Een groot dood dier

(1963)–Bert Schierbeek– rechtenstatus



[pagina 68]
Tweede bedrijf Als het gordijn open is ligt het toneel in een schemerachtig licht en komen de jongens en meisjes behoedzaam om zich heen kijkend op met de doden; zij zetten de baar voorzichtig neer en gaan er omheen zitten, kennelijk vermoeid. jongen iedereen zal nu wel slapen De andere jongens en meisjes slaan geen acht op hem. meisje gebogen over de doden o mijn broederhout, wij zitten neer te midden van u meisje en één en al oor jongen wij zien de zwarte Maria's van uw voeten gaan meisje en zegenen de zee jongen wij dragen u rond te midden van ons en leveren ons uit meisje tot zaal om ons staat het veemgericht het veemgericht van uw gebaren Onder de laatste zinnen is uit zijn donker huis de professor naar hen toegelopen, zodat zij hem niet zagen. Zij kijken naar de zaal en als hij de eerste woorden spreekt, draaien zij zich geschrokken om. professor uit mijn mond spreekt
[pagina 69]
verwaaid van de tong een vrouw jongen u zegt het Professor nadert de baar en buigt zich over de doden. professor dit zijn ze dus jongen u zegt het en ziet hen professor ik ben nog vrij jong en herinner me jongen u herinnert zich dat u jong was professor alsof hij niets gehoord heeft luister, dit is het verhaal, ik ben er oud genoeg voor Jongens en meisjes knikken instemmend en toch gespannen naar hetgeen hij wil zeggen. professor aan de grot van de kinderen gaat soms voorbij eenzaam in de nacht een wit en bedroefd paard jongen tot zaal we gaan er allemaal aan jongen maar als een kachel, brandend Professor spreekt onverstoorbaar verder, alsof hij de jongens en meisjes niet ziet en meer tot zichzelf spreekt dan tot hen. professor achter het paard loopt een stoet van blinde schaduwvoeters, die zijn lichaam bewonen
[pagina 70]
meisje we zouden wel willen als het slaapt in ons meisje als het slaapt in ons zouden we wel willen professor onverstoorbaar, geconcentreerd op zijn rug draagt het een verdorde heilige drie flakkerende kaarsen draagt hij de heilige jongen zijn vader en moeder heeft ie als tegenliggers meisje hij is verblind professor even onverstoorbaar, verzonken in zichzelf drie kaarsen twee voor zijn ogen één op zijn kin meisje het paard ziet niets het paard draagt alleen maar professor het paard volgt de stoet die de heilige zal opzetten aan de rand van de ruimte jongen de ruimte die de bergen vrijgeven als men ze beklimt jongen en eten van het licht, zeggen de schaduwvoeters meisje als we er zijn, gooien we hem weg, zeggen zij
[pagina 71]
professor maar het paard volgde hen traag door de nacht en wist wie hij was jongen in domheid zeggen de schaduwvoeters professor het paard denkt: ik zal hem dragen tot de adem mij mankeert... want al jaren draag ik hem... meisje door het geleende licht van hun ogen jongen de schaduwvoeters... meisje en straks zal het verteerd worden professor aan het eind van het licht... en zullen overblijven het paard en de heilige de heilige de steenschrijver jongen het paard de steen professor en zo worden wij gevonden en ontcijferd jongen zeggen de schaduwvoeters: vroegtijdig gestorven zoals de kinderen die zij droegen meisje zeggen de schaduwvoeters professor en als ik blijf liggen, denkt het paard en zij mij vergeten zijn, zullen ze in mij blijven wonen om mij op de been te houden
[pagina 72]
jongen om mij uit te vreten zoals nu met een heilige op mijn rug... en dat wil ik niet professor en dat wil ik niet... meisje wij zouden het willen als het kon zouden wij wel meisje zouden wij wel willen als het kon wat wij willen jongen aan de rand van de ruimte gekomen keken de schaduwvoeters om of het paard al kwam... professor maar zij zagen het niet niet toen en niet nu zoals zij het nooit zagen meisje wel hoorden zij zijn hoefslag professor wel hoorden zij zijn hoefslag en jaren later... jaren later vond men aan de bergen een steenschrijver... jongen een steenschrijver die... professor die een paard had beschreven... meisje o, we zouden het wel willen als het kon, wat wij wilden
[pagina 73]
meisje zouden wij wel willen jongen wijzend op de lege baar wat de steenschrijver zag... professor hij beschreef het... meisje over de baar, zacht zingend wij zouden het wel willen wat in ons slaapt meisje en wakker is wil wel stem op band vaag de jacht is geopend meisje wij willen wel als het komt meisje als het komt scherp in de nacht willen wij wel stem op band dichterbij de jacht is geopend De professor staat op. jongen u gaat weg professor ik ga weg jongen u weet waar wij zitten
[pagina 74]
professor ik weet waar jullie zitten jongen waarom gaat u weg... stem op band ter plaatse de jacht is geopend jongen omdat de jacht weer open is? professor ik ga weg jongen het was een mooi paard De professor wil weggaan zonder een woord, maar hij aarzelt en spreekt, misschien meer tot zichzelf dan tot de anderen. professor mijn vader zei mij, toen ik jong was: jongen, de mens is vreemd, is alles, is niets, kan alles, doet alles, maar vóór alles is hij sterfelijk... en omdat hij dat is, haalt hij 's winters de vogels in huis, zodat ze niet omkomen... want vogels komen gemakkelijk om in de winter... en omdat hij sterfelijk is en alles, daarom ziet hij in zijn dromen vaak een knoestige boer, die de vore trekt in zijn akker, waaruit de vogels vreten... al vretende worden ze groot en als ze zich volgevreten hebben en groot zijn dan gooien ze je het huis uit. alsof hij uit droom ontwaakt zie je, dat zei mijn vader, die allang dood is... jongen het is waar, ouders geven hun kinderen de vreemdste dingen te eten
[pagina 75]
professor zijn jullie daarom hier? jongen wijzende op de baar wij weten het niet misschien wel... maar wat wij vonden laten wij niet los professor nee, de dood laat je niet los jongen doet weer mee, overtuigd ze zijn echt meisje tegen professor de man met een bochel draagt een mooie muziek op zijn tong jongen waarom kan water niet sterven? jongen omdat het geen ding is het stróómt meisje en daarom kan 'n boom zijn eigen bladeren niet tellen... jongen tot professor ze zijn echt, ze leven... professor terwijl hij zich omdraait en naar zijn huis kijkt ik zie het... ze zijn echt... ze leven... stem op band de jacht is geopend geluid komt dichterbij de jacht is geopend De professor loopt in richting van zijn huis. jongen u gaat? Professor knikt.
[pagina 76]
meisje vogel zingt tak breekt boom dood... Professor luistert, staat stil... wacht even, alsof hij de woorden eerder gehoord heeft... schudt vervolgens zijn hoofd en loopt weg. Als hij weg is zitten de jongens en meisjes gebogen over de baar. jongens en meisjes boom dood tak gebroken vogel vliegt weg stem vaag hoorbaar, lijkend op die van Marie maar het is de eenzaamheid die blijft Jongens en meisjes verschrikt heffen tegelijk hoofd op. jongen stil, ik geloof dat ik iets hoor meisje een stem... ik hoorde duidelijk een stem jongen van een konijn zeker meisje een zachte, menselijke stem jongen kan niet meisje waarom niet jongen hier zijn geen mensen... jongen en vrouwen helemaal niet
[pagina 77]
meisje vrouwelijke stem? stem vaag hoorbaar, maar iets harder maar het is de eenzaamheid die blijft meisje ik hoor het duidelijk nu stem op band de jacht is geopend jongen ze zijn gek jongen de jacht is geopend jongen de jacht is geopend jongen ze zijn stapelgek, de jacht... jongen de jacht, waarvoor? jongen waarom? jongen waarop? jongen ze zijn gek meisje toch hoorde ik een stem jongen en wat dan nog? jongen ze kunnen ons niets afnemen
[pagina 78]
jongen we hebben wat we hebben jongen en dat houden we meisje ik ben niet bang als ik wat hoor Ze buigen zich over de baar en beginnen zacht te neuriën. meisje o als het komt wat ik wil dat het komt wat wij willen meisje wij zijn niet bang als het komt wat wij willen De anderen zijn mee gaan zingen. jongen staat op alsof de spanning hem te veel wordt en roept ze zijn gek aan alles is een begin en een eind er zijn oorzaken en gevolgen jongen koel je zegt het jongen weer angstig waarom moet ik wachten tot ze me komen halen? meisjes neuriën als het komt, niet bang als het komt meisje verschrikt in paniek misschien komt het wel niet jongen kalm het komt toch, het gaat erom, goed voorbereid te zijn
[pagina 79]
jongen wat doen wij dan? jongen wij doen niets jongen wij bereiden ons voor jongen wat mij betreft jongen wat ons betreft jongen wij zijn voorbereid jongen men kan ons niets ontnemen jongen maar als ze komen, dan moeten we toch iets doen... we kunnen een kuil graven jongen kalm om er zelf in te vallen jongen we kunnen een mes trekken, we moeten hen toch verdedigen jongen kalm zij verdedigen zichzelf wel zij hebben geen verdediging nodig het hoeft allemaal niet. wij hoeven niets te doen, dat doen alle anderen wel, zij die niet stil kunnen zitten, de zakenlieden, de officieren, de politici, de arme donders zonder fantasie, de politie, de makers die alles gemaakt hebben, die alles gemaakt hebben zoals het nu is, zo goed en zo kwaad, de goeden en de kwaden, de mensen
[pagina 80]
die moeten, die verplicht zijn, die zich verplicht hebben zonder te weten waaraan, aan wie, en niet anders weten te doen dan door te gaan, terwijl altijd alles weer dezelfde domme kant opgaat... jullie weten het wij hebben afgesproken, wij doen niet meer mee. wij hebben dat afgesproken omdat wij er geen nut in zien, omdat we geen nut zien, omdat we in geen enkel nut geloven, omdat we er genoeg van hebben, van de woorden, de praters, de bedoelers, de bedoeners, de hele troep, die maar doet, zonder te weten wat... wij... ik zeg jullie, wij doen niet meer mee en men kan ons niets ontnemen, ze kunnen ons niet ontnemen wat we zelf niet hebben... dat is onze kracht niets hoeft meisje o dat het mag wat in ons wil meisje en stil ligt meisje en opstaat dat het mag jongen opgewonden, nerveus wij horen woorden maar woorden doen ons niets woorden zijn leeg stem op band de jacht is geopend
[pagina 81]
jongen bang hoor ze! jongen ze zeggen: wij regelen het ras wij richten de zaadbank op ze zeggen nog meer: straks maken we een nieuwe mens met een enorm hoofd, een eierhoofd en héél kleine handjes... net groot genoeg om te telefoneren... maar dat hoeft dan ook niet meer... hoor... zij naderen... Jongens en meisjes gaan rond de baar staan. Geluiden komen nader en sterven weg... zij blijven staan, de meisjes fluisteren. meisje o, als het komt, dat het komen mag meisje wij zijn gereed, wij vrezen niet meisje wij willen dat het komt, wat wij willen meisje wat wij het liefste willen dat komt, dat het komt... Jongen beduidt baar op te nemen en dat doen ze. meisje ...wij niet leeg in de hand van het leven liggen en alleen wij... want bloedrood en echt en eigen... zoals jullie... meisje zoals jullie, die hier liggen stil lachend en levend en van de zee... jongen we moeten verder
[pagina 82]
Zij verdwijnen en nemen de baar mee in het donker. Het wordt nu licht rond het huis van de professor en Marie. Marie spookt door het huis terwijl de professor op de trap zit. Luistert en niet luistert, hoofdzakelijk voor zich uitstaart naar het publiek. marie ze komen ze zijn meegekomen ze zijn er altijd zij loopt van de ene hoek van de kamer naar de andere, paraplu op, steeds doeken verhangend over de lampen en de spiegels , ze komen binnen terwijl ze er al zijn, ik zeg koest en ho, ik hou de deur dicht, maar zij gluren en zeggen woorden door het sleutelgat. zij kennen de rust niet... zij laten niemand met rust... koest. ik heb geschreven naar de burgemeester, naar de directeur van de tram, de brandweer... blussen, heb ik gezegd, blussen is een levensbehoefte en behoort tot de rechten van de mens... de rechten van de mens zijn vastgelegd, d.w.z. dat ieder zijn recht heeft, d.w.z. de omschreven vrije geest is op papier gezet... de zuivere rede en niets meer! geen inmenging door middel van reflecterende voorwerpen... geen belasting van de geest vrij geboren is de mens vrij iedere mens iedere mens is individu de grondwet garandeert zijn vrijheid weg koest ik ben ik
[pagina 83]
tijdens de woorden van Marie is uit het donker komen opdagen de piscoloog. piscoloog fluisterend tot professor dag professor professor u bent vrij? piscoloog wat hoorde ik? marie vanuit haar kamer vrij is de mens vrij geboren piscoloog is dát uw vrouw? professor het wás mijn vrouw marie de onderwereld komt binnen... zonder dat ik erom vraag piscoloog zij wás uw vrouw? professor zoals ik al zei marie vieze kringetjesspuwers... we hebben ze niet nodig... ze maken zich breed ten koste van helder water... piscoloog is zij uw vrouw niet meer? professor zij is mijn vrouw geweest marie maar ik ontvlucht je wel, de onderwereld ontvlucht ik wel, ik vlucht terug naar de plaats waar het begon...
[pagina 84]
professor tot piscoloog luister maar marie de plaats waar het begon aan de zee, het blanke strand waarop ik jong en een vogel was en zong, en geen zorgen kende en mijn broer Jan nog leefde en toen kwam hij, hij kwam rechtop, een lange jongen, en schuchter was zijn liefde, net als ikzelf... een vogel... maar een havik... maar een havik zag ik nog niet in hem... hij kwam en hij leek nog ongeschonden, zoals ik, we lagen nog helemaal binnen de wet... er was rust en het was morgen en het werd middag en het was rust... geen indringers... de woorden die wij spraken waren onze eigen woorden... niet van de indringers... geen indringer nam het woord... wij waren alleen aan de zee... de zee zuiver van leven zoals wij het toen kenden geen indringers! geen indringers! weg! koest! professor nu komt: geen coup de théâtre marie geen coup de théâtre geen coup de théâtre zeg ik zeg ik stil zeg ik hou je stil wat ie zei aan de zee je zei: de zee is een groot dood dier dat zei je van de levende zee in mij ik zeg de zee beweegt, beweegt mij, beweegt ons geen coup de théâtre ik ben ik
[pagina 85]
piscoloog heeft zij het dier gezien? heeft zij mijn vis gezien?... zij heeft gelijk... professor nu komt de viool hoor, zie Marie neuriet, maakt gebaren of zij de viool bespeelt, dan houdt ze plotseling op. marie het geluid was toch zuiver, ik herkende het, het was zuiver... maar het bleef niet zuiver... het werd vervalst... de grondtoon werd vervalst... met broer Jan ging het altijd goed... zuiver, toen kwam hij, iemand, ik zou hem niet meer kennen zoals hij kwam... hij kwam en nam de viool weg... geen muziek in mijn huis... geen zee... de havik werd wakker... zo was het... ik hoor het zuiver professor nu kom ik binnen en zie haar en zij speelt en heeft een duif op haar hoofd en praat ermee... zij praatte met een witte duif... en zij speelde... piscoloog waar kwam die duif vandaan? professor waar komt uw vis vandaan, waar komen alle dieren vandaan, waar komen ze vandaan?... ik vraag het me af... ik vraag het u, waar komt uw vis vandaan?... piscoloog mijn vis? Mijn vis is een vis van drie miljoen jaar, onbedorven door de eeuwen heen heeft hij zich gehandhaafd, is heel gebleven en een voorbeeld voor de mensen, want inderdaad een beeld van vóór de mens
[pagina 86]
professor je kunt het net zo goed over vis hebben als over mensen, zo niet beter... piscoloog deze vis is de voorvis van de vis en de vis is voor de mens en terugdenkend in de geslachten die ons voorafgegaan zijn en komende tot de eerste mens en zijn cellen en de cellen vergelijkend met wat wij vinden in het embryo van de voorvis moet hij besluiten tot de stelling dat de vis niet alleen vóór de mens was, maar dóórdat hij hem voor was, ook de mens in feite in zich borg en mogelijk maakte... professor wat vóór ons was, bestond eerder, en wie er na komt later... piscoloog in de rede vallend dus u bent het eens met mij, dat... professor maakt gebaar de duif is weg, nu komt de grondwet marie en ik eis en ik zeg van de grondtoon en de grondwet, gescheiden valt het geluid uiteen in zuiver en vals. maar één valse toon bederft het hele stuk... er wordt hier een stuk om mij heen opgevoerd. ongevraagd komen zij binnen, de figuranten, de kringetjesspuwers... ten koste van het heldere water de nietsnutten en de onderwereldfiguren... vroeger had ik mijn ramen open, open naar het licht, tegenwoordig sluit ik alle kieren... misdadige schijnsels van reflecterende voorwerpen... de motoragenten... geen eerbied... ze dringen door tot in mijn kamer
[pagina 87]
piscoloog luistert u hiernaar? professor al jaren piscoloog en verveelt u deze onzin dan niet? professor ik ben er waarschijnlijk aan gewend geraakt piscoloog dat moet dan wel, je zou er stapelgek van worden... professor u zegt het piscoloog om terug te komen op het probleem: hoe lang lopen wij rechtop?... wij, dat wil zeggen de zoogdieren die wij zijn op twee benen... wij zijn het enige geslacht dat de hernia kent... de hernia van het zitten, van 't lopen, van 't rechtop gaan... geen vis heeft er last van... terwijl ie ons voorging... en... handen had ie ook al... vinnen... vinnen zijn de meest volmaakte veelvingerige hand die wij kennen... professor en de walvis heeft duizend baleinen... en wij maar... maar dertig tanden nu schrijft zij... hardop marie woord voor woord lezend die men haar ziet schrijven ik schrijf op wat ik gehoord heb van de spreker die goed begon, maar al gauw te veel eu eu ging zeggen... hij begon vlot en amusant en redelijk en toen plotseling alsof hij niet verder kon eu... eu... en alle aa's werden ee's... en sinds eu en aa's en ee's heb ik geen leven meer, ik
[pagina 88]
schrijf dit alleen aanwezigzijnde en redelijk... piscoloog ongerust, op ongelovige toon en u doet daar niets aan? professor ik heb er alles aan gedaan wat ik kon... piscoloog kijk... een ander voordeel van de vis: hij zwemt, en hij kan niet praten... hij heeft drie, soms vier, ja vijf handen... veelvingerige handen... waarmee hij zijn lichaam alle richtingen kan doen inslaan die hij wil... en... zijn rug lijdt niet! professor ik ben geen vis marie meteen erop koest, geen pièce de théâtre er was mijn broer Jan en er was een havik... tenminste later... een lachende, een schuchtere, maar niettemin een havik... met een kromme snavel... een pikker, ja dat is het woord: hij pikte, hij pikte zoals die andere vogel, ook een soort havik, mij in de lever... in de lever van het licht... want ik zag het licht en het werd in mijn ogen en oren bedorven... professor dat was een vogel, geen vis... piscoloog wij zouden kunnen zeggen dat de vissen de vogels van onder water zijn, u misschien niet, maar ik ben vanwege mijn beroep veel onder water geweest... ik dook... ik dook diep... ik kan zeggen uit eigen aanschouwing dat de wereld van onder water net zo doorgaat als hij zich voor onze ogen in de lucht verheft... er is geen ander
[pagina 89]
verschil dan water en lucht en vissen en vogels... dit hoeft geen verwarring te wekken... dat is eenvoudige, waargenomen en ervaren wetenschap... er is niets aan de hand... professor schudt zijn hoofd nee, niets... na een pauze nu komt de tram marie soms neem ik de tram naar het centraal... en als de zon écht schijnt, want soms schijnt ze vals, dan ga ik daar zitten, buiten, aan het water, en zeg: pauzeert en zeg: dit water is de zee, en dan gebeurt het dat na een paar minuten... de vlucht van een vogel..., dan gebeurt het daarna... en dat is toch gek, want ik liep zélf toen als een vogel... dan gebeurt het dat met de vlucht van de vogel..., maar geen gewone, de snavel is zwaarder, spitser en krommer... dan gebeurt het dat het water niet meer de zee is. misschien is het het flikkerend licht misschien het geluid van motoren misschien ook de vogel... in ieder geval: het water is niet meer dát water wat ik toen zag en hoorde... de grondtoon hij verzette de grondtoon piscoloog ze houdt van de zee professor ik was geen zee
[pagina 90]
piscoloog de vis is in zijn element in de zee professor je hebt zoet water en zout water piscoloog ijverig het gaat verder binnenwater en buitenwater is er binnenvissen en buitenvissen professor op droge toon is uw vis een binnenvis? piscoloog het gaat nog verder je hebt zoet water en zout water binnenvis en zeevis maar de zee heeft het land geleverd, voorzover het het droog liet... de rest is zee gebleven: dáárom is de vis belangrijk professor nu komt de iglo piscoloog de iglo? professor eskimo's wonen in ijs marie Hendrik... een iglo... ik heb gedacht over een iglo, dat is een huis van ijs,... wit, helemaal wit en toch niet doorzichtig, geen symbolisch licht... en hoewel het van ijs is, toch lekker warm... een iglo... een iglo is een huis van bevroren zeewater
[pagina 91]
daar heb ik aan gedacht een iglo piscoloog de iglo is het ijshuis van de eskimo's professor zij zegt het Piscoloog en professor zitten nog steeds aan de voet van de trap van het huis van de professor. Uit het donker komen de agenten langs, sluipende, walkie-talkie bij zich. Hoofdagent voorop, de anderen achter hem aan. agent tegen agent dus kocht ik een tube nachtcrème voor m'n vrouw waar ze al een week om zeurde agent gebruikt jouw vrouw nachtcrème, de mijne niet, hoor agent de mijne zegt: dat het goed voor de huid is agent zeker duur, hè? agent goedkoop is het niet agent helpt het? agent zij zegt van wel agent en jij? agent 't is duur, maar ze vindt het fijn agent zoveel verdienen we nou ook niet
[pagina 92]
agent nee... maar wat ik zeggen wou, toen had ik dat dan gekocht, die crème... en wat zie ik 's morgens? het kind is uit het bed geklommen en heeft de hele vloer en het nieuwe bankstel helemaal ondergesmeerd met die nachtcrème... agent zonde, hè agent nou, mijn vrouw woedend, natuurlijk, zij het bed uit en meteen een pakje spic en span, je weet wel, zo'n modern schoonmaakmiddel en de hele morgen in touw... nou, 'k was blij, dat ik meteen dienst had agent en was 't meteen schoon? agent nou, ja, toen ik 's avonds thuis kwam, kon je 't nog een beetje zien... en stinken... verschrikkelijk... agent dat heb je met kinderen, hè Als de agenten voorbij zijn is het even stil. professor nu smeert ze haar gezicht helemaal in met crème. Piscoloog heeft agenten voorbij zien sluipen in de verte en staat verschrikt op onder de woorden van de professor. Hij speurt in het donker. piscoloog wat zei u? professor nu smeert zij haar gezicht in met crème.
[pagina 93]
piscoloog wie? zich herinnerend o ja, waarom? Piscoloog staat op, hij wil kennelijk weg. professor zij bedekt zich met veel zijde en tule Piscoloog loopt agenten achterna. professor praat door alsof hij het niet merkt zij bedekt zich veel zijde, veel tule, lappen en franje tegen het valse licht... zij draagt haar paraplu... zij praat voortdurend... na een pauze en zegt wat ik weet... Piscoloog kijkt om, min of meer verplicht, maar toch de agenten volgend in de richting van de zee. piscoloog waarom? waarom? professor hoofdschuddend om zich te beschermen tegen de misdadige inmenging van de buitenwereld, om zich te beschermen tegen het valse licht, het valse geluid... om de grondwet te handhaven..., omdat de grondtoon geschonden is... door mij... omdat zij geschonden is Piscoloog, hoewel aarzelend gaat toch af en volgt de agenten op weg naar zee, op weg naar het dier, de vis. Professor blijft alleen beneden aan de trap zitten. Marie verschijnt in de voor-
[pagina 94]
deur boven, gekleed in tulen lappen, een paraplu op, in het licht, haar hele gelaat wit gemaakt met crème. Zij blijft op de trap staan en kijkt over de professor heen, alsof hij er niet is. Professor komt ook meer in het licht, hoewel hij niet naar Marie kijkt. marie hoe zal ik er aan ontkomen?... professor kijkt op in haar richting hoe zal ik er aan ontkomen? marie zonder op hem te letten hoe vind ik mij terug? het is al zo lang geleden tot professor hoelang Herman? professor twintig jaar, of vijftien, of één... marie nu leef ik altijd in het donker tot professor en ik heb het licht gekend voor zich heen geen ruimte meer voor het wassende graan en de adel van mijn ziel werd geschonden tot professor, heftiger werd geschonden die schenden zij... en wat doe jíj...? verder niet tot professor, uitdrukkelijk zij schenden mij zij die spreken en andere maten aanleggen zodat alles iets anders geworden is tot professor
[pagina 95]
in overtreding in overtreding zitten zij bijeen en veranderen alles meer over professor heen zij veranderen alles ik zie nu een holle weg... tot professor zie jij die ook? Professor knikt en schudt vaag het hoofd, meer met zichzelf bezig. marie ik zie nu een holle weg, helemaal donker gevuld met de stemmen der mensen de mensen zelf zie ik niet Professor knikt goedkeurend. marie want het schijnt wel of de mens onzichtbaar is en alleen met elkaar en de dieren alsof er niets anders is, dan een krijsende leegte die pijn doet Professor knikt instemmend. marie en dat het daarom is dat de mens soms lacht en leeg is... en niemand meer weet wat er gezegd wordt... professor gooit hoofd in zijn nek ik hoor niets... marie je hoort niets professor ik zie niets
[pagina 96]
marie dat is het juist,... de gemeenheid draagt een hoed van onschuld... professor ik zie niets... marie tot professor, heftig plotseling jaag ze dan wég, jaag ze dan wég... jij kúnt het, roep koest... roep weg... en weg zijn ze... jij kunt het... professor het is het voorjaar, Marie... je hebt het altijd in de herfst of het voorjaar... als de bladeren komen... als de bladeren vallen... Marie richt zich rechtop, alsof ze groter en dreigender wordt marie dreigend, tegen professor nee, Philips de Schone, niet het voorjaar, niet het voorjaar is de schuld... ik heb vijf stoelen gezien... die al weer klaar staan... één, twee, drie, vier, vijf stoelen... Philips... ja, Philips, voor hoeveel heb je eigenlijk gedekt, voor hoeveel anderen heb jij je stoelen klaar staan, Philips... klaar zoals in Brussel... en elke stoel een luchtje nee... Philips... nee, niet het voorjaar... professor geërgerd je moet gaan slapen, het is tijd... marie dat zou je wel willen, dat zei je altijd, Philips
[pagina 97]
Johanna, mijn duif, zie je, ga nu slapen berustend en het is waar, jij sliep ook... maar niet met mij... professor heftiger dat is niet waar je was jaloers het was je jaloezie ...je hebt de stoelen zeker al klaargezet, hè, net als vroeger... drie, vier, vijf in mijn kamer... ik ken je... jij moet slapen het is het voorjaar... marie het is het voorjaar, mijn duifje, je moet slapen dat zei jij toen ook al, Philips... mooie Philips ...mooi was je wel... mooi droeg ik je in mijn hart... ik droeg je zacht heel zacht, zo zacht als ik speelde op mijn viool... maar jij sliep niet... niet met mij... heftiger drie, vier, vijf stoelen, als ik ze goed geteld heb en elke stoel een ander luchtje... en niet van mij... professor je hebt je hoofd vol crème je hebt je geverfd... dat deed je toen ook al..., je bent bang...
[pagina 98]
jaloerse mensen zijn bang... hup, vlug, weg... koest... naar bed! marie negeert wat hij gezegd heeft en vraagt doordringend en toen je dood was,... wie droeg jou? wie droeg jou over de vlakten van kou en sneeuw... o helemaal zwart was je... over de vlakten van sneeuw door heel het hoog Castilië? een tocht van honderd dagen... wit was de sneeuw zwart was jij... en wie droeg je... zo zwart als je was? naar je laatste rustplaats...? en wie zal er naast je liggen in hetzelfde graf wie droeg je langs dorpen en steden, door holle wegen, waar iedere stem verstierf tegen jouw dode, blauwe lippen...? wie droeg je?... wie zal je dragen?... ik, hoor je... ik kalm overredend als je me helpt tenminste je hielp me nooit maar laat ze stil zijn... ha... in Brussel lachte iedereen me uit... in Burgos ook, toen ik terugkwam van de reis... ik was niet bang... hoor je, ik was nooit bang... voor de wildste zeeën was ik niet bang, ik was niet bang op het kasteel... alleen uitkijkend over de vlakte... ik was nooit bang... ziek was Johanna misschien... ziek omdat ze niet tegen
[pagina 99]
de stoelen kon... niet tegen de lucht... maar niet bang... en wat ik zeg was wáár... en wat ik rook was wáár... de luchtjes... onuitstaanbaar... professor opgestaan, zekerheid voorwendend en ik zeg je, het is het voorjaar, het is laat, je moet gaan slapen... je neemt een pil, twee pillen, drie pillen en je gaat slapen en anders... marie anders naar het gesticht, hè naar het gesticht... o Philips, hij wist het wel... nee om macht... om Spanje,... wie was Spanje?... ik was Spanje... nee om Spanje gaf je niet... vijf stoelen... elke rok was goed genoeg... gemeenheid droeg de hoed... gemeenheid droeg een hoed van voorjaar... maar ik droeg... ik... ik... ik... niet het voorjaar niet de winter... liefelijk en sarrend tegelijk je kent het nog dat lied dat wij hoorden o het nut van het hart en de dauw in de morgen de wijsheid van de winter was waanzin in mei ken je het nog? zie je hem nog voor je de minstreel die zong? nee! drie, vier, vijf stoelen luchtjes zag je... luchtjes flodderige luchtjes De professor is hoger en hoger de trap opgeklommen.
[pagina 100]
professor onbeheerst naar bed het is nacht, naar bed zeg ik!! marie plotseling vriendelijk goed, ik ga slapen, ik ga alleen slapen... o ik hoor haar weer de zee ik hoor haar echt, de zee goed ik ga slapen maar ik breng je eerst nog thee eerst nog een kop hete thee... Onder deze woorden trekt de professor zich terug in zijn eigen kamer. Marie scharrelt rond met theepot in haar eigen kamer, maakt heet water, zet kopjes klaar. marie mompelend toen was ik ook alleen in het kasteel, ik stond alleen voor het raam, alleen zag ik de verlaten straten, alleen hoorde ik de rivier beneden... ik hoorde de zee, alleen zag ik ons gaan... plotseling werpt ze haar hoofd in de nek goed, nog één kop thee, dan gaan we slapen met lieve stem want thee is goed, thee kan geen kwaad... thee is gezellig... samen thee drinken is goed... Ondertussen staat de professor voor zijn spiegel, hij slaat zichzelf daarin onderzoekend gade. Hij heeft iets lijdzaams in zijn gebaren en woorden. Het is duidelijk dat hij de thee niet zal weigeren; hij strijkt zich vermoeid over het voorhoofd. professor laat de nacht niet onthullen,
[pagina 101]
wat de dag niet prijsgaf want wat meeleeft spreekt mee tot het huis klaar is... en als het klaar is... dan begint het einde Hij trekt na deze woorden zijn jas uit, doet zijn das los en gaat op zijn bed liggen; terwijl hij dat doet herhaalt hij wat meeleeft spreekt mee tot het huis klaar is. en dan... Terwijl de professor op zijn bed ligt ziet men Marie heen en weer lopen door haar kamer. Zij verschuift de lapjes om de schemerlamp, zij hangt over alle glimmende voorwerpen een doekje en ook over de deurknop. marie Johanna slaapt nooit, Johanna kán niet slapen en waarom kan ze niet slapen? zichzelf ondervragend terwijl zij uit een laatje van haar bureau, geheimzinnig, omkijkend, een doosje haalt... waarom kan ze niet slapen? omdat zij moet waken... plotseling actiever omdat zij nog een grote tocht moet maken... wel honderd dagen... wel honderd dagen moet zij hem dragen dan is hij terug bij haar... dan horen zij weer samen de zee Het water begint te koken. Marie haalt uit het doosje enige pillen te voorschijn waarvan zij er eerst één in het kopje van de professor gooit en vervolgens na enige aarzeling nog een.
[pagina 102]
marie samen naar de zee... zoals ik hem droeg naar de kerk van Burgos... en ik hem er binnen droeg... en ik niet bang was voor de stank van zijn lichaam en niet bang was hoewel hij helemaal zwart zag... zij gooit het kokende water in de theepot waarin zij twee thee-ballen heeft gedaan sterke thee, daar houdt hij van... thee drinken, samen thee drinken, dat is gezellig... daar hield ik altijd zo van pauze; vervoerd o mijn buik was de kerk van Burgos,... en net zo groot... ik droeg hem er binnen plotseling nuchterder hoe lang al geleden? zo groot en donker was de kerk... zo verblindend het licht toen ik hem eruit droeg o hoe lang al geleden?... Zij schenkt de thee in, eerst in haar kopje en dan in dat van de professor. marie bezwerend en zij kust hem op zijn dode lippen in de kerk van Burgos... Zij neemt de koppen en loopt ermee naar de kamer van de professor, die nog steeds op zijn bed ligt. marie dat is gezellig... was je al gaan liggen?...
[pagina 103]
dat is goed..., thee drinken terwijl je ligt dat is heerlijk... dat vond ik vroeger ook zo heerlijk..., weet je nog wel hoe je mij vroeger wel eens thee op bed bracht?... Professor grijpt ongeduldig naar zijn kop thee. marie schrikt pas op... 't is nog heet... stem op band buiten de jacht is geopend Professor neemt, om van het gezeur af te zijn, achter elkaar een aantal grote slokken, terwijl hij zich daarbij half opricht en na de slokken plotseling verstart in een kramp, terwijl het kopje uit zijn handen valt. Als dat gebeurt, slaat zijn hoofd achterover en is hij dood. Marie volgt deze scene met bijzondere gelatenheid, dan raapt zij het kopje van de grond en strijkt hem geroerd over het hoofd. marie nu gaan wij samen naar zee. Terwijl zij de professor in lakens en dekens gaat wikkelen wordt het in het huis donker en licht op de rest van het toneel waar de jongens en meisjes weer het toneel opkomen, angstig om zich heen kijkend en luisterend naar onraad. jongen stil, stil, ik hoor wat De groep met de doden blijft staan, verschrikt. jongen ik heb het wel gezegd, het kan nooit goed gaan... Voetstappen komen nader en daarmee de piscoloog. Hij blijft staan als hij de groep met de doden ziet. Jongens en meisjes wachten staande af als hij naderbij komt. piscoloog dus toch...
[pagina 104]
Daarna ziet hij de doden en deinst terug. jongen zeker Piscoloog doet nog een stap dichterbij. piscoloog roept en de vinnen! jongen welke vinnen? piscoloog de vinnen van de coelacanth, de slijkwipper jongen zijn die van u? piscoloog ik ben viskundige, specialist in oude dieren, de oudste dieren zijn de vissen en dus... jongen ...is die vis van u?... Terwijl piscoloog weer het woord neemt houden de meisjes zich zorgzaam bezig met de dode. piscoloog ik heb het recht ze te halen die vinnen, ik heb het recht die vis te onderzoeken, te plaatsen in de tijd... het is een vis van drie miljoen jaar oud, we dachten dat ze uitgestorven was... die vis is mijn materiaal en jullie hadden niet het recht haar te schenden jongen die vis is van u, omdat u specialist is die vis en alles wat eraan zit is volgens u en uw specialiteit dus van u de vis, en het water, de zee en het strand en alles waarin en waarvan de vis leeft
[pagina 105]
ook de lucht is van u, natuurlijk u mag ook met de lucht doen wat u wilt al wilt u de lucht voor iedereen verpesten dan mag u dat doen omdat u die lucht nodig heeft omdat u een specialist is in ademhalen omdat u... piscoloog omdat ik die vinnen nodig heb, omdat die vinnen het belangrijkste van de vis zijn, omdat die vinnen de determinant van zijn leeftijd, zijn eeuw, zijn periode zijn..., omdat... jongen het zijn uw vinnen niet de vinnen zijn van wie ze het eerst vindt vinden staat vrij meisje u heeft geen recht op die vinnen jongen het is uit met de rechten, met de ontleende rechten... ik ben dit, dus mag ik dat en dit is van mij en zullen jullie doen wat ik zeg dat is nu uit... piscoloog maar de wetenschap? interesseert jullie de wetenschap niet?... wat is ons leven zonder wetenschap?... en jullie hebben niets aan die vinnen. jongen inderdaad, wij hebben niets aan die vinnen die vis interesseert ons niet drie miljoen jaar oud interesseert ons ook niet
[pagina 106]
jongen we leven nú nu interesseert ons jongen we laten het ons niet ontnemen niet door u niet door de wetenschap... door niemand... piscoloog maar geef die vinnen dan terug... die vinnen interesseren míj jongen die vinnen geven we niet terug... die vinnen kúnnen we niet teruggeven... want we hebben die vinnen niet jongen vinnen interesseren ons niet, dus hebben we die vinnen niet piscoloog woedend maar dat is ongehoord! dat is brutaal jongen ongehoord, u zegt het piscoloog loopt plotseling woedend weg dat is ongehoord, dat is verschrikkelijk... achterom kijkend roept hij dreigend maar het zal jullie berouwen! jongen vaag knikkend het zal ons berouwen meisje wij zijn niet bang als het komt
[pagina 107]
wij zijn het einde en jullie (tot de baar) wijzen ons de weg jongen de weg die nergens heengaat nergens heenging nergens heen kan gaan meisje die weg zijn wij wij blijven stilzitten en doen niets jongen omdat wij het einde zijn zij tot de baar hebben gemaakt dat wij het einde zijn zij laten zien wat wij zijn: het einde meisje als ze komen blijven we stokstijf zitten en zeggen niets waar de distel sterft ontstaat een bron jongen er valt niets te doen wij zitten om jullie heen een ring van ruggen en blijven zitten meisje en samen met jullie drijven wij verder over de grote zee en jullie wijzen de weg... want... wij zijn niet bang in de nacht als het komt in de nacht De jongens staan om de baar waaromheen de meisjes geknield zitten.
[pagina 108]
meisje als het komt in de nacht wij willen wel als het komt in de nacht Terwijl zij dat zegt hoort men plotseling in de verte lawaai van voetstappen. stem op de band roept de jacht is geopend meisje onverstoorbaar wij zijn niet bang als het komt in de nacht wij horen hem komen in de nacht meisje ook onverstoorbaar wij zijn niet bang in de nacht als zij komen in de nacht Agenten komen op. Terwijl zij nadersluipen ontdekt men ook de piscolaag. piscoloog tegen hoofdagent hier, mannen, hier zijn ze Terwijl hij dat zegt, knielen ook de jongens om de baar zodat zij met de meisjes een kring vormen om de doden en aan alle kanten met de rug naar de agenten zitten. Jongen doet angstig omkijkend mee. Zij worden van twee kanten omsingeld. hoofdagent sta op! Jongens en meisjes bewegen niet, zij zeggen niets, zij doen niets. De agenten worden ongeduldig en schijnen met staaflantarens van de één naar de ander. agent met walkie-talkie spreekt in apparaat hier post c3... zeker, commandant... wij hebben ze gevonden
[pagina 109]
hoofdagent tot man met walkie-talkie laat ze een auto sturen meisjes wij zijn niet bang in de nacht als het komt als zij komen in de nacht, zijn wij niet bang man met walkie-talkie overvalwagen sturen duin 3, 4c, over... hoofdagent tegen jongens en meisjes sta op onmiddellijk Jongens en meisjes bewegen niet. Agenten grijpen ongeduldig naar hun knuppels, een enkele van hen wil al slaan. Hoofdagent beduidt hoofdschuddend dat zij dat niet moeten doen. hoofdagent roept vooruit onmiddellijk opstaan nu Meisjes en jongens bewegen nog niet, behalve jongen die aanstalten maakt om op te staan. hoofdagent schreeuwt nu opstaan en anders slaan we jullie omhoog! In de groep komt geen beweging. Hoofdagent geeft bevel aan agenten om jongens en meisjes op te pakken. De piscoloog die tot op nu toe alles zwijgend heeft aangezien roept twee keer voor hij het toneel afloopt in de richting van het huis van de professor. piscoloog mijn vinnen, mijn vinnen! De jongens laten zich zonder enige medewerking door twee agenten van de grond beuren. Vier agenten staan dan hulpeloos met twee jongens en één meisje in handen. Als hoofdagent meisje wil oppakken, staat uit zichzelf jongen al op. Op dat moment
[pagina 110]
hoort men sirene van auto die in de verte stopt. Agenten laten de jongens vallen, trekken de knuppel en slaan de jongens in de richting van de auto. Jongens en meisjes kruipende af. Hoofdagent blijft bij lijken staan waarop nog even het licht valt. Daarna donker. Dan licht te zien in het huis van professor en Marie. Marie worstelt boven aan de trap met het lichaam van professor. marie ik zal hem zelf dragen ik zal hem nog één keer kussen kust hem, door tule en dekens van zijn hoofd te verwijderen nog één keer dan zal ik je wegdragen een tocht van honderd dagen... nu ben je altijd bij me Nu verschijnt de piscoloog aan de voet van de trap. marie o mijn buik was de kerk van Burgos jij ging in en jij ging uit nu gaan wij samen Marie ontdekt piscoloog aan voet trap. marie nu gaan wij samen helpt u mij even? we gaan naar zee Piscoloog, duidelijk mismoedig gehoorzaamt automatisch. Hij weet niet meer wat hij doet. Hij gaat trap op, volgt aanwijzingen van Marie, pakt professor bij de voeten terwijl zij het hoofd neemt; dragen hem de trap af in de richting van de zee.
[pagina 111]
marie fluistert voortdurend nu gaan wij samen naar zee net als vroeger. Terwijl zij de professor wegdragen passeren hen vier agenten met de baar van de twee doden. Als beide groepen bijna het toneel af zijn en het schemerdonker is geworden, valt doek. einde

Vorige Volgende

Tweede bedrijf