De Kerk. Deel 1 (Verzamelde werken afdeling III)

Pluriformiteit der kerk en epigonisme (nieuwe reeks) VII.

Beziet men nu de door ons geciteerde uitspraken van dr A. Kuyper eens wat nader, dan vindt men enkele incongruenties, waarover op den duur niet zal kunnen heengelopen worden.

We willen enkele punten accentueren.

a. Men lette er al dadelijk op, dat in de door ons gegeven citaten enerzijds een poging gedaan wordt, om de belijdenis te doen spreken, en te betogen, dat de ‘pluriformiteit der Kerken’ ‘confessioneel geijkt’ heten mag (citaat A), en anderzijds erkend worden moet, dat dit toch eigenlijk niet best te bewijzen valt (citaat B), terwijl al dadelijk aan het begin der redenering een stelling geponeerd wordt, die

[p. 402]

van de belijdenis zich feitelijk verwijdert. Immers, wat dit laatste aangaat, door dr Kuyper wordt beweerd, dat de ‘Kerk van Christus’ wel ‘alleenzaligmakend’ is, maar dat ze dit slechts is: ‘mits niet als instituut opgevat’ (citaat A). - Nu worden we altijd een beetje voorzichtig, als wij over iets of iemand lezen, dat men het of hem niet moet opvatten ‘als’ dit of dat. Gewoonlijk toch ziet geen mens daar kans toe. Ik kan iemand niet opvatten ‘als lichaam’, of ‘als ziel’, of ‘als stof der aarde’, of ‘als geest’, of ‘als verbintenis van haren, spieren, nagels, beenderen, klieren’. etc. Dergelijke abstracties lukken zèlfs den filosoof niet, al werkt hij er nóg zo vaak mee. Maar ze lukten vooral aan de opstellers der belijdenis niet, om de eenvoudige reden, dat ze er niet aan dachten, met dergelijke abstracties te werken. Als ze in de belijdenis spraken over de kerk buiten welke geen zaligheid (zéker, certa, Conf. helv. post.) was, dan dachten ze natuurlijk niet aan het instituut ‘op zichzelf’ (het bestaat trouwens niet op zichzelf), doch ze dachten het wel degelijk erbij. De Conf. Helv. posterior 1562 zegt: wie met Gods ware kerk geen gemeenschap houden, doch zich van haar afscheiden, separeren, kunnen niet voor Gods aangezicht leven: Christus geeft zich aan de uitverkorenen in de Kerk te genieten. De Catechismus van Genève, 1545, laat den leerling met alle stelligheid (omnino) verzekeren, dat er buiten de Kerk niets anders is dan dood en verderf (damnatio et exitium); dat wil dus ongeveer hetzelfde zeggen als: buiten de kerk geen zaligheid. Wordt daarbij nu het instituut weggedacht? Volstrekt niet; want de krasse stelling van daareven wordt juist ondersteund met het argument (enim), dat hun, die van Christus' lichaam zich afscheiden, en de eenheid van dat lichaam verscheuren (scindunt) door schismatieke groepsvorming (factionibus), en daarbij blijven, alle hoop op de zaligheid is afgesneden (praecisa). Men zal in dergelijke beschouwingen het instituut kwalijk kunnen abstraheren van de Kerk. Evenmin als in den aanhef van art. 28 der Ned. Geloofsbelijdenis, als men vandaar verder leest hetgeen erop volgt. De Schotse belijdenis, 1560, noemt de ‘algemene’ (‘katholieke’ of ‘universele’) kerk (die de uitverkorenen van alle tijden, naties, volken en tongen in zich bevat) de Kerk, waarbuiten geen leven, geen eeuwige zaligheid is; en daarom verfoeit zij de lastering (blasphemie) van hen, die leren, dat de aanhangers (‘professores’) van elke secte of religie (cuiusvis sectae, aut religionis) zalig zullen worden, indien ze maar hun handel en wandel inrichten naar den regel van rechtvaardigheid en eerlijkheid.

[p. 403]

Verder wordt nog gezegd, dat deze Kerk onzichtbaar is (alleen bekend aan God), maar dat hiermee het instituut niet weggedacht wordt, blijkt wel uit de conclusie, die uit de stelling, dat buiten de Kerk geen zaligheid is, getrokken wordt met betrekking tot secten e.d.

b. Dr Kuyper heeft in de citaten A-H wel meer dan eens het woord ‘pluriformiteit’ gebruikt, doch nergens precies aangegeven, wat hij er feitelijk onder verstaat. Den enen keer spreekt hij over ‘pluriformiteit voor het kerkelijk leven’ (B), den anderen keer over ‘pluriformiteit der Kerk’ (D), of van ‘pluriformiteit’ zonder meer (B, D), of van ‘pluriformiteit van het kerkelijk leven’ (F), of van ‘pluriformiteit der openbaring’ (n.l. der Kerk van Christus) (G), of van ‘pluriformiteit der Kerken’ (H), of van ‘pluriformiteit der Kerkformatiën’ (H).

Zoeken we, op dit verschil van uitdrukkingswijze attenderende, spijkers op laag water? Allerminst. Want het is duidelijk, dat - en wij hechten daar groot gewicht aan - in deze enkele citaatjes meer dan eens het woord pluriformiteit gebruikt wordt, waar eigenlijk niets anders dan pluraliteit bedoeld is. En tevens, dat het grote vraagpunt, van welk éne ‘wezen’ nu eigenlijk wel verscheiden openbarings- of verschijnings-vormen moeten worden aangenomen, in dit onzekere spraakgebruik in den nevel blijft hangen.

Maar omdat de bespreking van die punten ons te ver voeren zou, wachten we daarmee liever tot een volgende keer.