|
| |
XXII. Hooftstuk.
Van 't vermaak en divertissementen der Lappen. Haar luyigheid. Houden veel van malkander te bezoeken. Verscheide Spelen; Springen om verst. Springen om hoogst. Boog-schieten. Priemie. Bal-slaan of Kolven. Worstelen. Kaartspelen. Taarling-spel. Kogels-spel. Beproven malkanders kragten.
De Lappen, in 't generaal gesproken, zijn liefhebbers van leeg te lopen en weinig te doen, zig weinig tot den arbeid begevende, ten zy ze door noodsakelijkheid daar toe gedwongen waren, of door gebrek van leef-togt. Het schijnt dat deze doenieten dusdanigen leugen aart van hare voor ouders de Finnen in geboren is: De koude Complexie die haar overkomt, veroorsaakt door de kwade hoedanigheden van dat Land, en door de rigoreuze of ge- | |
| |
strenge lugt, dat de Menschen aldaar zeer traag en lui werden om yets te doen. 't Welk selfs in Holland geschied, wanneer het sterk vriest, gebeurt het dat wy om yets te doen niet zeer rustig en vaardig zijn. Hier toe doen ook de lange nagten en 't veelvuldig slapen; 't geen de Menschen dof en traag maakt. Om niet te spreken van hare swakheden en siekten, die haar noodsaken van het werken op te houden, voornamelijk als het werk wat swaar is.
De vermakelijkheden met de welke de Lappen haren tijd verslijten, zijn de besoeken dieze malkanderen aan doen. Hier in scheppen zy groot vermaak, om met malkander te verkeren en te praten. Want dewijl zy een enig leven leiden, en dikwils zeer verre van elkander afwonen, en dat yder Huisgesin zig in haar eigen Tente onthout, dit doet dat zy haar plaisier nemen om hare ouders, vrinden en goede bekende te gaan besoeken, en die met verscheide saken t'onderhouden. Zijnde hare Natuur uitnement zeer tot het spelen en andere vermaken genegen.
Deze besoekingen bestaan voornamentlijk in redenvoeringen van gemene saken, die men dagelijks gebruikt, als te vragen na de stand der gezontheid, hoe het met de besigheden is, en andere diergelijke meer van dien aart. Ook komen dikwils by haar luiden, enige vreemde Natien, die van haar naam, manieren, zeden en stand door de dagelijkze Koopmanschappen gehoort hebben, hier scheren zy wat de gek mede, en geven haar uit schertsery wat toenamen, De rijkste onder die Natie onthalen de vrienden | |
| |
zeer feestelijk, makende daar goede cier mede, willende hier haar blijdschap mede te kennen geven, dat haar sulk een eer aangedaan wert.
Behalven deze besoekinge, hebben zy nog verscheide zoort van Spelen, met welke zy haar konnen vermaken, voornemelijk in de Winter, wanneer zy zo verstrooit niet en zijn, als des Zomers, maar zy vergaderen dan eerder by een, want zy moeten dan op sekere plaatsen by een komen om Justitie te oeffenen, en hare waren te Koop te stellen, waar van wy in 't voorgaande genoegzaam gesproken hebben. Zommige spelen zijn gemeen alleenig aan de Mannen en het jonge volkjen; maar d'ander hebben de Mannen met de Vrouwen gemeen.
Het spel van de Mannen en de Jongens is aldus. Zy trekken een linie over de sneeuw, welke zo veel is als een merk-paal, enige stappen over deze linie maken zy een doel of wit; dan zo loopt een yder van dit doel na de linie toe, en daar komende geven zy een sprong, zo ver van de linie af als het mogelijk is; die dan de verste heeft gesprongen, wint het van al d'andere. Want de Lappen zijn zeer ligt van lighaam, en daar toe wel gestelt, springende over enige water-lopen die agt of negen ellebogen lang zijn.
Nog hebben zy een ander spel, dat niet en is om 't verst te springen, maar om 't hoogst. Twe Mannen of twe Jongens lopen van enig eynd of merk, dat verre d'een van ander gelegen is, hebbende in haar hand een stok of een koorde, 't zy wat lager of wat hoger, na dat de spelende met malkanderen hebben opgestemt, | |
| |
welke in 't gemeen zo hoog zijn als een gemeen man. Dan zo pogen zy d'een na d'ander om over deze stok te springen, nemende haar loop van een sekere bestemde plaats, die dan het beste kan springen is overwinnaar van alles, zijnde meester van het spel.
Haar derde manier van spelen geschied met de boog en pijlen; op sekere bestemde plaats maken zy enig doel-wit, alwaar enige distantie tussen beiden is; die dan het meeste van allen dit doel komt te treffen, is meester en overwinnaar van alle de speel-kameraats. Dit zijn dan zo de spelen, met welke zy haar tijd doorbrengen, zijnde alleenig maar aangestelt om eer en een naam van glorie te maken.
Zy hebben dikwils geschil om het loon of Priemie, 't welk tusschen de Speelders is bestemt, 't geen zy in 't midden van de plaats zetten, daar ze spelen, waar over zy veeltijds krakkelen hebben. Deze priemie bestaat zeer selden in stukken gelds, gelijk men by ons doet, maar is dikwils om vellen, voornamentlijk die van Eekhorentjes, zomtijds om een, en zomtijds om meer, na datze met malkanderen hebben afgesproken.
De Vrouwen en Mannen spelen te zamen met een bal, die van binnen met hoy gevult is, hebbende de grote van een vuist. De gansche menigte zo der Mannen als der Vrouwen, verdeelt zig in twe hopen; d'ene heeft d'ene spatie, en d'ander de andere, stellende tussen beide enige wijtte: Zijnde dan dus gestelt, zo slaan zy alle de bal een yder by order d'een na d'ander, 't welk zy met een stok doen, | |
| |
slaande die veer in de lugt als zy konnen, dan zo is d'andere party verbonden om die waar te nemen en t'ontfangen. De Mannen en de Vrouwen, de Jongens en Meisjes, spelen dit spel alle met malkanderen: In welke spel de Vrouwen al sulke grote basinnen schijnen te zijn, als de Mannen basen zijn.
Met diergelijke ballen, hebben zy nog een ander zoort van spelen. Zy halen, namelijk, twe linien op de gevroren sneeuw, hebbende een sekere wijde distantie van elkander; vorders verdeelt zig het geselschap onderscheidentlijk in twe delen van malkander; d'ene party neemt d'ene linie waar, en d'ander d'andere linie. Zy vergaderen dan alle in 't midden tussen de beide linien, alwaar zy de bal na toe werpen, dieze met grote kragt met een stok slaan, d'ene party tegens d'andere, en d'andere na de linie van d'andere party. Indien d'ene party met deze stokken of kolven (want het is daar niet geoorloft de bal met de hand te slaan) slaat op de linie van d'ander, en door dit middel zig meester maakt van de gansche wijtte, die hy waarneemt, die wert dan geagt het spel gewonnen te hebben, en voor overwinnaar verklaart.
De spelen waar van ik kome te spreken, zo die welke de Mannen alleen eigen zijn, als die welke gemeen zijn met de Vrouwen, behoren zo wel tot jonge personen, als tot die van hoger jaren zijn. Maar daar zijn ook spelen die alleenig tot de Mannen van jaren behoren. Want zy hebben een gewoonte van zig in twe hopen te verdeilen, en d'ene tegen d'andere | |
| |
party te Worstelen. d'Ene hoop stelt zig op een linie op zijn Frontier, gelijk als een rang van Soldaten die in de batalie staan; d'andere order stelt zig op een linie die daar tegen over gemaakt is.
Een yder van zijn partije vat zijn vyand by de riem; want een yder der Lappen draagt een riem, gelijk ik boven getoont heb. Elke riem is twe of drie maals om het lighaam vast gemaakt, dieze zeer vast om de lendenen heen sluiten. Dit zo zijnde, doet een yder zijn best om die gene, welke hy by zijn middel ofte riem heeft gekregen, ter aarde te doen neder vallen. Zo hy dit dan niet door loosheid kon doen, of enig bedrog, wetende zijn party een voetjen te ligten, of door diergelijke middelen meer, die verklaart men als een man zonder geloof, en deze wert als een onwaardige gevangen geleid, die niet verdient in enig spel te komen.
Dit zijn dan spelen die de Lappen onder haar besonder hebben, maar zy gebruiken nog anderen, dieze van vreemde Natien geleert hebben. d'Eerste van deze spelen geschiet met Kaarten. Waar in de Laplanders groot vermaak nemen, zijnde gewoon deze Kaarten (wijl zy die selve niet maken konnen) van de Koopluiden der naast gelegene Landen te Kopen, welke jaarlijks hare Koop-waren in Lapland verhandelen. Dit Kaarte spelen is by haar op de selfde wijze, als by andere volkeren, daar zy dit spel eerst van geleert hebben.
De Taarling is ook een spel, dat de Lappen van haar geburen ontleent hebben; dezen ma- | |
| |
ken zy van hout, even op die wijze als men ze by ons van been of yvoor maakt, dog zomtijds met dit onderscheid, dat de gemene zoort van Taarlingen, op alle hare zijden een geteikent nomber heeft, maar de Lappen hebben maar een zijde geteikent met de letter X. Zo dat de Speelders het gewonnen hebben, welke twe Taarlingen met de X werpen, zijnde op d'opperste zijde van een der twe stenen.
Wanneer ze spelen, wert 'er gemeenlijk een prijs of premie voor de Speelders gestelt, 't zy van enige andere dingen die van hoger of lager waardije zijn.
Zy spelen ook met musket kogels, welke zy op de Jagt gebruiken. Dit doenze zomtijds om de schade dieze geleden hebben weder in te halen; maar die aldus zijn kogels verloren heeft, komt daar geen groter moeijelijkheid van over, als dat hy op de Jagt niet kan gaan, zijnde het door dit verlies als verboden; derhalven moet hy veel van zijn leeftogt derven, wanneer hy zijn voorraad niet kan gaan schieten, en opdoen.
De Lappen hebben ook nog de gewoonte, van te beproven wie dat de sterkste onder haar is, wie de meeste kragt in de armen heeft; zy vatten malkanderens armen of vingers. Dit gebeurt dikwils op de Jaar-markten: d'Ene zoort van Lappen van 't ene Mark, beproeven d'andere Mark; en als 'er dan een de sterkste is onder den hoop, dat wert dan rugtbaar gemaakt over het gansche Mark.
|
|
Auteursrechtvrij