De Kerk. Deel 2 (Verzamelde werken afdeling III)

‘Dolerende opmerkingen’ (II)

Men zal dan ook met factoren als door ons verleden week vaag werden aangeduid moeten rekenen, eer men constateert, gelijk ds Mak het doet: ‘ons gereformeerde volk is niet wakker’, of ‘er is geen “beweging”, in ons volk gaande, gelijk wij dat van een volk des verbonds verwachten mogen’. Het is ongetwijfeld volkomen juist, maar de oorzaken van het euvel der beweging-loosheid zijn eerst op te zoeken.

En doet men dat, dan blijken het al te vaak zulke factoren te zijn, als welke door verscheiden klagers of aanklagers worden voorbijgezien, of - in de hand gewerkt.

Van dat voorbijzien noemde ik reeds een enkel voorbeeld; in het nummer van verleden week. Er zou meer te noemen zijn. Zo vergeet men ook al te vaak, dat er mensen zijn, die voor zichzelf er niets tegen hebben, dat we onzen liturgischen schat wat uitbreiden, misschien zelfs nog veel sterker, dan reeds geschied is, maar die bedenken, dat - zoals trouwens reeds gebeurt - het doorzetten van een dergelijken maatregel uitgelegd wordt als een teken van onverschilligheid ten aanzien van de zo nodige vereniging van alle gereformeerden. Misschien, dat men in kringen, die evenzo ‘doleren’ als ds Mak het doet, het niet zo erg vindt, dat er niet meer uitbreiding kwam in de belijdenis. Er zijn er althans, die het helemaal niet betreuren, dat de uitbreiding der belijdenis niet doorgevoerd is, die daar eigenlijk wel blij om zijn (en er kunnen daarvoor inderdaad goede redenen zijn), maar die nu juist wèl het niet-uitbreiden van den schat der liturgische geschriften, met name dan de liederen, heel erg vinden. Zulke ‘dolerende’ broeders moeten echter bedenken, dat er mensen kunnen zijn, die om dezelfde redenen de uitbreiding der liturgie willen tegenhouden als waarom ze óók die der belijdenis hebben willen remmen

[p. 146]

voor een deel: ze vrezen, dat op die manier de ene kerkgroep al meer van de andere zich verwijdert, en dat straks de hereniging van wat bijeenhoort er maar door bemoeilijkt worden zal. Wie dan in het ene geval zich verblijdt, moet niet dadelijk in het andere gaan ‘doleren’.

Ik geloof dan ook, dat zolang Nederlands Gereformeerden zich niet bekeren van het goddeloze scheuren-maken, waar het volstrekt overbodig is - met als gevolg daarvan een vallen in het andere uiterste: een loze-kalk-pleistering over diepgaande scheuren, die wel degelijk betekenis hebben - overal de reformatie wordt verhinderd en in kiem gesmoord. En als men dan die kerkverscheuring goedpraat, en met haar bedrijvers coquetteert, dan kan men klagen zoveel men wil over het altijd maar weer achterblijvende volk: men vergeet evenwel, dat de practijk erop uitloopt, dat men zich bindt aan allerlei kenmerkjes, van den buitenkant (1, 2, of 3 gezangen, vóór 12, maar tegen 12 plus 17 liederen), dat men zich blind staart op theologische probleempjes, die men geen dag zelfs naar hun dilemma kon overeind houden, indien men zijn tijd bijhield, en wat meer daarvan zij.

Het aan de orde stellen nu van déze kwesties is daarom broodnodig. Ds Mak schrijft: elke generatie krijgt de Synode, die ze verdient. Ik antwoord: ze krijgt de dolerenden, die ze verdient. Laat mij het ronduit zeggen mogen: eigenlijk vind ik al dat geroep om wat meer gezangen (die ik met genoegen zal zien komen) met gelijktijdige betuiging van aversie tegen het aan de orde stellen van de kerkelijke polemiek een beetje onwezenlijk.

Juist aan ds Mak zeg ik dat. Want hij spreekt - terecht - telkens over het verbond en zijn verplichtingen. Welnu: juist de rechte verbondsbeschouwing noopt tot het blijven behandelen van veel verzwegen conflicten.

Op dit punt heeft het bekende pleit van Micha, den profeet, grote betekenis. Eén van de fijne puntjes toch in Micha's profetische rede tegen de ontrouwe bondsgemeenschap is dit: het volk klaagt wel, over veel en velerlei, doch maakt daar zijnerzijds geen rechtsgeding van, - hoewel dit toch eigenlijk een directe eis is van het verbond, dat bij voorbaat alles plaatste onder het striktste rechtsverband. Het volk - aldus Micha - klaagt wel, dat Jahwe het vermoeit, en zijn leven schade toebrengt, maar het brengt deze klacht niet binnen den hel-verlichten onderzoekingskring van de vierschaar van het verbond. En nu haalt de profeet dat verzwegen punt overeenkomstig den aard van het verbond officieel als procespunt naar voren toe. ‘O mijn volk,

[p. 147]

waarmee heb Ik u vermoeid? wat voor kwaad heb Ik gedaan? betuig tegen Mij!’ En in dien laatsten roep: betuig tegen Mij, rèdt de HEERE door zijn profeet het verbond: het rechtskarakter van het verbond wordt weer in het volle licht gesteld. Het is een directe zonde tegen het verbond, als men - gelijk Micha's tijdgenoten zulks deden - zijn gravamina tegen de andere partij in het verbond maar laat voor hetgeen zij zijn. In wijderen zin geldt dat ook voor de andere deelgenoten in het verbond. Verbond is geen oorkussen om op te rusten. Verbond betekent geen afstomping van de prikkels van het recht. Integendeel, - het verbond stelt den allersterksten rechts-norm en hanteert daarom den scherpsten rechtsprikkel, dien men ooit hebben kan of voelen kan. Verbond is de uiterste rechtshandel, juist wijl het zijn rechtsnormen ontleent, niet aan de schepping, doch aan de herschepping.

Gelijk nu Micha 't volk dwingt, zijn verzwegen verbonds-rechts-conflicten naar verbondseis ‘publiek’ aan de orde te stellen in Gods presentie, d.w.z. in kerk-verband, zo moet dit nog altijd gebeuren. Dat is ook verbondswerk. En wie het verbondsvolk op het éne punt (het zingen) activeren wil, moet niet iemand, die op een ander, z.i. dieper liggend punt (het scheuren der zanggemeente) actief is, daarin alleen laten staan.