De Kerk. Deel 1 (Verzamelde werken afdeling III)

[p. 317]

Pluriformiteit der kerk en epigonisme. (IV).

Vraagt men ons naar bewijzen voor de in de laatste regelen van ons voorgaande artikel gedane uitspraak, dan wijzen we op het volgende.

In § 1 handelt Calvijn over de prediking, in bewaring gegeven bij de kerk (zichtbaar dus). Over de herders en leraars. Over den consensus (de constateerbare overeenstemming) in het geloof, en de goede orde der kerk. Over de sacramenten. Over de kerk, in welker schoot Gods kinderen moeten worden vergaderd, gecongregeerd. Toch alles van de zichtbare kerk, nietwaar?

Dan zegt § 2 nog eens nadrukkelijk, dat Calvijn nu handelt over de zichtbare kerk. Ja, wonderlijk genoeg voor wie Prof. Hepps kant uit wil, deze § 2 begint juist met deze merkwaardige woorden: ‘In de geloofsbelijdenis wordt, wanneer wij belijden een kerk te geloven, daarmee niet alleen gedoeld op de zichtbare kerk, WAAROVER WIJ NU HANDELEN, doch ook op alle uitverkorenen (onder wie dan ook begrepen worden de reeds gestorvenen)’. Daaruit volgt, dat God ten slotte, als het er op aankomt, alleen weet, wie de Zijnen zijn.

Precies, zeggen nu, bij wijze van interruptie, vele pluriformiteitspredikers, precies, daar wilde ik u maar hebben; want daar volgt dus uit, dat waar men maar die uitverkiezing aanwezig acht, er geen geharrewar meer komt over de vraag naar één ware kerk, omdat wij daar met Calvijn en Prof. Hepp de ware kerken in meervoudigheid, en zo ook - volgens de logica van Prof. Hepp - de pluriformiteit der kerk zien gloren.

Maar ik zou wie zo interrumpeert, willen verzoeken, kalm te blijven. Want een paar zinnen verder zegt Calvijn - nog altijd in § 2 - ‘En het is niet genoeg in geest en gedachte aan die menigte van uitverkorenen vast te houden, tenzij we daarbij zulk een eenheid der kerk ons denken, waarin naar onze innige overtuiging, wij zelf waarlijk zijn ingevoegd. Want als wij niet onder ons hoofd Christus met al de overige leden tezaam verenigd zijn, blijft ons geen enkele hoop meer op de toekomende erfenis over. Daarom wordt ze ook “algemeen” of “universeel” genoemd, OMDAT HET NIET GOED IS, ER TWEE OF DRIE TE VINDEN, ZONDER DAT CHRISTUS WORDT

[p. 318]

VERSCHEURD, HETGEEN ONMOGELIJK IS’ (Men zou in zijn onnozelheid zeggen: wat blijft er hier van die pluraliteit van ware kerken over?). Men zegge nu niet, dat hier tot de abstractie van de onzichtbare kerk de toevlucht genomen mag worden, om zo te ontkomen aan de klem van mijn betoog, dat Calvijn hier wel degelijk op de éénheid van de ware kerk in het zichtbare wijst; want de onmiddellijk hierop volgende woorden wijzen op een ook in het zichtbare tredende eenheid der gelovigen. Men zou moeten knoeien, om dit laatste te ontkennen.

Zo heeft dus § 2 geconstateerd, dat het in de XII Artikelen beleden geloof der kerk steeds de bedoeling hebben móét, er op te wijzen, dat het niet goed is, de kerk phaenomenologisch te qualificeren naar wat men van haar waarneemt hier onder de mensen, doch dat men steeds theologisch sprekende, heeft te bedenken, dat er uitverkorenen in zijn, die wij niet kennen, niet zien, en dat wij dus bij de benoeming van de kerk als kèrk hebben te rekenen, niet met wat wij ervaren en waarnemen van den ons religieus dunkenden mens, doch met wat God zegt omtrent Zijn eigen werk van kerkvergadering; Hij is altijd ook daarin ànders bezig, dan wij denken (de 7000 in Elia's dagen). Een vrijbrief, om het aantal ware kerken te vermeerderen, krijgen we daaruit niet; wel een vermaning, om alle empirisme, en historisme, en phaenomenologie als gereformeerden overboord te werpen, en God te vragen, wat HIJ van de kerk zegt, om dan vervolgens alleen daaraan het empirisch gegevene te toetsen, en daarmee niet op te houden.

Vervolgens handelt dan weer, ondanks Prof. Hepps getrokken streep, § 3 met zoveel woorden over de uitwendige kerk (externa), den broederlijken ‘consensus’, de autoriteit der kerk, de zicht- en tastbare gemeenschap der heiligen. En ook deze § 3 loopt uit op wat wij in vroegere Reformatie-artikelen tot in den treure hebben betoogd: dat het niet goed is, de grenzen, en termen, en ‘vormen’ dezer gemeenschap af te tekenen, en te bepalen, naar hetgeen voor ogen is, uit hetgeen tastbaar is; maar alleen op grond van geloof. Tegenover de bij de pluriformiteitsverdedigers toegepaste methode van bestudering van de vroomheid uit de door haar aangenomen zichtbare ‘vormen’ zegt Calvijn - al weer daarin door ons herhaaldelijk gevolgd - dat het geloof het zich heus niet tot een schadepost rekenen moet, als het de gemeenschap der heiligen als een niet-gekende (incognitam) aangrijpt.

Daarna constateert § 4 - wederom ten spijt van Prof. Hepps gedachtenstreep - dat de zichtbare kerk te bespreken is; en dat daarom

[p. 319]

Calvijn nu eens praten wil over dat woord, dat zo velen tegenwoordig in den mond ligt: de moeder der gelovigen. Tegenover velen, die bij dat ‘moederschap’ alleen denken aan het ‘wedergeboren zijn’ der uitverkorenen (daarmee dus het ‘moederschap’ beperkende tot het ‘baren’, het ‘moment’, den ‘aoristus’, de punthandeling van het geboren-zijn in Sion dus), stelt Calvijn - die konkrete denker, en nuchtere exegeet, het moederschap voor, niet in de aoristus-verrichting van het baren alleen, doch OOK in de imperfectum-verrichting, de lange-lijnhandeling van het voeden, en zogen, en verzorgen. M.a.w. hij speelt niet het feit van het wedergeboren-zijn van velen, die wij niet kennen, tegen den roep om handhaving van de eenheid der ware kerk in het zichtbare uit, om dan goedkoop te triumferen: ziet ge wel, dat er vele ware kerken zijn? - maar hij legt verband tussen den aoristus van het baren en het imperfectum van het voeden en opvoeden: hij wil dus van de wedergeboorte doorredeneren tot de eenheid der ware kerk.

Dit thema werkt hij verder uit in § 5. Ondanks Prof. Hepps suggestie van het tegendeel, gaat het dan weer over de zichtbare kerk: ambten, prediking, ambtsgezag, noodzaak om Gods spijze te ontvangen uit de hand der kerk (der zichtbare dus), centralisatie van eredienst, met een hartig woordje tegen hen, die ‘privatim’, op eigen houtje, zich willen stichten, en daarmee den heiligen band der eenheid verbreken (en niet, een nieuw bandje om ware-kerk-nummer-zoveel leggen......). Tegenover zulke kerkverscheurders moeten wij vasthouden, zegt Calvijn, aan Paulus' leer, dat de gelovigen door geen anderen band onderling verbonden zijn, dan daardoor, dat ze de orde (!) der kerk bewaren (opzettelijk beoefenen, betrachten, colere), eendrachtelijk lerende (d.w.z. áán-lerende, discendo) en vorderingen makende. Alweer een slag tegen de bij velen levende pluriformiteits-these, die den mensen wijs maakt, dat wat bij hen gegeven is, op zichzelf iets goeds heeft, en dus ten dele op zichzelf mag blijven; hier wordt evenwel door Calvijn volgehouden, dat men eendrachtig heeft te zoeken naar eenheid van cultus en kerkregering. Heel die § 5 loopt dan ook uit op een krachtige handhaving van de eenheid van eredienst, onder beroep op het Oude Testament.

Daarna handelt § 6 over de krachtdadige werking van den dienst des Woords (hoe kan Prof. Hepp toch beweren, dat het vóór zijn streep over de onzichtbare kerk en haar eigenschappen gaat?), en wordt tenslotte, om onze boven gegeven interpretatie met Calvijns eigen autoriteit te dekken, in § 7 gezegd, dat het nu al wel duidelijk is,

[p. 320]

hoe te oordelen is over de zichtbare kerk, die onder onze kennis valt (!). De Schrift - aldus hier Calvijn - gebruikt het woord kerk nu eens van de kerk, zoals alleen God haar grenzen, en getallen, kent, en dan weer van de kerk, zoals wij ze op aarde waarnemen, en gelijk ze dus ook niet-gelovigen ‘in’ zich heeft. Evenwel, men mag volgens Calvijn, niet met een beroep op het bestaan der ene de andere degraderen, want beide zijn ze te eren, met beide is gemeenschap te zoeken. Men mag dus ook niet, met een beroep op de eenheid der aan God bekende kerk zijn wanhopigheid in het stuk van het vergeven van den kerknaam aan zoveel brokkel-instituten maskeren, door nu voor het gemak de veelheid van die stukken en brokken maar te sanctioneren als een pluri-fòrme openbaring van die bij God bekende eenheid, want Calvijn eist, dat men uit respect voor het feit, dat GOD de kerk als eenheid ZIET, ook hier op aarde die eenheid zal ZOEKEN, zal ONDERHOUDEN (colere).

Dat is dus precies het tegenovergestelde, van wat het quietisme der pluriformiteits-herauten (zover ze hier bestreden worden), wil. Voorzover ze van het door ons bestreden type zijn, troosten zij de kerken over haar verbrokkeling, door te zeggen: slaap, kerkje slaap, in ieder van u komt iets moois naar voren, en in dat mooie, dat bonte, dat speciale zien wij de eenheid van Gods werk. ‘Ware kerken’ zijt gij, als ge maar behoorlijk preekt; wie zou aan zoveel ‘waars’ nog durven raken, behalve dan een epigoon? Quietieven, rustboodschappen, vóór en na. Maar Calvijn zegt: welneen, Gód kent de kerk als één; wij zien die eenheid niet zo duidelijk, als Hij. Dat is evenwel geen grond, om het zoeken der eenheid maar prijs te geven, of de veelheid tot een eenheid om te toveren, maar om ons best te doen, zo veel het ons mogelijk is, ze te openbaren.

En om dàt ons mogelijk te maken, daarom heeft God, aldus Calvijn, in § 8, ons de KENMERKEN gegeven, waaraan wij de kerk kennen kunnen. -

Het spijt me, dat ik het zeggen moet, maar het is mijn schuld niet. Ik moet nu wel aan Prof. Hepp zeggen, dat het onverantwoord is, deze de pluriformiteitsleer principieel veroordelende eerste paragrafen van Calvijns hoofdstuk over de kerk van de baan der studentenalmanakiale aandacht weg te schuiven door de simpele op merking: dat alles kunnen wij voorbijgaan, want: hier spreekt Calvijn over de eigenschappen der onzichtbare kerk (blz. 132).

Hoe is het mogelijk?

Laat ons Prof. Hepp citeren:

[p. 321]

‘De oplossing van het kerkprobleem wordt’ zó ‘simple comme bonjour’.

Maar wie een ander van zulke simpelheden beschuldigt in een studentenalmanak, moet toch een klein beetje geduldiger te werk gaan.

Volgende keer verder over Calvijn. Want we zijn er nog niet.