Het vermaak der tover-hekzen van Lap- en Fin-land, met haar tover-trommelen, wind-verkopen, enz.

Hier is by-gevoegt de beschryving van Ys- en Groen-land door Do. Dithmarus Blefkenius

XIII. Hooftstuk.
Wat waren de Laplanders tegens hare goederen, die op prijs gestelt zijn, ruilen.

Dit zijn dan de koop-waren, die de Lappen ruilen voor silver, rijksdaalders, wolle stoffen, linnen, koper, katoen, zout, meel, buffelt-vellen, naalden, messen, brandewijn, en ('t geen meest te verwonderen is) Tabak, dieze

[p. 69]

bezonderlijk beminnen, want deze is haar niet heel lange bekent geweest.

De Koning Karel heeft, gelijk wy gesien hebben, alle deze Waren op prijs gestelt, waar na zy zig reguleren konnen, om met de Kroon te ruilen. Dit reglement is nog in stand by haar; want zy gaan geen contract in met ymant, dan op de gemene prijs ofte waardy, zo van hare eigene koop-waren, als die van andere. Zy rekenen met rijksdaalders of twe oncen silvers, 't welk een en de selfde saak by haar is.

Een gemene Rhee is by de Lappen op twe Rijksdaalders of vier oncen Silvers gerekent.

Een last-dragende Rhee, of die eigentlijk met een slede het goed overbrengt, is op drie Rijksdaalders of zes oncen Silvers geschat.

De Huid van een wilde Rhee, geld een Rijksdaalder en een half, of drie oncen Silvers.

De Huid van een Huis-rhee, is 't een mannetjen, kost een Rijksdaalder; zo hy gelubt is, waardeert menze op drie vierden van een Rijksdaalder; zo het een wijfjes Rhee is, een halve Rijksdaalder.

Het vel van een gemene Vos, geld een Rijksdaalder.

Veertig Eekhoorentjes-vellen, 't welk by haar een pakket of Timber maakt, wert op een Rijksdaalder gwaardeert.

Die vellen van swarte Vossen, een Rijksdaalder.

Een Beeren-huid, kost twe Rijksdaalders.

Zo veel geld ook de Huid van een Wolf.

Een Laplandze Rok, dieze een gemene

[p. 70]

Mudd noemen, schattenze op drie Rijksdaalders.

Een paar Laarzen na de wijze of mode van het land, is waardig een halve Rijksdaalder: zo veel gelden ook vier paar Schoenen of Hand-schoenen; als ook een pond van gedroogde Snoek.

Wat belangt de koop-waren, die men haar toebrengt, zy schatten een elle wolle stoffe gemeenlijk op een Rijksdaalder of twe oncen Silvers, zijnde als de Zilesische wolle, of dieze zeggen van Tangermijnden te komen.

Zy schatten ook drie pond koper op de selfde prijs, en een tonne meel op twe Rijksdaalders en een half, of vijf oncen Silvers.

Twe pond zout kost een halve Rijksdaalder.

Tien ellen van slegter stoffe gelijk de boeren maken, en gemeenlijk Waldmar genoemt wert, beloopen een Rijksdaalder.

Samuël Rheen heeft alle deze prijzen zeer naukeurig aangeteikent. By aldien enige koop-waren te laag van prijs zijn, zo schat men die na de waarde, als de grauwe Eekhorentjes vellen, met twe, drie of meer, klimmende altijd op tot het getal van tien, welk tien getal van vellen by de Lappen genoemt is Artog, en doet zo veel als een vierde van een Rijksdaalder. Ook schat men in het bosagtige Lapland een witte Hazen vel, zo veel als twe Eekhorentjes vellen.

Dit zijn dan de dingen welke de Lappen met de Sweden en andere Natien ruilen en vermangelen. Zy brengen tot de Noorweegze volkeren verscheide dingen die van Rheen vellen ge-

[p. 71]

maakt zijn, of wel hele Rheen vellen gedroogt, levende Rheen, kaas van Rheen-melk gemaakt, als ook veeren van verscheide Vogels. Haar werden dan weder schepen met koper gebragt en katoen, 't welk zy te voren van de Sweden ontfangen; item slegte stoffen gemaakt door de boeren van Sweden.

In 't ruilen nemen zy ook Ossen en Koeijen, waar van zy Zomers melk hebben, en des Winters slagten zy die om te eten: zy ruilen ook met Geiten en Schapen, want zy konnen hare Huiden tot verscheide gebruiken zeer nuttelijk aanveerden; en krijgen voor de swarte Vosse vellen en die van Otters, verscheide zoorten van wolle kleden, wolle en linne stoffen, niet alleen grove maar ook wel fijne; item kennep, meel, gebakken brood, yzer-werk dat van vreemde plaatsen komt, en andere boere-gereedschap. Zy krijgen dan ook wederom van haar Vis, dieze van de Sweden van Bothnia verkopen, als daar is Haring, en gedroogde Stokvis, dieze in hare tale Tisfische noemen, als ook gedroogde Roggen, en andere diergelijke Vis. Zy dragen grote zorg, om enige beesten uit Noorwegen te krijgen, dieze in de Herfst gewoon zijn aan hare Goden op te offeren.

Ik en weet niet wel, ofze by ouds vaste en bepaalde plaatsen gehad hebben om hare koop-handel te drijven. Olaus Magnus spreekt na de waarschijnlijkheid, datze alle jaren vergaderden op sekere plaatsen, 't zy op het vlakke veld, of op enige vast bevrorene staande waters, om hare koopmanschappen daar met elkander te ver-

[p. 72]

rigten en markt te houden. Maar deze Autheur bepaalt geen plaats nog sekere tijd.

De Koning Karel de negende, heeft door zijn Edict in 't jaar zestien hondert en twe doen verkondigen, dat de Birkarlen over al zonder tijd uit te kiezen, door gantsch Lapland konnen gaan; ondertusschen wil hy dat 'er in yder Lap-mark, twe Markten werden aangestelt, een in de Winter en een in de Zomer, en dat op sulk een plaats daarze het bekwaamst oordeelden.

Hy ordineert ook aan d'Oversten over de Lappen, datze enige sekere plaatsen zullen vast stellen, om Markt te houden, en daar toe de bekwaamste tijd en dag bestemmen, op welke de Lappen mogen vergaderen, als ook de Birkarlen, Muscoviten, en alle d'andere volkeren die daar hare Waren willen te koop brengen. Hy bepaalt ook een tijd, hoe lange dat deze Markten mogen duren, namelijk, twe of drie weken, in welke zy na haar wel-gevallen de koop-handel met elkander komen drijven. Hy gebied ook aan de selfde Oversten, daar zo veel kramen te doen zetten, als het mogelijk is, op dat de Commertie des te beter en te vaster, mogten gehandhaaft werden.

Hier uit blijkt dan, dat men te voren in Lap-land van deze dingen niet geweten heeft, tot dat Koning Karel sulks als yets nieuws heeft doen ordineren, want het gene hy gebood, was voor de toekomende tijd, gevende aan haar de vryigheid om tijd en plaatse, die daar toe de bekwaamste was, te beramen. Andries Buraeus verhaalt, datze in zoort van Horden des Win-

[p. 73]

ters by elkanderen vergaderden, en dat op sekere bestemde plaatsen, tijd en dagen, wanneerze de schatingen voor de Birkarlen moesten opbrengen, op welke tijd de koop-luiden ook haren Waren opende en te koop stelden; maar hy noemt geen tijd nog plaats; derhalven is het wel te geloven, dat deze Markten van sulken groten belang niet zijn geweest, als die, welke daar na zijn ingestelt.

De Laplandze Natie die de bergen bewonen, komen twe-maal des jaars hare handel in Noorwegen drijven, een in de Zomer ontrent St. Jan, welke Markt genoemt is Hansmoessa; maar d'andere is in de Herfst op het Feest van St. Simon en Juda, en 't Alderheiligen 't welk by ons in 't begin van November is; dit zijn dan de tijden wanneer de Lappen met andere Natien hare koop-manschappen drijven.

Zy plegen by ouds met grote getrouwigheid hare Negotie te drijven, maar d'ervarentheid doet haar nu wat behendiger zijn. Want na dat de vreemden haar woord dikwils niet gehouden hebben, en datze dikwils van haar bedrogen zijn, zo konnen zy haar nu wel wederom bedriegen, en zijn daar zo slim en subtijl op geworden, dat men nauwelijks met haar handelen kan, of men is bedrogen: En hier op beleggen zy haar nu meest, want zy bevinden datze daar door prospereren.