De Kerk. Deel 3 (Verzamelde werken afdeling III)

Wat zijn toch ‘terreinen’ en ‘kringen’? (II)

Ons vorig artikel trachtte aannemelijk te maken voor wie het nog niet mocht opgemerkt hebben, dat Kuypers eigen gebruik van de woorden ‘terrein’ en ‘kring’ meermalen vragen opriep, die óf slechts verspreide, en tegenstrijdige, of in het geheel geen antwoord kregen. Het gevaar voor dilettantistisch gebruik van Kuypers slagwoorden was daarmee reeds aanstonds gegeven. Dilettantistisch gebruik: men denke daarbij zich niets hatelijks. Een serieus werker, die van wal steekt, zal in zijn eerste periode de zwakheden van den dilettant op bepaalde kennisgebieden niet kunnen vermijden: ieder begint, althans na den zondeval, te vroeg anderen op te voeden. Bovendien is de ‘leuze’ altijd en overal bij uitstek geschikt voor de ‘Klein-kunstbühne’ van den geest: de dénker tobt erover, wat hij er bij theoretiseren moet; de man daarentegen die zijn antwoorden mét zijn vragen zich laat dicteren door de radio-rubriek ‘vragen-aan-voorbijgangers’ denkt er het zijne bij. Dat wil zeggen: hij dénkt nu niet bepaald er iets bij, maar knoopt eraan vast, wat hij graag hoort zeggen, en dat hij zelf van horen-zeggen hééft.

Dit nu overkomt hem meermalen als hij, uit gereformeerde kringen opgekomen, tegenwoordig de leuzen ‘elk terrein veroveren’ en ‘soevereiniteit in eigen kring’ hoort gebruiken of zelf hanteert. Want wat heet tegenwoordig al niet een ‘terrein’ of ‘kring’?

In ernst kan men tegenwoordig horen zeggen: de film is een ‘terrein’, dat we voor Christus moeten veroveren. Christelijke film alzo.

[p. 197]

De dans dito. Het toneel niet minder. De sport. De padvinderij. Onlangs kreeg zelfs de kermis bij iemand een beurt.

En als men dan eenmaal al deze dingen heeft gepromoveerd tot een ‘kring’ of ‘terrein’, dan is de conclusie: sta er niet passief of alleen negatief tegenover, maar doordring dat ‘terrein’, ‘verover’ het voor Christus. En wijs de kritiek van anderen, ook van kerkeraden en kerkelijke personen of kringen af, omdat we in elken kring een soeverein hebben.

Nu helpt het ons weinig, of we al betogen, dat we het tot nu toe niet ver gebracht hebben met onze ‘Ver-christelijk-ing’ van film, toneel, enzovoort. De christelijke film bijvoorbeeld komt meestal hierop neer: a) we nemen een paar films, die niet-onchristelijk zijn (natuur-films bijvoorbeeld, of zuivere reportagefilms), en b) we halen uit den (meestal verouderden) inboedel van het film-museum der Hollywoodse lieden een paar afgedankte films, die niet bepaald onzedelijk of slecht zijn; c) we maken of lenen een film over een onderwerp, dat uit den bijbel, de kerk-historie, de vaderlandse geschiedenis aan ‘onze mensen’ bekend is. Den verloren zoon beelden we uit in een pakje van de 20ste eeuw, we laten hem spelen op een Drentse boerderij of zo. Ben Hur interesseert de mensen vanwege de christenvervolgingen. Luther voor den Rijksdag is ook al een dankbaar motief. Laat men nu maar zeggen, dat het allemaal een beetje aftands is; dat zien we, zo antwoordt men, zelf ook wel in. Maar - we hebben weinig geld en weinig goede spelers, en dus doen we het maar zo goed en zo kwaad als het gaat. Niet negatief zijn: begrip tonen. En ‘veroveren’. Het ingebrachte bezwaar heeft niet veel indruk gemaakt.

Ernstiger is dan ook onze bedenking, dat in zulke organisatie van een ‘christelijk filmwezen’ men ten onrechte spreekt van ‘terreinen’ of ‘kringen’. En ten onrechte de ‘soevereiniteit in eigen kring’ erbij sleept.

Hebben we - wat dit laatste betreft - Kuyper goed begrepen, dan moet voor wie de film als een kwestie van ‘schoonheid’ ziet de ‘schoonheids(wet)’ daar soeverein zijn. Wie daar niet aan voldoet, neemt dus een loopje met de soevereiniteit in den eigen ‘kring’. Wie de film meer als een kwestie van volksopvoeding ziet, dient, wil hij de kuyperiaanse redenering volgen, de normen der opvoeding in acht te nemen, als hij ‘dit terrein’ betreedt. Maar indien wij den afgedankten rommel van de heidenen (Ben-Hur-spelers) overnemen, of bij het ‘verfilmen van ‘den verloren zoon’ het milieu, waarin hij

[p. 198]

leefde, zó maar negeren (wie betaalt een film met wezenlijk oosters ‘coloriet’?), of de bedoeling der gelijkenis (farizeïsme contra vrije genade en omgekeerd) niet eens tot uitdrukking brengen kunnen, dan kunnen we wel op onze pedagogen-tenen gaan staan en pochen over de christelijke opvoeding van het christelijk volksdeel door de christelijke film, maar we hebben toch het abc veronachtzaamd van de opvoedingsleer, die naar de Schriften is. We zijn quasi-opvoeders geworden, meer niet. Met andere woorden: we hebben weer gezondigd tegen den ‘soeverein in den (pedagogischen) kring’.

Zo ware veel meer te noemen, inzake die beweerde soevereiniteit in eigen kring. Het merkwaardigste is, dat Kuyper althans - zie vorig artikel - nog sprak van een soevereiniteit in den kring van het gereformeerd-zijn, maar dat zij, die zijn leuze uitdragen naar alle soeverein geheten ‘kringen’, die hén speciaal interesseren, juist dezen ‘kring’ zo goed als niet noemen. Maar zij vergeten dan juist waar het op aankomt. Dat namelijk bij het indenken van het opvoedingsmiddel ‘film-vertoning’ het gereformeerde moet uitkomen. Zodat bijvoorbeeld een film, die wil ‘opvoeden’ in afwijking van wat Gods Woord zegt in de gelijkenis van den verloren zoon, of welk ander bijbels gegeven dan ook, of zelfs maar met veronachtzaming daarvan, niet opvoedt, doch verleidt. Niet ‘vormt’, doch mis-vormt. Niet leidt, doch mis-leidt.

Voor ditmaal echter spitst ons bezwaar zich toe op het fijne puntje: wat is een kring of een terrein? Waarom zou de sport een ‘terrein’ zijn en bijvoorbeeld het ‘debatteren’ niet? Men zegt: sport is oefening van het lichaam. Zeker. Maar de sofisten kenden de debatteerkunst als oefening van den geest. Waarom zou het voetbalspelen een ‘terrein’ zijn en het debatteren niet? Waarom moet - te beginnen met De Telegraaf en te eindigen met een christelijk dagblad - een aantal kolommen beschikbaar zijn voor een wedstrijd tussen een paar van die malle clubs met Engelse namen, en niet eens een regel laat ons zeggen over den worstelstrijd tussen bijvoorbeeld dr. H.H. Kuyper en dr. S. Greijdanus over de kwestie van de bevoegdheid der meerdere vergaderingen? Als het éne een ‘terrein’ is, dan het andere zeker ook. Laat ons maar eerlijk opbiechten, dat onze belangstellingsgraad hier is bepaald door ‘de wereld’. Zij heeft haar tijd verstaan; zij maakt een ‘cultuur’ van 't een, met negatie van het ander. Zij verwrong alles: zij rukt den menselijken geest uiteen; zij laat zich prikkelen en opjagen in haar nervositeit door wat onmiddellijk reacties wekt en laat tegelijkertijd verkommeren wat van den

[p. 199]

mens, dien ambtsdrager Gods, allereerst de aandacht opeisen mag. En het is een zielig gezicht, een christelijke samenleving hier achter de wereld te zien aankomen, al hinkende en krijsmuziek aanheffende, als ware men aan het ‘veroveren’! Veroveraars? Geen sprake van. Reeds in de verdeling van hun belangstellingssferen zijn ze veroverd. Door den ‘kring’ der vijanden.

Volgende week enkele slotopmerkingen.