De Kerk. Deel 2 (Verzamelde werken afdeling III)

‘Geref. Jongelingsblad’ en pluriformiteit^*)

Ook het ‘Geref. Jongelingsblad’ heeft zich ingelaten met de passage, waarover prof. Hepp viel, de verleden week geciteerde uitlating nl. van ds J.G. Feenstra in een leidraad voor de meisjesverenigingen, rakende de pluriformiteit der kerk.

Het blad geeft een breed citaat uit prof. Honig's Handboek, om te betogen, dat men toch wel degelijk pluriformiteit en eenheid der kerk verbonden kan.^**) Natuurlijk is dat beroep ditmaal - d.w.z. zonder nadere begripsbepaling - niet ter zake; we hebben vroeger reeds prof. Greijdanus aangehaald, die jaren geleden (predikant nog in Friesland) betoogde, dat van ‘pluriformiteit’ kon worden gesproken, ja, maar dan binnen de ‘ware kerk’. Van de ware kerk wordt in de belijdenis ook de eenheid beleden. En van de éne de waarheid. Maar ds Feenstra had - en zijn eigen woorden wijzen dat uit - het over een pluriformiteitsopvatting, welke dit woord, zelf niet

*) De Ref., 1 dec. 1939, 20e jrg. no. 9, bl. 73 (Persschouw).

**) In De Ref., 19e jrg. no. 7 en 8 (18 en 25 nov. 1938) kondigde prof. Schilder het Handboek van de Gereformeerde dogmatiek van zijn voorganger prof. A.G. Honig in de rubriek Kerkelijk Leven aan. In het eerste artikel schrijft prof. Schilder o.m.: Inzake het probleem der ‘valse kerk’ zegt prof. Honig: ‘Roomse of Protestantse hiërarchische machten, die ware gelovigen uitwerpen en vervolgen of ongelovige predikanten in hun ambt handhaven en openbare ongelovigen tot het Heilig Avondmaal toelaten, zijn de valse kerk, omdat alle drie kenmerken van de ware kerk ontbreken’ (728). Met pluriformiteit is z.i. ‘gemeend, dat alle kerken, die niet slechts in naam maar metterdaad staan op den grondslag der 12 artikelen des Geloofs en dus de fundamentele artikelen der Christelijke leer prediken, tot op zekere hoogte ware kerken zijn, maar die in graad van zuiverheid zeer verschillen’. Wat Prof. Greijdanus reeds jaren geleden betoogde (in ons blad later in Persschouw vermeld), dat nl. van pluriformiteit slechts te spreken valt binnen de ware kerk, vindt hier dus in zijn hoofdgedachte erkenning.

Uit het tweede artikel is het volgende van belang:
Ook inzake de kerk is er in prof. Honig's werk meer dan één zaadje, dat wij met vreugde oplezen. ‘In den grond der zaak is de kerk niet een voorwerp van ons aanschouwen maar van het geloof’ (713). ‘De naam kerk, gebruikt voor dat deel der kerk, dat op aarde is, heeft dus altijd tot op zekere hoogte ene overdrachtelijke betekenis’ (713). ‘Strijdende’ en ‘triomferende’ kerk zijn geen twee kerken (711). De gelovigen, die nog geboren moeten worden, zijn ‘het derde deel der kerk’ (711). ‘Bij de kerk komt het aan op de personen en ambten, die zichtbaar optreden’ (707). Als de onderscheiding tussen zichtbare en onzichtbare kerk ter sprake komt, wordt, wat mij bijzonder verheugt, een aantal verwijzingen gegeven, waaruit blijkt, dat het toch eigenlijk heel erg zichtbaar wezen moet in de kerk (belijden, rechtvaardig zijn, en volhouden, als de valse leiders verkeerd willen) (714). Tegen het tot twee kerken verklaren van de onzichtbare en de zichtbare kerk, of het tot twee delen der éne kerk verklaren er van, wordt dan ook gewaarschuwd (714). Terwijl, alweer tot mijn blijdschap, de uitdrukking ‘de kerk als organisme’ zó wordt geïnterpreteerd, dat het speciaal kerkelijke, d.w.z. datgene, wat Prof. Honig zelf tot het eigenlijke van de kerk verklaard heeft, er vrijwel in teloor gaat. Tot dat eigenlijke is (zie boven) in onderscheiding van het ‘koninkrijk der hemelen’ gerekend, de vereniging van personen (niet van ‘geestelijke goederen’). En voorts: de ambten, die zichtbaar optreden. Welnu, als prof. Honig op bl. 716 de ‘kerk als organisme’ toelicht, en verklaart, wat men daaronder pleegt te verstaan, dan merkt hij, zeer terecht op, dat daaronder verstaan wordt dit en dat, en nog wat anders, maar niet wat ik zoëven aanhaalde.
En daarover verheug ik mij. Want zó wordt tenslotte toch ook weer de arbeid van hen erkend, die tussen kerk en (christelijken) staat en (christelijke) maatschappij de grenzen niet willen uitgewist zien, die tegen het misbruik van de termen ‘de kerk als dit, en als dat’ waarschuwen (zie mijn brochure ‘Ons aller Moeder)’, en die allen nadruk er op leggen, dat het institueren behoort tot de primaire gehoorzaamheidsdaden, die God vordert van de gelovigen.

[p. 400]

onbedenkelijk, annexeert voor opneming van de verscheuring der eenheid onder de werken Gods.

Merkwaardig is evenwel volgende passus:

Wanneer hier beide standpunten waren uiteengezet en er was aan toegevoegd, dat er nog heel wat studie en samenspreking in onze Kerken noodzakelijk zal zijn om hier tot eenstemmigheid te komen - we zouden gezwegen hebben.

‘Beide standpunten’ uiteen zetten; het is een schone droom. In werkelijkheid evenwel zijn er geen ‘twee standpunten’. Een halven middag neuzen in enkele boeken en tijdschriftartikelen is voldoende om aan te tonen, dat in betrekking tot de meest kardinale vraagstukken rakende de beweerde pluriformiteit, onder wie zich van het woord bedienen, de meningen uiteenlopen. Waarom het dan ook niet overtuigen kan, als het blad schrijft:

[p. 401]

't Gaat hier niet om hetgeen sommigen van deze pluriformiteit hebben willen maken, maar om hetgeen onze Gereformeerde leiders hieromtrent hebben geleerd en dat bijv. kort is samengevat in het artikel Pluriformiteit der kerk in de Christelijke Encyclopaedie door Ds. Joh. Jansen.

Intussen, niet daarover willen wij thans spreken. Het blad merkt op:

Wij zijn met dit vraagstuk nog lang niet klaar en daarom betreuren wij het ten zeerste, dat Ds Feenstra gemeend heeft voorlichting te moeten geven op deze wijze in het orgaan van onzen zusterbond. Deze kwestie moet thans nog niet worden overgebracht op het terrein onzer jeugdverenigingen.

‘Wij zijn met dit vraagstuk nog lang niet klaar’; neen, - en de ogen zijn daarvoor opengegaan, dank zij den arbeid ook van hen, die men N.B. op dien door hen zelf blootgelegden grond het woord niet graag ziet nemen. Maar waarom? Is van het verbond niet hetzelfde te zeggen? Toch is op 24 Febr. '39 over het verbond door dr Berkouwer gerefereerd met afgevaardigden van het Bondsbestuur der J.V., en zijn diens stellingen opgenomen in het ‘Geref. Jongelingsblad’ van 3 Maart 1939. Er is, meen ik te weten, sprake geweest van publicatie van dit referaat, officieel voor den bond. Een week later, 10 Maart, wijdt dezelfde kroniekschrijver, die ds Feenstra's voorlichting ‘betreurt’, omdat men over de zaak van de pluriformiteit nog niet gereed is, een brede beschouwing aan dr B.'s referaat. Referaat en nabetrachting bevatten, wat wel niemand betwijfelen zal, heel wat elementen, waar anders over gedacht wordt door anderen. Heel wat polemiek ook. Polemiek ook tegen officiële Bondsinstanties. Wij kijken daar maar eens rustig tegen aan en vallen daar niet over. Maar hierover vallen we wél, dat men aan anderen vraagt, zulke kwesties niet ‘over te brengen op het terrein onzer jeugdverenigingen’.

Men moet zich wachten voor den schijn, alsof alleen wie 't met een bepaalde groep eens is, spreken mag, en die dan ook vrijuit, juist over kwesties, die aan de orde zijn. Het blijkt telkens, dat de strijd in onze kerken een gevolg is van het àl te vlotte ja-zeggen uit de periode van dr A. Kuyper. Het kwaad van toen begint zich te wreken. Dat is te verstaan. Maar men moet de genezing niet tegenhouden, door zelf zónder dat de regelmatige gang van het werk dit eist, over een punt-in-discussie expres een ruim getal stellingen van disputabel gehalte aan de jongelingen voor te leggen, en een paar maanden later ds Feenstra, die een gewone leidraad schrijft en dus

[p. 402]

geen extra moeite doet om een betwist punt zijnerzijds te entameren, kwalijk te nemen, dat hij zijn mening zegt.