Het vermaak der tover-hekzen van Lap- en Fin-land, met haar tover-trommelen, wind-verkopen, enz.

Hier is by-gevoegt de beschryving van Ys- en Groen-land door Do. Dithmarus Blefkenius

[p. 83]

XVI. Hooftstuk.
Van de Lappen haar Confituren, Hoeze de Moerbesien bewaren. Bereiden die met Vis, enz:

Haar Confituren en nagerigte, bestaan gemeenlijk uit verscheide zoorten van kleine vrugten, en in plaats van Appelen, Peeren, Noten of andere diergelijke dingen, hebben zy andere vrugten, die zy op de volgende wijze bereiden.

Zy koken Moerbesien, die van een yder Noorweegze Moerbesien genoemt werden, wanneer als deze beginnen rijp te werden, laten zy ze op een weinig vuurs zonder water koken, in haar eigen zop, tot datze murf geworden zijn, dan smijtenze daar een weinig fijn gestoten zout: dan gieten zy de selve in een vat gemaakt van Berken-bomen-schorssen, en die wel toegestopt hebbende aan alle zijde, zetten zy het vat onder d'aard, en dekken het met aarde toe; als het dan gebeurt dat zy dezen Moerbesien willen gebruiken, graven zy ze weder open, zijnde dan zo vers en volkomen ofze daar eerst in gezet waren. Zy verkopenze ook aan de Lappen die op de bergen wonen, voor Kaas, jonge Rheën, of voor het vlees van de selfde beesten.

Dit is de enigste vrugt dieze gebruiken, wanneerze geen andere vrugten hebben, zy hebben

[p. 84]

de gewoonte wanneerze nog vers zijn, die by haar vis te mengen, en daar een bezonder geregt van te maken: dieze dan aldus koken. Zy laten eerst de vis in water koken, doen daar dan de graten uit; en mengen die met de Moerbesien, stotende de selve met een houte stamper onder malkander, 't welk zy dan in form van Potagie eten. Dit doenze niet alleen met deze Moerbesien, maar ook met wilde rode Capas, of andere vrugten, die by de vis wel passen.

Behalven de gezeide Confituren, hebben de Lappen nog een andere zoort, 't welk zy onder haar grooste Delicatessen houden, deze maken zy van Steen-angelica; hier van nemen zy de stronken eerze in 't zaad schieten en nog mals zijn, schillen daar d'uitterste basten af, deze zo gezuivert zijnde laten zy die op de kolen braden, eten die op, en geven haar een zeer goede aangename smaak.

Nog hebben zy een andere bereiding om deze Angelica toetemaken. Zy nemen de stronken eer zy in 't zaad schieten, want zy anders houtagtig werden, kappen die in kleine stukjes, en laten die dan een gansche dag in enkele Rheen-melk koken, tot dat die heel rood van koleur wert, welk kooksel zy dan voor de winter, als ook tot andere tijden van 't jaar bewaren. Van deze kost houden zy uitnement veel ('t welk genoegzaam te geloven is) wanneer men gewoon is die te gebruiken, want de gewoonte doet haar die zeer aangenaam werden, agtende dat die kost wonderlijk gezond is: want zy bevrijd voor alle kwade logt, en geeft een goede

[p. 85]

maag; loost winden, en door-snijd alle slijm: gelijk men zulks uit de Genees-boeken verder kan betogen.

Behalven deze hebben zy nog een ander zoort van voedsel, 't geen gemaakt wert van grote zuring met Rheën-melk gekookt: het laaste eindelijk is, 't welk gemaakt wert van de Pijnbomens-basten, dieze in plaats van zout gebruiken (als boven verhaalt is) en koken, gravende die in d'aard, ontsteken daar een groot vuur over &c: Dit noemen zy in haar taal Santopelzi: maar in 't Lapmark van Uma zeggen ze daar Juepseskursmer tegen, en de Berg-lappen verkopen die wederom aan de Lappen die beneden in de bossen wonen.

Ik reken deze Kost voor de laaste, want ik weet niet te wel of zy de Boter onder hare spijze hebben; want de Schrijvers die'er van geschreven hebben, geven de minste blijk niet dat de Lappen de Boter zouden gebruiken; ook versekeren ons zommige datze geen Boter van de Rheën-melk konnen maken.

Samuël Rheen zegt dikwils, dat menze op deze wijze maakt: zy gieten de Melk in een Ketel, zy koken die dan zo dik als Kaas, die gedurig met een stok omroerende, op datze niet mogt aanbranden; deze Boter is dan van een witte koleur, den ongel zeer gelijk; hier doenze wat zout boven op, en bewaren die in enig vat.

Ik stap nu over tot hare Drank, die gemeenlijk water is, 't welk de Graaf van Brienne zegt gesmolten Ys te zijn. Maar sulks kan niet altijd waaragtig wezen: want het is juist niet

[p. 86]

geloofelijk, dat in een Land, daar zo groten menigte Rivieren en Meiren zijn, het water over al onder het Ys zouden toevriesen. En om geen gevroren water te hebben, houden zy dat 's Winters in een Ketel, die ten halven over het vuur hangt in de tent, en elk neemt met een lepel daar zo veel uit als hy van noden heeft. Derhalven drinken zy die niet koud, maar warm, voornamelijk in de Winter.

Behalven het gemene water, hebben zy nog een andere gekookte drank, welke gemaakt is van gekookt Vlees en Vis, en wert by haar Loebma gehieten. Olaus Magnus zegt ook datze Kerne-melk of dunne-melk drinken.

Met deze dranken dan laven zy haren dorst in noodsakelijkheid, wetende van geen Bier of ander Koren-gebrouw: al hoe wel de andere Noordze Volkeren die drank gemeenlijk gebruiken. Zy drinken nooit Bier, dewijl in haar Land geen Gerst, Hoppe of andere stoffen daar men Bier af maken kan, komen te groeijen. By aldien het nu al gebeurt, dat het van andere plaatzen daar gebragt wert, weten zy het in de Winer niet te bewaren, want zy in hare Tenten geen Kelders hebben.

Die daar uit plaisier en debauches willen zuipen ('t welk al dikwils by haar geschied) drinken Franze Brandewijn, of ander Koren-brandewijn, dieze in Noorwegen op St. Jans Kermis kopen. Daar is voor haar geen aangenamer nog smakelijker drank; ook kan men haar met geen groter geschenk begiftigen, om hare gunst te winnen, als haar Brandewijn te verëren, want dan kan men van haar krijgen wat

[p. 87]

men begeert. Deze drank gebruiken zy meest op hare zolemnele Feest-dagen, als op Bruiloften, en andere diergelijke tijden.

Om dat de mond haar van de sterke Brandewijn niet bederven zou nog doorgeten werden, zo etenze daar gedurig rode Krakebesien toe: Waar van zy des Winters hare provisie op doen, om de brand en scherpte dezer drank te temperen en te bematigen; want luiden die niet veel anders gewoon zijn als water drinken, hebben een slappe huid in de mond, zo dat die eer kan beledigt werden, als die de selfde drank dagelijks gewoon sijn.