De Kerk. Deel 2 (Verzamelde werken afdeling III)

[p. 338]

Recht en plicht van symboolvorming. Slot

Op dit punt blijkt dan ook tussen Barth en de gereformeerden de tegenstelling blijvend. De gereformeerde theologie heeft er niet het minste bezwaar tegen, ook de belijdenis steeds weer ‘appellabel’ aan een hoger gezag te noemen, norma normanda dus, d.w.z. een maatstaf, die zelf weer aan een hogeren maatstaf te toetsen blijft. Maar als norma, als maatstaf, blijven ze haar toch zien; en zij kunnen dit ook, omdat de Schrift voor hen inderdaad als konkrete norm kán functioneren; daarom kan h.i. het voortdurend weer ‘normeren’ van de ‘norm’, d.w.z. het steeds weer toetsen van de belijdenis aan de Schrift, toch feitelijk nimmer geschieden zonder dat men de rechtmatigheid erkent van het voltooid tegenwoordig deelwoord ‘ge-normeerd’ in de uitdrukking van daareven: ‘ge-normeerde norm’, ge-meten maat-staf.

De opvatting dergenen, die dit ‘voltooide’ deelwoord (‘ge-normeerd’) feitelijk van zijn kracht willen beroven, ja opheffen, en die het vervangen willen door het ‘gerundivum’ (d.w.z. door de opvatting, dat de norm der belijdenis steeds weer opnieuw moeten worden ge-normeerd, zonder dat er ooit één moment van rust in dit werk principieel mag worden toegelaten of mogelijk geacht), zal dan ook steeds gepaard moeten gaan met een protest tegen het toch bijbelse begrip van ‘gezonde leer’ (vgl. b.v. Gustav Stählin, Skandalon). Gereformeerden echter aanvaarden den bijbel ook hierin. Maresius b.v., hoezeer overtuigd, dat de leer slechts zelden ‘gezond’ werd voorgedragen, noemt toch de Ned. Belijdenis een korte saamvatting van gezonde meningen, en een passend formulier van enigheid in de zaken der rechtzinnige waarheid, en van het ware protest tegen de misbruiken van het roomse Babylon. In zulke opvattingen vertegenwoordigt hij de gereformeerden van allerlei eeuw.

Doorwerking der barthiaanse opvatting in dezen zal steeds consequenter er toe leiden, dat de historisch-gereformeerde mening in betrekking tot recht en plicht van symbool-vorming komt te staan in een isolement, dat zij zelf niet gewild heeft, maar dat, nu het er (door de afwijking der anderen) eenmaal is, niet anders dan tot grote schade kan worden veronachtzaamd. De aanhangers van theorieën als Barth ontwikkeld heeft, zullen steeds tegen een uitgewerkte belijdenis het bezwaar blijven inbrengen, dat men op het pad der binding aan een confessie niet meer zijn aandacht geeft aan de smalheid van den vlonder, waarover het geloof den weg boven diepe afgronden naar de toekomende eeuw moet vinden, maar zijn ogen

[p. 339]

wellustig weidt aan de breedheid der grazige weiden, rechts en links van dien vlonder. Het feit evenwel, dat heel dit spreken van zulk een smallen vlonder zelf een voor de dialectische theologie fataal ondernemen is - want een vlonder is per slot van rekening toch altijd nog een ‘bruikbare’ wég - illustreert zelf reeds het illusoire van de hier ingenomen schijn-positie. Ze is even onwezenlijk, als de reconstructie van de historie, gelijk men deze zich veroorlooft, zo vaak beweerd wordt, dat althans het symbool de hardheid en stroefheid van het dogma ontbeert; dat het feitelijk niet meer wil wezen dan een blij herkenningsteken tussen christenen onderling, en dat het om die reden nooit een zwaard kan zijn, waarmee men het tafellaken tussen zich en de ketters doorsnijdt; of ook: dat Thomas en Calvijn een principiële onderscheiding tussen dogma en symbool zouden hebben gesteld.

De behoefte om zúlk een principiële onderscheiding aan Thomas en Calvijn op te dringen, is bij de leerlingen der dialectische theologie verklaarbaar uit de voorkeur, die ze hebben voor het z.g. ‘Woord-in-beweging’ boven het z.g. ‘woord-in-rust’. Op grond van deze voorkeur wordt in den kring dezer denkers wel eens onderscheiden tussen ‘retorische’ en ‘symbolische dogmatiek’. ‘Retorisch’ wordt hier als begrip afgegrensd tegen ‘sofistisch’; immers: het sofisme, zo merkt men op (Noordmans), moet ‘in het dogma optreden, zodra de gedachte niet meer tussen God en mens in beweging is. Als ze geen Woord meer is. In het sofisme kan Achilles den schildpad niet achterhalen. In de werkelijkheid wel’. Met dergelijke (zelf retorische) sofismen trachten de dialectische theologen hun vlonder-theorie te keren tegen de symbolen als woord-in-rust; en wordt gefantaseerd, dat b.v. de zondagen van den Heidelbergsen Catechismus ‘het mooiste voorbeeld van gesproken dogmatiek’ zijn, en dat ‘hun symbool-karakter daardoor verre wordt overschaduwd’. Ten slotte wordt dan geconcludeerd, dat het dogma pas waar wordt in ‘de zuivere werkelijkheid, waarin Achilles den schildpad achterhaalt. Daar valt elk sofisme dood en is het meteen uit met de retoriek’. Dit laatste gebeurt dan in de z.g. pastorale dogmatiek, waarin het dogma direkt op de prediking gericht is, en waarin het zijn functie behoudt in de lijn van het Woord, dat van God naar de kerk uitgaat. Van God naar de kerk, niet omgekeerd. Want ‘die echt-reformatorische dogmatiek’ heet hier ‘een pastorale, waarin het trinitarische Woord eenzijdig tot ons komt, en waarin het “volkomen uit” is met de correlatie’. Wat die ‘correlatie’ betreft: deze

[p. 340]

ziet men in de retorische dogmatiek (b.v. van Ambrosius en Augustinus), waarin de mens als zondaar naast de Triniteit, de staat als heidendom naast de kerk gaat, de zonde naast de genade golft’.

Dat op dit standpunt van recht en plicht tot symboolvorming zo ongeveer niets overblijft, behoeft geen nader betoog.

En dat mensen, die zúlke dingen leren, op een Calvinistencongres worden aanvaard door dezelfden, die heden zó met de belijdenis tegen hun naaste broeders opereren als Prof. Hepp het doet, dat blijft ondergetekende nog altijd een mysterie. In Amerika trekt thans de ‘congres-Calvinist’ Prof. Haitjema rond, ook bij de gereformeerden. En intussen zijn zij, die voor dit misverstand in Amerika deels verantwoordelijk zijn, hier in Nederland met de belijdenis aan 't opereren tegen collega's, die heel wat hebben gedaan voor verlevendiging der gereformeerde gedachte en inscherping der antithese. En hoe doen ze 't? Recht en plicht tot symboolvorming -, maar o wee, als we het zwaard misbruiken.