De Kerk. Deel 2 (Verzamelde werken afdeling III)

Recht en plicht van symboolvorming II

Aan het slot van het voorgaande artikel hoorden we een waarschuwing tegen het steunen op genialiteit...in de kerk. Want de kerk moest het niet hebben van een of anderen genialen ‘leider’, doch van het ambt, het ministerium.

Intussen geve men er zich rekenschap van, dat hiermee nog volstrekt niet de rechte waardering van het ambt als zodanig is uitge-

[p. 330]

sproken (door den verleden week aangehaalden Georg Merz). Noch Merz, noch Barth kunnen het ambt in de kerk zijn betamelijke ere geven. Want juist datgene, wat de kerk ambtelijk doet, we denken b.v. aan den dienst des Woords, de uitreiking der sacramenten, komt bij Barth in verdenking, is z.i. niet credietwaardig.

In zijn tweede Prolegomena haalt Barth de Confessio Augustana (een bekend Luthers belijdenisgeschrift) aan; met name deze uitspraak interesseert hem daarin, dat de kerk de saamvergadering der heiligen is, waarin het evangelie zuiver (of recht, recte) wordt gepredikt en de sacramenten recht (recte) worden bediend. Maar in dat ‘zuiver’ verkondigen van het evangelie en in dat ‘recht’ bedienen der sacramenten ligt volgens Barth nu juist het grote probleem der kerk. Deze ‘rechtheid’ of ‘zuiverheid’, deze ‘rectitudo’, wordt in boven aangehaald woord uit de Augustana wel gezien als de grote vooronderstelling van den dienst des Woords en der sacramenten, maar...daarachter ligt het probleem, welke dan de maatstaf is, waarnaar die ‘rechtheid’ en ‘zuiverheid’ kan gemeten worden. Men kan dien maatstaf wel veronderstellen, en ontkomt daar ook niet aan, als men de éne kerk, die wél op rechte wijze dezen woord- en sacramentsdienst verricht, onderscheidt van de andere, die het niet doet, maar waar is die maatstaf? Want het ‘zijn der kerk’, dat is ‘Jezus Christus’. En van dit ‘zijn der kerk’ uit wordt juist de kerk zelf, met haar verkondiging en mèt haar sacramentsdienst ‘disputabel gesteld’. Hoe kan men dan dien maatstaf vinden, dien men toch maar onderstelt als aanwezig, en als gegeven, en als hanteerbaar?

Om op die vraag een antwoord te geven, voert Barth een merkwaardige onderscheiding in. Hij wil uitdrukkelijk onderscheiden hebben tussen ‘HET dogma’ (enkelvoud) enerzijds en ‘DE dogma's’ (meervoud) anderzijds. De concrete dogma's (meervoud) van de kerk raken niet tot de hoogte van het ‘dogma’ (enkelvoud). Trouwens de hoogte van ‘HET dogma’ is in deze wereld niet bereikbaar. Onder ‘HET dogma’ immers is zo iets te verstaan als ‘de overeenstemming van de kerkelijke verkondiging met de openbaring, waarvan in de Heilige Schrift getuigenis wordt gegeven’. Dit dogma staat natuurlijk niet op papier; het heeft trouwens ook helemaal geen bepaalden leer-inhoud; want het is geen leer-stuk, met een eigen ‘inhoud’, doch alleen maar een verhouding, een ‘overeenstemming’. En overeenstemming met de openbaring zelve, die is op aarde nimmer bereikbaar.

Men dient dit nimmer uit het oog te verliezen, als men de werke-

[p. 331]

lijke, de concrete ‘dogma's’ (meervoud) wil beoordelen. Die concrete dogma's zijn de door de kerk erkende en bekende leer-uitspraken, vastgelegd in de kerkelijke belijdenisschriften.

Nu lette men er wel ter dege op, dat Barth hier tot een constructie de toevlucht neemt, die alleen door pure abstracties een ogenblik de indruk maakt van houdbaar te zijn, en die het woord ‘dogma’ geheel willekeurig gebruikt. Gogarten, één van Barth's vroegere vrienden, heeft hem meer dan eens verweten, dat hij, ondanks alle aanvankelijk protest er tegen, zich bedient van filosofische kunsttermen en kunstgrepen, die met de degelijke resoluutheid van den echten ‘openbaringsgetuige’ eigenlijk onverenigbaar zijn. Hier heeft men er een wel zeer bedroevend staaltje van. De concrete dogma's moeten zich uitstrekken naar ‘HET’ dogma; ze moeten daarnaar ‘vragen’. Want theologie is geen weten, doch ‘vragen’; ze is het stellen van de waarheids-vraag. De dogmatiek is de kritische vraag naar ‘het’ dogma. En wat de in de belijdenisschriften neergelegde ‘leer-uitspraken’ betreft: deze zijn op dit standpunt natuurlijk geen waarheden, formeel geopenbaard door God; zoiets is onmogelijk; wie aan zulken onzin gelooft, is rooms.

Of dan die dogma's (meervoud), die leer-uitspraken, die belijdenissen ook, helemaal geen respect verdienen?

Ach neen, Barth denkt er niet aan, dat respect er aan te onthouden. In de dogma's en belijdenissen spreekt de kerk van het verleden; ze spreekt eerbiedwaardig, respectabel, mag niet worden veronachtzaamd, spreekt niet zonder dat God daarin zijnerzijds werkzaam is. Maar het blijft dan toch maar mensenwerk, het blijft dan toch maar gebrekkig kerkwerk; de kerk bestaat in zulke belijdenissen het stoute stukje, dat ze een ‘definitie’ geeft van de geopenbaarde waarheid. En nu zegt Barth, gebruik makende van een meer handige, dan ernstige woordspeling: ‘definitie’ betekent eigenlijk ‘begrenzing’ of ‘beperking’. Terwijl de kerk dus de waarheid, die geopenbaard is, ‘definieert’, beperkt ze haar; in de dogma's (meervoud) beperkt zij de geopenbaarde waarheid, het Woord van God (dat onbereikbaar, ongrijpbaar, on-definiëerbaar is). Maar op die manier maakt de kerk van Gods Woord een mensen-woord. Gods Woord en het dogma, ge vraagt, hoe die twee tot elkaar staan? Gelijk de hemel is boven de aarde, zó is Gods Woord boven het dogma.

Deze laatste gedachte nu brengt Barth tot een dubbel vonnis:

[p. 332]

a.	over de z.i. fatale leer van het kerkelijk leerambt bij Rome;
b.	over de z.i. evenzeer fatale leer ‘vom Geist der Gemeinde oder vom christlichen Prinzip’ (de leer dus, die positie kiest in het leerbegrip van den ‘Geest der gemeente’ of van het ‘christelijk principe’).

Eerstgenoemde fatale leer is dan speciaal die van de roomse kerk, laatstgenoemde van het protestantse modernisme.

Uiteraard is hiermee de kwestie nog in het midden gelaten, hoe dan te denken is over de protestantse rechtzinnigheid, met name inzake haar opvatting over leerambt, recht en plicht tot dogma- en symbool-vorming.

Hierin nu is van betekenis, dat Barth het niet alleen onbegrijpelijk vindt, dat Gods Woord tot mensen gesproken is, doch het evenzeer onbegrijpelijk noemt, wat het Woord Gods in zichzelf is. Immers, a. als Gods Woord kan het slechts inhoud zijn van het ‘jeweilige Ereignis seines Gesprochenwerdens zu diesem und diesem Menschen’, d.w.z. Gods Woord kan niet worden vast-gelegd, b.v. op papier of op een grammofoonplaat; het kan slechts in een bepaald ogenblik tot een bepaald mens komen als een gebeurtenis, die ook nooit vast te leggen is; b.v. datgene, wat een bepaald mens in die gebeurtenis van zijn horen als Gods Woord verneemt en in zich opneemt, en waarvan hij vervolgens rekenschap geven kan, is reeds op dat ogenblik niet meer hetzelfde, als wat het tot hem gesproken Woord Gods in zichzelf is. Het is slechts zijn herinnering aan het tot hem gesproken Woord Gods, en zijn verwachting van het nieuw tot hem te spreken Woord Gods. Noch het dat, noch het wat van Gods Woord kan de dogmatiek kennen.

Het geloof betekent dus niet, dat de kerk meent te bezitten, doch dat ze hoopt, dat haar geschonken wordt. Derhalve bestaat de reflexie van het geloof, juist deze, hierin, dat de kerk het Woord van God èn dat van haar zelf uit elkaar weet te houden. Het onderscheid tussen die twee heeft ze te zien.

De vraag komt nu zó te staan, of er dan een mogelijkheid bestaat voor de kerk, om haar eigen kerkelijke verkondiging te vergelijken met Gods Woord en daaraan te meten?

Daarover volgende week iets.