De Kerk. Deel 2 (Verzamelde werken afdeling III)

Prof. Grosheide vroeger over de pluriformiteit der kerk^*)

Een lezer zendt ons onderstaand artikel van ‘Noord-Hollands Kerkblad’, geschreven door Prof. Dr F.W. Grosheide, 20 Jan. 1928:

Het komt in het dagelijks leven voor, dat men noodgedwongen iets te hulp roept, dat in het gebruik zo goed blijkt te voldoen, dat het straks het bestaande blijvend vervangt. Zo heeft de oorlog en de nood dien hij deed ontstaan, ons allerlei dingen leren kennen, praktijken doen vinden, die sinds in gebruik zijn gebleven.
Op het terrein van het stoffelijke leven kan dat een voordeel geven. Gebrek kan leren vinden, wat anders niet gevonden was. Maar op het gebied van het geestelijke leven en daar komt het beschreven verschijnsel ook voor, betekent het een groot gevaar. Iets dat we eerst noodgedwongen doen, liever niet deden, omdat we het eigenlijk niet goed vinden, gaan we straks gemakkelijk doen, het wordt ons tot een verkeerde gewoonte. Hier werkt de zondige menselijke traagheid. En op soortgelijke wijze gaat het in onze theologie. Ook daar hebben we noodsprongen. We zien feiten die we niet kunnen loochenen, we moeten er voor uit den weg. En daar moeten we ondanks onszelf ons stelsel min of meer pasklaar naar maken. Het klopt eigenlijk niet. Dat behoeft ons aan de ene zijde niet te verwonderen, omdat we beperkte mensen zijn. Maar de oorzaak ligt toch eigenlijk daarin, dat de bedoelde feiten opkomen uit menselijke zonde, weg móesten maar niet weg-

*) De Ref., 22 mei 1936, 16e jrg. no. 34, bl. 287 (Persschouw).

[p. 323]

gaan, omdat de zondige mens ze niet weg wil doen. Dan ontstaat ook het gevaar dat de noodsprong tot regelmatig voortbewegen wordt verklaard; wat we eerst moesten uitspreken, wordt straks gemaakt tot behorend, althans zeer gewoon verschijnsel.
We zien deze dingen zeer sterk uitkomen in de z.g. pluriformiteit der kerk.
Voor wie het niet weten mocht, zij met een enkel woord verklaard, wat we daaronder verstaan. We belijden, naar 's Heeren Woord, dat alle gelovigen samen vormen het lichaam van onzen Heere Jezus Christus. Als het goed was, moest dat éne lichaam van Christus zich ook in één vorm openbaren, één zichtbare kerk. Hoogstens konden verschillen, door taal enz. veroorzaakt, worden toegelaten, maar dan moest toch althans van tijd tot tijd de eenheid uitkomen, hetzij door het zenden van afgevaardigden, hetzij door het samenroepen van een kerkelijke vergadering, waarin de kerken, over den gehelen aardbodem verspreid, bijeen kwamen.
De werkelijkheid is echter geheel anders. Er zijn talloze kerken naast elkaar, die alle beweren de ware kerk van Christus te zijn. Zo is het geworden sinds de Oosterse en Westerse kerken uiteengingen, het is erger geworden in de dagen der Hervorming en het wordt met name in de Angelsaksische landen en in ons land met den dag erger.
De kerken durven niet van de andere kerken te zeggen, dat die valse kerken zijn. Hoogstens zegt men dat van de organisatie van deze of gene kerk. Maar niet van de kerk als zodanig. De kenmerken, die art. 29 van onze Belijdenis opsomt als de kentekenen van de valse kerk, passen volstrekt niet op laat me nu zeggen alle kerken, die in Nederland naast de Gereformeerde kerken voorkomen. En daarom kunnen we ze ook geen valse kerken noemen.
Zo zijn de godgeleerden er toe gekomen om te spreken van de pluriformiteit of de meervoudigheid van de kerk. Men wil daarmee uitspreken, dat, ook al acht men eigen kerk de beste, men toch niet ontkennen wil, dat ook in andere kerken kinderen Gods zijn, ja, dat die andere kerken ook min of meer tonen de kenmerken van de ware kerk.
In onze belijdenisschriften komt deze pluriformiteit niet voor. Dat komt, omdat onze vaderen praktisch alleen te rekenen hadden met de Roomse en met de Gereformeerde kerken. Maar in zekeren zin kenden onze vaderen het vraagstuk toch wel. De Dopersen vormden geen kerk, maar de Luthersen wel en de Gereformeerden hebben de Luthersen steeds als broeders erkend. Doch gelijk men aanvankelijk hoopte, dat heel de kerk tot reformatie zou komen, zo heeft men lang gehoopt, dat althans al wat van Rome vrij was in één kerkverband zou kunnen leven. Zo is door onze vaderen dit vraagstuk niet uitgewerkt zó als het nodig zou wezen met het oog op de toestanden van onzen tijd.
Wanneer we van pluriformiteit der kerk spreken, dan is dat een noodsprong. Het moest niet zijn, als het is. Maar het is zo en we zien geen kans om tot betere toestanden te geraken.
Maar daarom is het zaak, wel op te passen, dat we de pluriformiteit der kerk niet in verkeerden zin gaan nemen.
Daar zijn in onze dagen mensen, die de pluriformiteit heel gewoon en ook heel goed vinden, die er helemaal niet over treuren en die geen behoefte hebben te bidden: Breng al uw gevangenen weder! Men is nu eenmaal om historische redenen lid van een bepaalde kerk, men voelt zich daar op zijn plaats, en men blijft daar. Maar het is niet erg als een ander lid is van een andere kerk. Daarom kan ook zeer goed de ene kerk met de andere in ver-

[p. 324]

binding treden, men kan over en weer vertegenwoordigers zenden bij plechtige gelegenheden enz. enz. Er is nu eenmaal pluriformiteit van de kerk.
Op deze wijze gaat het verkeerd. Want dan wordt wat men noodgedwongen wel uitspreken moest, tot regel gemaakt Dan vergeet men dat God in Zijn Woord regels gegeven heeft, waaraan de uiterlijke openbaring van het lichaam van Christus heeft te voldoen en dat men die geboden heeft op te volgen. Natuurlijk verslapt dan het kerkelijk besef, alle kerken zijn tenslotte evengoed. Daarop moet volgen verslappen in de belijdenis. Men kan nu eenmaal niet straffeloos de geschiedenis te niet doen, die de Heere de kerk deed beleven.
Wij pleiten niet voor pluriformiteit der kerk, wij spreken er van, omdat we wel moeten; zó behoort het te zijn.

We nemen met belangstelling kennis van deze opmerkingen van Prof. Grosheide uit het jaar 1928. We doen dat niet zozeer omdat het hier klinkend geluid ons niet geheel hetzelfde schijnt, als wat in 1936 door Prof. Grosheide (en door anderen) wordt geschreven, als wel om een andere reden.

Indien in 1928 Prof. Grosheide van een ‘noodsprong’ spreekt, is het dan niet ietwat te boud gesproken, als in 1932-33 door Prof. Hepp het bezwaar tegen de pluriformiteitsleer genoemd wordt ‘een snijden in het hart der Reformatie? Deed de Reformatie van CALVIJN noodsprongen op het terrein van het belijdenis-getrouwe denken?

Voorts: indien Prof. Grosheide in 1928 van een ‘noodsprong’ spreekt, is er dan wel genoegzame reden tot zó zware klacht als uit den mond van hen komt, die spreken over stromingen, die binnen 25 jaren de Gereformeerde Kerken ten gronde zullen richten (Utrecht 1936)?

Vervolgens: indien Prof. Grosheide in de pluriformiteitsleer een noodsprong ziet, is dan wel het bezwaar zó dwaas van hen, die beweren: ‘hier wordt een beschouwing over de kerk opgebouwd onder invloed van de practijk van ‘hetgeen voor ogen is’? Terwijl zij juist volhouden: over heel de linie van het BELIJDEN moet men zijn begrippen en zijn geloofsinhouden niet opbouwen onder pressie van de ‘ervaring’, doch op grond van de Schrift; want op ‘ervaring’ een leer funderen (al is het ook met het onaangename gevoel van een ‘noodsprong’ te doen), dat is feitelijk, wat de METHODE betreft, niet gereformeerd?

En tenslotte: indien Prof. Grosheide van een ‘noodsprong’ spreekt, is het dan acht jaren nadat hij dit erkende, wel goed, zó nadrukkelijk het hoofd te schudden over anderen, die dit zelfde eveneens hebben beweerd, maar dan met den eis erbij, dat men één van beide

[p. 325]

doen zou: over heel de linie van het gereformeerde denken de opstelling van leerbegrippen bij wijze van ‘noodsprongen’ geoorloofd te achten (maar dan is het dadelijk gedaan met dat denken), óf over heel de linie van dat denken den ‘noodsprong’ hartgrondig te verwerpen, omdat de God der Schrift, ons in ons gelovig denken niet laat liggen in de aporie, de verlegenheid?