van het woord compositie, samenstelling, en ik ben er nog al bang voor, en ik zou een betoog kunnen opzetten over de filosofische waarde van de woorden samenstelling, synthesis, verbinding, enzovoort, en dan waren we er in geen twintig artikelen uit. Ik lees maar liever dien tekst, dien dr. Volger aanhaalt: waar twee of drie in mijn naam VERGADERD zijn, daar ben Ik in het midden. De Heiland gebruikt daar het woord ‘synagoo’, en daar komt het bekende woord synagoge vandaan. Een ‘synagoge’ vinden wij een lelijk ding, want wij denken dan dadelijk aan rabbijnen en schriftgeleerden, enzovoort. Maar een synagoge is een officiële, in redactie gebrachte, vergadering; de liefde sloot haar dagelijks af met een bijgewerkte ledenlijst (het woord ‘kuroun’ uit Paulus’ brieven komt er ook bij te pas, dat wil zeggen: afsluitende handeling), en een synagoge is een prachtig ding, als ze maar in het geloof tot stand komt. De Heiland heeft de synagoge bezocht, en ook ONS de synagoge overgedaan. Er zijn valse kerken, dat wil zeggen synagogen van Satan, en er zijn ware kerken, synagogen van God. Welnu, waar twee of drie in MIJN naam, dat wil zeggen in den naam van Jezus als werkelijken

[p. 272]

van God gezonden Christus, vergaderd zijn, in den synagogevorm (er staat immers niet: waar ze samengebracht worden om een synagoge te worden, maar waar ze in den synagogevorm geredigeerd ZIJN; er staat een voltooid deelwoord, participium perfecti passivi) daar ben Ik in het midden. Twee of drie, ook de kleinst mogelijke vergadering. De Joden zeiden: er moeten er minstens tien zijn (de zogenaamde batlanin), anders kan de synagoge niet vergaderen, dan geldt de zitting niet. Christus zegt: Ik kan het ook al af met twee of drie, als ze maar bijeengebracht ZIJN in gemeenschappelijke BELIJDENIS van den timmermanszoon als MESSIAS naar de Schriften.

Zodat we voor ditmaal willen besluiten met het zeggen: dr. Volger heeft volkomen gelijk, mits hij bedoelt: de BELIJDENIS in te schakelen. Anders zou hij volkomen ongelijk hebben, wat we natuurlijk niet aannemen.

De bedoeling van dit artikel is: de positieve waarde der belijdenis te accentueren en weer bij onze mensen erin te hameren.

Want dáár zit de kneep, ook tegen de barthianen, die de belijdenis respecteren willen, behalve dan naar den INHOUD en die het geloof bezingen, behalve dan naar den INHOUD.

Het geloof is een eenzaam zijn bij God volgens Kierkegaard, het is een samenzijn met mensen voor God (katenanti Hem) in en door de belijdenis. Het sociale element zit erin van den aanvang af, zodra ge zegt: ik GELOOF. Want ik geloof een WOORD, dat God heus niet tot mij individueel gezegd heeft, maar tot de kerk van alle eeuw, een woord, waarop Hij heeft VERGADERD EN NOG AAN HET VERGADEREN IS GEBLEVEN TOT OP DEN DAG VAN HEDEN EN TOT DEN LAATSTEN DAG.