De Kerk. Deel 1 (Verzamelde werken afdeling III)

[p. 314]

Pluriformiteit der kerk en epigonisme. (III).

In de eerste plaats zouden we dus trachten aan te tonen, dat Prof Hepps beroep op Calvijn hier niet ter zake doet.

Prof. Hepp beweert, dat de ‘leer der pluriformiteit der kerk’ - zij het dan nog niet in wetenschappelijken vorm - bij Calvijn gevonden wordt. ‘De gedachte zelf wordt door hem (Calvijn) niet ondubbelzinnig voorgestaan’. In de onderstelling, dat hier een schrijf- of zetfoutje ingeslopen is, en dat dus Prof. Hepp het omgekeerde bedoelt van wat er staat, lezen we dan belangstellend verder.

Prof. Hepp verwijst naar Calvijns Institutie. Volgens hem staat de zaak zó: ‘Nadat Calvijn de eigenschappen van de onzichtbare kerk heeft uiteengezet, komt hij tot de zichtbare kerk (ecclesiae facies)’. Dit is de eerste opmerking van Prof. Hepp. De hoogleraar trekt dus een scheidslijn op de door hem hier aangewezen plaats (Inst. IV, I, 9), en constateert, dat wat vóór die streep ligt over de eigenschappen der onzichtbare kerk gaat, en wat daar achter ligt, handelt over de zichtbare kerk (ecclesiae facies, gelijk Prof. Hepp zelf citeert uit den aanhef van IV, I, 9).

Reeds deze opmerking van Prof. Hepp evenwel wijst op een al te vluchtige lezing - dezen keer - van Calvijns Institutie. Immers, wie Calvijn rustig nagaat, bemerkt, dat de hier door Prof. Hepp getrokken scheidslijn slechts fictief is. Ook in hetgeen vóór die scheidslijn ligt, handelt Calvijn over de zichtbare kerk.

Reeds had daarop Prof. Hepp kunnen opmerkzaam worden, als hij erop gelet had, dat de door hem geaccentueerde plaats, IV, I, 9 zegt, dat ‘hieruit’, d.w.z. uit hetgeen vlak voorafgaat, de ‘gedaante’ der kerk (ecclesiae facies) voor onze ogen ‘ontstaat’, eigenlijk staat er: geboren wordt, (‘nascitur’). En vervolgens, dat ze dan ook voor onze ogen duidelijk oprijst. M.a.w. de openbaring van de kerk, haar zichtbaarwording in geconsolideerden vorm, haar verschijning onder vaste gedaante en met noteerbaar adres, die wordt mogelijk gemaakt, en ons aanwijsbaar gemaakt, door datgene, wat in den vlak aan dezen zin voorafgaanden volzin opgemerkt is.

En wàt is er nu door Calvijn opgemerkt in den vlak voorafgaanden zin?

[p. 315]

Niets anders dan dit, dat Christus ons kenmerken gegeven heeft, waardoor wij de kerk (zo vertaalt Dr Sizoo, we kunnen echter ook vertalen: het lichaam van Christus, ipsius) kunnen kennen. ‘Kenmerken’; - zijn dat hier soms min of meer flauwe kenmerken? Vage notities? Spóren van geloof, van goede werken, aspiraties naar God, of wat meer den aanhangers van de pluriformiteitsleer zal kunnen en op hun standpunt ook móéten genoegzaam zijn, om ergens ‘nog’ iets van de kerk te ontdekken? O neen, o neen, zegt Calvijn. Want omdat de Heere (IV, I, 8) heel goed wist, dat de kennis van de kerk (of van Christus' lichaam) noodzakelijk was voor onze zaligheid, en de kennis van die kerk als het lichaam van Christus zelf dus geen zaakje is van wetenschappelijke interesse, of van christelijke Realpolitik, of van fusieplannetjes, maar van zaligheid, daarom heeft Hij de kennis van die kerk ons met des te ‘ZEKERDER’ kentekenen toevertrouwd (zo vertaal ik liever, dan met Prof. Sizoo: ‘aangeprezen’).

Hier leggen we dus even vast, dat Calvijn juist op dit voor Prof. Hepp zo gewichtige punt in zijn betoog blijkbaar niet ertoe neigt, een tolerantie te gebruiken, en zo den ‘ruimen’ kant op te gaan in het toekennen van het praedicaat van kèrk aan bepaalde vergaderingen, maar dat hij juist op diezelfde plaats er den vinger op legt, dat Gods voor onze zaligheid werkzame openbaringspaedagogie ons de kenmerken (‘notae’) der kerk des te gewisser, des te zékerder, des te óndisputabeler heeft leren kennen, naarmate Hij wist, dat het hier een zaak is van zaligheid, hetwelk is, overgezet zijnde, van leven of dood. Niet van tactiek, of kerkpolitiek.

En dit klemt te meer, omdat - gelijk we reeds opmerkten - Calvijn óók in het vóór Prof. Hepps gedachtenstreep liggende gedeelte over de kerk in haar ZICHTBAAR wording gehandeld heeft. Het is ons een raadsel, hoe Prof. Hepp kan schrijven, dat in IV, I, 9 Calvijn de pen op het papier zet, NADAT hij de eigenschappen der ONZICHTBARE kerk heeft ‘uiteengezet’. Want àlles wijst er op, dat Calvijn ook in de hoofdstukken IV, I, 1-8 de kerk tekent naar haar zichtbare openbaarwording, haar zichtbaar optreden naar buiten.

Reeds hieruit blijkt dit, dat hij in het IVe boek handelt over de uitwendige middelen of werktuigen, waardoor God ons nodigt tot Christus' gemeenschap, en ons daarin houdt. ‘Middelen’ en ‘werktuigen’, zeiden we; Prof. Sizoo verbindt die twee woorden tot één: ‘uiterlijke hulpmiddelen’. Calvijn zelf spreekt van ‘media’ (middelen) en ‘adminicula’, d.w.z. werktuigen, steunsels, stutten, iets, wat

[p. 316]

houvast geeft, waar men practisch mee werken kan. Heel het na dezen titel volgende betoog zal dus niet daartoe strekken, dat men - naar de gewoonte der pluriformiteits-aanhangers - die ‘middelen en werktuigen’ - onder welke de kerk in de eerste plaats - ziet verglimmen, en vervagen, en verbleken, doch precies omgekeerd, dat men er mee wèrken kan, dat men er zich op verlaten kan, dat men zeggen kan: dit en dat hèb ik daaraan.

En dan komt vervolgens de ondertitel van hoofdstuk I: ‘over de ware kerk, met welke wij gemeenschap moeten oefenen (colenda), omdat zij de moeder van alle gelovigen is’.

Al wat dus daar volgt, zowel wat vóór als nà die streep ligt, handelt niet over een vergadering, die ons, (nadat wij van ongereformeerden een soort van phaenomenologische ken-methode hebben overgenomen) in haar veelvormigheid het recht zou geven, om te zeggen: het is nonsens, het is epigonistisch, het is simplistisch, te tornen aan de leer der pluriformiteit, ‘volgens’ welke ‘er naast die, waartoe wij zelf behoren, nog andere ware kerken’ ‘moeten’ ‘kunnen bestaan’. O neen. Want, afgedacht van wat wij zo langs onzen neus weg opmerken, dat in den laatsten volzin (uit Prof. Hepps eigen pen gevloeid) hier helemaal niet van de pluriformiteit der (ware kerk, doch van de pluraliteit (meervoudigheid) der ‘ware kerken’ sprake is (hetgeen m.i. heel het betoog omverwerpt feitelijk) ik zeg: afgedacht daarvan, valt er op te wijzen, dat Calvijn boven àl zijn hoofdstukken, vóór en nà de door Prof. Hepp getrokken streep, eenvoudigweg schrijft: ‘Over de ware kerk’. Kort en krachtig. De pluriformiteit (meer-vormigheid) noch de ander dezen naam door Prof. Hepp in feite binnengesmokkelde ‘pluraliteit’ (meervoudigheid) van ware kerken liggen hier uitgedrukt. In Calvijns titel zijn ze onbekend.

En als we dan na dien titel eens lezen, wat in IV, 1-8 (dus vóór de bekende ‘streep’) staat, dan blijkt, dat er telkens weer sprake is van de concrete kerk, gelijk ze optreedt in het zichtbare, concrete leven.

Bewijzen?

Met genoegen.