De Kerk. Deel 2 (Verzamelde werken afdeling III)

‘Dolerende opmerkingen’ (slot)

Het komt mij dan ook voor, dat Ds Mak niet op rechte wijze de vraagstukken stelt, zoals ze in den kring der kerken leven. Dat blijkt met name, wanneer hij het heeft over ons conservatisme. Ds Mak meent in ons gereformeerde leven een statische geloofshouding te zien treden, in plaats van een statisch-dynamische, een houding van stilstand, in plaats van een houding van moedige, vreugdevolle beweging, in geloof verzekerd van vast uitgangspunt en leiding des Geestes.

Nu lette men erop, dat wij volgens Ds Mak in dezen laatsten volzin, van ons ‘vaste uitgangspunt’ in het geloof verzekerd moeten zijn.

Maar hier is oppassen de boodschap. Want hier staan wij op de grenslijn, die het Gereformeerde denken scheidt van alle spiritualisme

[p. 148]

en mysticisme, tegenwoordig ook van......het Barthianisme. Want een uitgangspunt, dat is geen ding dat men in geloof in te nemen heeft, althans niet in dezen zin dat de nuchtere zelfcritische bezinning daartegenover zou hebben te zwijgen. Wie een ‘uitgangspunt’ heeft, moet dit kunnen verantwoorden tegenover het Woord en de wet van God. Wij geloven niet aan ons ‘uitgangspunt’, doch wij geloven aan het Woord van God. En als ik dus geloof, dat dat Woord Gods in de Schrift zich bekend gemaakt heeft, en dat het daarin klaarblijkelijk tot ons allen spreekt, dan kan ik, dit geloofsstandpunt innemende, vervolgens langs wetenschappelijken weg komen tot belijdenis-vorming mét mijn kerk. En ik kan dan voor mijn persoonlijk leven deze belijdenis aanvaarden, omdat ik, langs den weg van geloofsredenering erken, dat de door mijn geloof aanvaarde Schrift zelf daarin tot uitdrukking komt.

Zo vaak echter onder den Calvinistischen naam zeer oncalvinistische leringen worden voorgestaan, en men b.v. ‘Schrift’ en ‘Woord Gods’ uit elkander rukt, of de klaarblijkelijkheid van de openbaring, of haar in de historie optredende werking als een van God gewilde en in den grond goedgekeurde werking ontkent, heeft het geen zin, elkaar toe te roepen: Weest statisch-dynamisch, en gelooft in uw uitgangspunt, weest dáárvan, in 't geloof ‘wel verzekerd’. Want de vraag komt dan op: wat is dat uitgangspunt? Hebben wij als orthodoxen in Nederland nog een gemeenschappelijk geloof ten aanzien van de vooronderstellingen der belijdenis? Geloven wij nog, dat de Schrift ‘Gods Woord’ is, en dat men ‘Gods Woord’ onder meer tot zijn recht kan doen komen, en tot zijn eer, door het opstellen ener belijdenis?

Het zij verre van mij, op dit punt binnen den kring der Gereformeerde Kerken in het moederland of in de Koloniën iemand te beschuldigen van het voorstaan van een andere gedachte dan ik zelf heb. Maar het zij evenzeer verre van ons allen, voorbij te zien, dat er zijn, die den gereformeerden naam voeren, en toch wel degelijk op dit punt andere gedachten hebben. En dat er met name in de inrekening-brenging van dit ernstige feit onder ons verschillende graden zijn van activiteit, dàt zou ik ook niet graag ontkennen. Ds Mak zelf bewijst dat. Hij heeft immers in zijn door ons geciteerde artikel beweerd, dat er in Zwitserland een groepje theologen opgestaan is, die het in tien jaar klaarspelen konden, de overwonnen gewaande, en in een hoekje geschoven theologie der Reformatie, in het bijzonder die van Calvijn, voor het forum der theologisch? wereld te brengen.

[p. 149]

Ds Mak houde het mij ten goede, dat ik daarvan niets geloof. Zeker, men heeft den naam van Calvijn weer met nadruk genoemd. Maar dat is heel wat anders, dan diens theologie voor het forum brengen, en daarin een bestaanden tegenstand te breken. Heeft niet Emil Brunner in zijn laatste ‘gesprek met Barth’ (Natur und Gnade) zijn laatste woord tot Barth doen uitlopen op de erkenning, dat indien de door Ds Mak bedoelde kring vroeger bij Calvijn ter schole was gegaan, onder de leerlingen (hier is bedoeld de groep die ook Ds Mak op het oog heeft) niet zulk een strijd ontstaan zou zijn, als nu metterdaad ontbrand is? Een strijd, die heel dezen kring van theologen uiteen geslagen heeft, en binnen tien jaar het groepje heeft verstrooid? Het wordt, zo zegt Brunner, hoog tijd, dat men het verzuim nog inhaalt.

Dit is een andere kijk dan Ds Mak op de toestanden heeft. Maar daarin wordt bevestigd wat geschreven is door de Nederlandse gereformeerden, die opgetreden zijn tegen de dialectische theologie. Is nu niet op dit éne punt de klacht van Ds Mak onwezenlijk gebleken?

En wanneer in dezen tijd dan óók onzerzijds daarop telkens weer gewezen wordt, dan is dat in den grond der zaak niet een roepen om terugkeer naar het oude, zoals Ds Mak, zonder iemand te noemen, constateert, doch dan is dat de vraag, om royale afbakening, over en weer, van de positie. Wij geven Ds Mak gaarne toe, dat op veel punten het gesprek bij de Gereformeerden is doodgelopen. Wij wijzen echter alle beschuldigingen juist als beschuldigingen af, welke niet rekening houden met het dubbele feit:

a. dat over heel de linie der orthodoxie ALLE gesprekken vandaag zijn doodgelopen, omdat men zich heeft vastgezet in een onwaarachtigheidspositie, die andere woorden hanteert dan eigenlijk gemeend zijn (de confessionelen in de Hervormde kerk, de dialectische theologie, het vasthouden aan een confessioneel ‘uitgangspunt’, met gelijktijdige ontkenning hetzij van de mogelijkheid, hetzij van de betrouwbaarheid van het beweerde uitgangspunt);

b. dat in den strijd, die gevoerd wordt vóór de bezinning over deze grondvragen menigeen over den ernst van de vragen heenloopt, en al maar door roept om reformatie, en om verrijking van het Gereformeerde leven, zonder dat allereerst de bede gesteund en overgenomen wordt, de bede om ons eens rustig en eerlijk af te vragen: hebben wij nog wel eens een uitgangspunt: ‘wij’ nu als groot-orthodoxe groep genomen?

Soms is de situatie ironisch. Wie in de Gereformeerde pers dergelijke problemen behandelt, wordt als vechtjas aangezien, en door

[p. 150]

mensen, die beter moesten weten, afgehandeld als een die almaar strijdt voor speciale discussiepuntjes van zijn eigen kerkgezelschap. Terwijl juist deze vraagstelling alle orthodoxen raakt. Wie zulk een vraagpunt aan de orde stelt, behandelt géén specifieke kwestie van zijn eigen kerk-huis-publiek, doch van àlle orthodoxen.

Zolang dan ook op dit punt niet onder ons de eenstemmigheid weerkeert, zal door de zonde van de belijders der orthodoxie-in-het-groot elke reformatie in den grond worden verhinderd. Want reformatie aan den buitenkant is onmogelijk. Wij moeten eerst weer eens in de kerk eerlijke mensen gaan worden, die ons bezinnen over den objectieven en subjectieven ernst van ons gesproken belijdeniswoord, en dus over de eerste begrippen van eerlijkheid en trouw, dáárin, dat wij weer menen, wat wij publiek belijden. De ‘nood’ in het Gereformeerde leven is groot. Maar hij is oecumenisch. Het christendom zelf is in nood, wijl vele christenen op leidende posities hun niet-geloof willen goed praten, als wáre het geloof.