Het vermaak der tover-hekzen van Lap- en Fin-land, met haar tover-trommelen, wind-verkopen, enz.

Hier is by-gevoegt de beschryving van Ys- en Groen-land door Do. Dithmarus Blefkenius

[p. 15]

II. Hooftstuk.
't Gebruik van Godsdienst by d'Yslanders.

In 't jaar onzer Zaligheid, duizent drie hondert agt-en-tnegentig, heerschte in Deenmarken Woldemarus, de twede van die naam, die Noorwegen meê onder zijn Heerschappy had, 't welk van zijn Na-zaten ook behouden wiert tot aan Erik, Hertog van Pomeren, en Christoffel van Beijeren. De Noorwegers stonden onder de Heerschappy van deze Woldemarus, en zijn nog onder de Heerschappy der Deenen. In de tijd van deze Woldemarus zijn d'Yslanders eerst in de Christelijke Godsdienst onderwezen, na dat zy dus lang vreemde Goden gedient hadden. Maar dewijl in deze dikke nevel, en onder de naam van Gods Kerk, alle volken als betovert in de diepste duisternissen der waangelovigheden gehouden worden, zo kan 't niet anders wezen of de genen, die daar woonden, van 't geselschap der Geleerden afgescheiden, moesten nootsakelijk in de grooste Afgodery vervallen, ja zodanig, dat zy de Duivelen voor hun gemene Huis-vrienden hielden. Toen Luther bekent en vermaart was geworden, deê Christiaan, Koning van Deenmarken, zijn uitterste poging om over al de zuivere Leer te planten, en Deenmarken, Noorwegen, en alle eilanden, die onder zijn gebied stonden, van alle waangeloof zuiverende, zont naar Ys-

[p. 16]

land Dienaars des Woords, die daar zouden pogen vrugt te doen. Hy zont daar ook een Drukker, die ten dienst der Leeraars, de welken de Latijnze spraak niet verstonden, gelijk 'er toen veel waren, de Bijbel, de gemene plaatzen van Philippus Melanthon, al de Boeken van Urbanus Regius, en meer anderen, in de bekende taal zou drukken. Hy beriep ook bewame Jongelingen, die hy op zijn kosten in de Hoge School te Koppenhagen opgevoed heeft, om ter bekwame tijd over de Kerken en Scholen te heerschen.

Toen eerst de Godsdienst in Ysland bekent geworden was, stelde de Koning twe Bisschoppen, een te Schalholden in 't Oosten, en een te Hollen naar het Westen. Seker, de navolgers van deze Bisschoppen hebben niets anders dan d'ydele naam, en geen andere inkomst, dan Boter en Vis. Na dat deze Reformatie in Ysland door Koning Christianus gedaan was maakte een der Bisschoppen een zamenswering met het gemeen volk in Schalholden, roeide d'Evangelize Leer uit, en dode d'Oversten van de Koning.

In 't volgende jaar, van duizent vijf hondert vijf-en-dertig, zont de Koning een Edelman uit de Ridderschap, Paulus Hitfelt genoemt, (die ik in Deenmarken gesien heb, toen hy heel oud was) naar Ysland, en verzorgde hem van al 't geen, dat tot zijn voornemen nodig was, als van Mannen en Wapen. Deze daar gekomen, dode d'oproerigen, en vernieuwde d'Evangelize Leer. Hy trok van daar weêr naar Deenmarken, en liet daar een Edelman, die over 't

[p. 17]

eiland heerschen, en opsigt over de Kerk hebben zou. Daar was toen in Ysland een voornaam man, Tadde-Bonde genoemt, die, zo haast als des Konings krijgs-volk vertrokken was, een zamenswering met de voornaamsten maakte, die hy door zijn aansien, daar in hy was, op zijn zijde getrokken had. Hy bragt hen zo verre, dat zy van de Koning af vielen, en hem volgden. Zy kwamen te zamen in een plaats, Waloa genoemt. Deze Tadde-Bonde, die zijn goederen in veel plaatzen had leggen, en die van veel gehoorsaamt wiert, meende dat hy niet ligtelijk overwonnen zou worden. De Bisschop, die in 't Oosten woonde, deze Tadde-Bonde hatende, om dat hy van hem voor d'Oversten van de Koning aangeklaagt was, als of hy van d'eerste en voorgenoemde zamenswering schuldig had geweest, verwittigde d'Overste des Konings van de gehele handel. Dit berigt was een oorsaak van Tadde-Bondes dood. d'Overste van de Koning, dit verstaan hebbende, maande de genen aan, welkers ampt dit was, en stelde hen beloning voor, zo zy hun pligt wel waarnamen, en vertoonde ook aan hen de straffen, die hen overkomen zouden, zo zy zig niet behorelijk in hun ampt kweten. Veel 't gevaar, daar zy zig in wierpen, overwegende, verlieten Tadde-Bonde en zijn aanhangers, en tot d'Overste van de Koning komende, verzogten ootmoediglijk vergiffenis van hun misdrijf; 't welk zy ook verkregen. Tadde-Bonde wiert hier op voor vyand van de Koning, en van 't Vaderland uitgeroepen. Enige beloofden met eed, dat zy Tadde-Bonde zouden vervol-

[p. 18]

gen, en ter dood brengen. Hy en zommigen van de zijnen hielden zig in een sekere plaats, daar zy omringt en gedood wierden. Hy selfs, gevangen zijnde, wiert tot de Bisschop gebragt, op dat hem die in de gevangenis zou bewaren. Maar de Bisschop weigerde hem aan te nemen. Zy bragten hem toen tot een van de Regters, die de haat van 't volk vrezende, ook weigerde hem aan te nemen. Toen was 'er een moedig en dapper man, Jonas genoemt, die zeide: lk weet aan wie ik hem bevelen, en wie hem bewaren sal. Tast hem aan, en houw hem 't hooft af, en begraaf hem. Toen wiert d'oproer gestilt, en zedert die tijd is daar Gods Heilig Woord naar de belijdenis van Augsburg gepredikt.