De Kerk. Deel 1 (Verzamelde werken afdeling III)

Pluriformiteit der kerk en epigonisme (nieuwe reeks) III.

Gelijk gezegd, zouden we nog iets aanhalen uit het hoofdstuk (IV, II), waarin een ‘vergelijking’ (comparatio) van de valse kerk met de ware gegeven wordt.

1. Nadat eerst de in ons vorig artikel aangegeven hoofdgedachte weer in het kort is saamgevat, knoopt Calvijn nu vervolgens daar de gedachte aan vast, dat, indien in een kerk ‘de hoofdsom der noodzakelijke leer is verbasterd, en het gebruik der sacramenten is ternedergestort’ (we volgen weer prof. Sizoo's vertaling) ‘ongetwijfeld de ondergang der kerk volgt’, want ‘als het fundament der kerk is de leer der apostelen en profeten, door welke den gelovigen bevolen wordt, hun zaligheid alleen op Christus te stellen, hoe zal dan, wanneer ge die leer wegneemt, het gebouw verder kunnen bestaan?’ ‘Daar nu de zaak zo staat onder het pausdom, kan men begrijpen, wat voor kerk daar nog overig is’ (§ 2).

2. En nu volgt een eigenaardige ‘toepassing’, die bevestigt wat ik verleden week opmerkte. De ‘toepassing’ is deze: ‘daarom is er geen gevaar, dat wij, door af te wijken van het verderfelijke deelhebben aan zoveel schanddaden, van de kerk van Christus zouden afgescheurd worden’. M.a.w. vindt men ergens een instituut, dat, zonder nog tot een (of de) ‘ecclesia universalis’ in behoorlijk rapport te staan, Gods Woord zuiver preekt, of daartoe in de toekomst mogelijkheden blijkt te bieden, dan richte men geen andere denominatie daartegen op; zulke pluraliteit is te veroordelen. Is evenwel ergens de roomse kerk vertegenwoordigd, en anders nog niets, dan hebbe men geen scrupules, een eigen protestants instituut er in te richten, want dan is er niet meer de ware kerk, en behoeft men dus zich niet door het schrikbeeld der pluraliteit, en evenmin door het lokbeeld der pluriformiteit te laten afhouden van het inrichten van een eigen instituut. Men late zich van die daad niet afhouden door het schrikbeeld der pluraliteit; want als er dan een eigen instituut komt, is dit niet daar ter plaatse kerk-instituut nr. 2, doch kerk-instituut

[p. 390]

nr. 1. Het roomse instituut n.l. is geen kèrk-instituut meer, zegt Calvijn. Al weet hij nog zo goed, dat er heel wat gelovigen onder zijn. Dewelke dan ook eruit moeten gehaald worden. En men late zich evenmin van die daad afhouden door het lokbeeld der pluriformiteit, als mocht men zeggen: wij hebben in de roomse kerk toch ook een zekere ‘forma’ van het ‘wezen’ der kerke; derhalve openbaart zich de ‘kerke’ hier in de roomse forma, en elders in de protestantse ‘forma’; laat ons nu zingen. Immers; dat roomse instituut is geen ‘forma’, waarin het ‘wezen’ der ‘kerke’ uit-komt. Calvijn zegt het zo. Ik weet, dat hij op andere toestanden ziet, dan wij beleven. Ik weet echter óók, dat als er gepraat wordt over ‘hoeveel gelovigen er ergens nog zijn’, ik dan bij menige roomse creatie er meer vind, dan bij vele protestantse van tegenwoordig, die het evangelie hebben weggefilosofeerd. Zodat ik niet inzie, waarom, indien men op die manier de pluriformiteitsgedachte verdedigen wil, men de roomsen niet erbij zou rekenen. Als men dan echter maar niet meent, zo iets met Calvijn te kunnen beredeneren.

3. Trouwens, de kwestie ‘hoeveel gelovigen er ergens nog zijn’ - ik zei het reeds vaker - is het criterium niet. Het lijkt er volgens Calvijn niet op. Want in § 3 heeft hij het over den ‘verhuizenden’ God. Niet over den pluriform-behuisden God. Men vergeve mij de zegswijs. In die § 3 spreekt hij over Israël. Hij citeert, gelijk ik in ‘De Reformatie’ lang geleden deed, Rom. 9-11. Die hoofdstukken zien op den tijd, toen het christendom zich in de wereld baan brak. Hoeveel gelovigen zouden er niet geweest zijn in Israël in den overgangstijd? Maar het instituut vervolgde, verwierp, wierp uit. Daarom ‘ontkent’ Paulus, ‘dat die Joden, de vijanden der waarheid, de kerk zijn, ook al ontbrak hun niets, dat overigens kon verlangd worden tot de uiterlijke gestalte der kerk, en hij ontkent dat daarom, omdat ze Christus niet omhelsden’.

4. Voorts: ‘ketters en scheurmakers worden zij genoemd’ (haeretici et schismatici) die door het maken van tweedracht de gemeenschap der kerk verbreken’ (§ 5). Vandaar, dat Augustinus scheurmakers diegenen noemt, die ‘soms ook bij gelijkheid van geloof, den band der gemeenschap verscheuren’ (I. I.).

5. Heeft een instituut getoond, de zuivere belijdenis (professie) niet te kunnen verdragen, en komt er zo door zijn schuld een instituut van trouw professie doenden tegenover het eerste staan, dan moet dat eerste, uitdrijvende, niet zich hooghartig als ‘ware’ kerk handhaven, hetzij tegenover, hetzij naast die andere; men moet ‘eerst

[p. 391]

naar de zaak’ (de ‘causa’, hoe het op het MOMENT DER SCHEIDING stond) ‘onderzoek doen’, voordat in een of andere richting over wettigheid of onwettigheid geconcludeerd wordt. Dat is toch wel heel wat anders, dan wat tegenwoordig beweerd wordt. Tegenwoordig construeert men vaak met prof. Hepp het zó: overal, waar de hoofdwaarheden der Schrift gepredikt en de sacramenten worden uitgereikt, is een ware kerk, al staat ze ook op een en dezelfde plaats tegen de andere over. Deze laatste mening neemt om zo te zeggen, met den thermometer der ‘geestelijke’ diagnose de temperatuur op van het gevestigde instituut, dat ik eens even bij een persoon vergelijk: hoe gaat het met den patiënt: koortsvrij, een klein beetje koorts, erge koorts, sterfgevaar? nog veel gelovigen, en veel goeie dominees, minder? etc. Calvijn echter vraagt: laten we eens kijken, hoe het - lang geleden - gegaan is, toen ze uit elkaar geraakt zijn; die thermometer kan voorlopig wel wegblijven.

6. Vanwege de ruimteverdeling bewaar ik een ander punt, n.l. dat van de ‘sporen’ der kerk, der ‘kerken’, welke er bij Rome (de ‘pausgezinden’) zijn, tot de volgende week.