De Kerk. Deel 1 (Verzamelde werken afdeling III)

Pluriformiteit der kerk en epigonisme (nieuwe reeks) XI.

Hetgeen we tot nu toe opmerkten, had ten doel, erop te wijzen, dat - althans in de door ons besproken passages - van een weldoordachte ‘leer’ van Dr A. Kuyper op het punt der pluriformiteit der kerk geen sprake is. Dit te constateren, leek ons hierom van betekenis, wijl door Prof. Hepp beweerd was, dat Dr Kuyper in deze leer teruggegrepen had naar de beste periode van de Reformatie, en dat, wie tegen deze leer in verzet kwam, sneed in het hart der Reformatie.

Nu zal natuurlijk ieder onmiddellijk kunnen opmerken: goed, laat het nu eens waar zijn, dat in de bedoelde passages de bedoelde leer bij Dr Kuyper niet uitgewerkt, niet bepaald als ‘LEER’ doordacht is, dat zegt toch nog zo heel veel niet? Heeft Dr Kuyper niet veel meer geschreven? Er zullen toch wel andere plaatsen zijn, waar Dr Kuyper de pluriformiteitsgedachte uitvoerig behandelt, en op die andere plaatsen zal toch wel aan de dag komen, dat Dr Kuyper wel degelijk op dit punt een ‘leer’ heeft voorgedragen?

Nu hebben we het in het beantwoorden van zulk een bedenking eigenlijk niet moeilijk, naar het ons schijnt.

Indien men het n.l. mocht hebben toegegeven, dat het citaat uit de Encyclopaedie evenmin als dat uit de Gemeene Gratie kan worden aangemerkt als uiteenzetting van een ‘leer’, in den ernstigen zin van dit woord, dan kunnen we voorts wijzen op het feit, dat Dr A. Kuyper in het jaar 1901 zelf erkend heeft, dat er op dat ogenblik nog ‘gapingen’ in zijn betoog waren ‘aan te vullen’.

[p. 417]

Wij doelen hier op wat Dr Kuyper schreef in ‘De Heraut’ van 17 februari 1901 (no. 1207). Daar wordt melding gemaakt van de bestrijding, die de heer Th.F. Bensdorp, Rooms Katholiek priester, in ‘De Katholiek’ (Deel CXIX, febr.-maart 1901) gegeven had, onder den titel: ‘Een fundamentele misvatting van Dr A. Kuyper of een hopeloos pleidooi’. We komen op dezen pennestrijd nog terug; thans bepalen we ons tot een historische herinnering.

Dr Kuyper, in ‘De Heraut’ melding doende van Pater Bensdorps bestrijding, prijst diens ernstigen wil en betoogtrant, en schrijft dan:

‘En in dat opzicht zou het ons dan ook een voorrecht zijn, indien we ruimte en tijd konden vinden, om haar op den voet te volgen en overtuiging tegen overtuiging, betoog tegenover betoog te plaatsen.
Voor een deel zullen we dat ter gelegener tijd dan ook stellig doen, al zal het wellicht niet in den vorm van anticritiek zijn. Het geldt hier een grondovertuiging en ook wij mogen nimmer aflaten, om de gronden dezer overtuiging telkens opnieuw te toetsen en de gapingen, die er nog in ons betoog zijn, aan te vullen; iets waarbij ook deze polemiek ons meer dan één plek zal kunnen aan de hand doen, waarbij nadere voorziening noodig is.’

Tot zover Dr Kuyper. Enkele cursieve woorden waren van ons.

Men ziet het: Dr Kuyper zelf geeft hier rondweg toe, dat men op dit ogenblik stellig teveel zou zeggen, als men beweerde, dat hij een afgeronde ‘leer’ der pluriformiteit had voorgedragen.

Het zal dus nu de vraag zijn, of hij dat dan misschien later heeft gedaan. Of hij láter zijn stellig gegeven belofte, betoog tegen betoog te plaatsen, heeft ingelost.

Nu is er reeds onlangs door anderen aan herinnerd, dat op dit punt Dr Kuyper den strijd tegen Pater Bensdorp feitelijk heeft laten liggen. Eén onzer predikanten, die zich voor deze kwestie zeer sterk interesseert, heeft de grote vriendelijkheid gehad, voor mij eens na te gaan, wat Dr Kuyper nadien - d.w.z. na de in het nr. van 17 febr. 1901 gegeven belofte - over de zaak heeft geschreven. Van het door ons gereleveerde citaat uit de ‘Gemeene Gratie’ (oorspronkelijk ‘De Heraut’ 1185, 16 sept. 1900), dat ook Pater Bensdorp aanleiding gegeven had tot zijn tegenopmerkingen, had immers Dr Kuyper zelf erkend, dat er ‘gapingen’ in aan den dag kwamen. Vrage dus: wat is na dien gegeven, om de gapingen aan te vullen, en zo aan de leerlingen, of wil men: epigonen (in neutralen zin dit woord thans gebruikt) grond te geven voor de bewering, dat Dr Kuyper inderdaad een ‘leer’ had voorgedragen?

Wie nagaat, wat er sinds geschreven is, vindt niet veel.

Allereerst denkt men natuurlijk aan de Encyclopaedie. Deel I kan buiten beschouwing blijven; het is historisch. Deel II is, wat de voor-

[p. 418]

rede betreft, gedateerd 1 mei 1894. Deel III 17 juni 1894. We kunnen ons daartoe, d.w.z. tot den eersten druk bepalen, omdat Dr Kuyper in het ‘voorwoord voor den tweeden druk’ verklaard heeft (22 juni 1908), dat de herziening van den eersten druk niet door hem zelf geschied is. Ik heb den eersten druk niet bij de hand, maar vermoed niet, dat er op dit punt ingrijpende wijzigingen plaats gevonden hebben.

Nu hebben we reeds over de Encyclopaedie gesproken, en opgemerkt, dat in het door ons daaruit geciteerde gedeelte de gapingen, om thans met Dr Kuyper zelf te spreken, niet zijn weggenomen.

Van andere uitspraken, met name in Deel III, durf ik reeds thans hetzelfde verklaren. Waarschijnlijk komen wij nog wel op enkele uitspraken terug (199, 209, 269, 354, 358/9, 372 e.a.p.).

En wat voorts de andere plaatsen betreft, kunnen wij verwijzen naar de reeks Pro Rege, later in het bekende boek herdrukt, b.v. Deel II, blz. 191 v.v.: Verbroken Eenheid. Vervolgens de artikelenreeks over de kerk (‘De Heraut’ 2161, 22 juni 1919).

Voorts kan men natuurlijk nog verscheidene uitspraken vinden in de Dictaten Dogmatiek. Het Werk des Heiligen Geestes, Het Calvinisme en ten dele ook in het Tractaat van De Reformatie der Kerken. Wij hopen uit de hier genoemde litteratuur nog te citeren. Reeds nu echter merken wij op, dat van een brede bespreking, die tot den bodem afsteekt, in de genoemde passages niets te vinden is; dat van het tegenbetoog tegen Pater Bensdorp niets gekomen is, en dat dus feitelijk de bewering, dat er in Dr Kuypers leer gapingen zijn, hem zelf meer recht laat wedervaren dan de ontkenning daarvan. Wij hopen later op deze dingen terug te komen, en laten het voor deze week bij hetgeen opgemerkt is.