Het vermaak der tover-hekzen van Lap- en Fin-land, met haar tover-trommelen, wind-verkopen, enz.

Hier is by-gevoegt de beschryving van Ys- en Groen-land door Do. Dithmarus Blefkenius

X. Hooftstuk.
Van de manieren der Lappen, haar natuur en Aart. Zijn kleine Menschen. Oorsaak. Leelijkheid der Mannen. De Vrouwen zijn moijer, enz:

De Lappen zijn de kleinste Menschen van 't Noorden, gemenelijk drie Elleboogs langten groot, en somwijls veel kleinder. Deze kleinte komt haar van de koude en de hoedanigheid der spijze. Hare kost is van weinig voedsel. De natuurlijke warmte van haar Maag is strijdende door de hevige kou, en t'enemaal bezig om zig te beschermen; de koking der gegeten spijs, geschied niet zo 't behoort, 't welk d'oorsaak is datze niet groot en werden.

De Lappen zijn leelijk en krom, maar de Vrouwen zijn moijer. Ze hebben swart Hair,

[p. 51]

en in haar Aansigt een sekere natuurlijke rodigheid met wit gemengt, 't welk zeer schoon te zien is. Hare kwade gestalte schijnt te komen, door datze geen zorg genoeg dragen om haar te reinigen, en niet afweiren de moeijelijheid die de schrikkelijke koude haar aan doet; als ook de rook in haar Hutten, alwaar zy nagt en dag verblijven.

Zy zijn bleek en bruin van aansien, het lighaam swart en als rood; meest zeer mager; sulks dat het iets zelsaams is een vette Laplander te zien. De kou droogt haar uit en maakt haar gezont. Ze hebben een groot hooft, een groot en breed voorhooft, blauwe oogen, diep in de kop staande, snel beweegt; een korte neus, plat; een breed aansigt; ingevallen wangen; lange kin; kort hair, regt neerhangent, hard; een heldere baard, kort, het hair van 't hooft en de baard zijn zeer swart, gantsch anders als d'andere Noordze Volkeren hebben.

De Lappen hebben een grote maag, kleine buik; dunne dijen en voeten, die haar om te lopen zeer vaardig maken. Zy zijn sterk, geweldig en kragtig, overtreffende die van d'andere Volkeren.

Zy konnen een Boog zonder moeite buigen, daar de sterkste uit Noorwegen geen kans toe zou zien om tot de helft te buigen. Haar gewoonlijke oeffening is te lopen, op de Klippen te klauteren, en op de hoogste Bomen te klimmen.

De Lappen zijn overgelovig, blode en vreesagtig. Zy vlieden alle de Gebouwen die zy aan de Zee merken, als ook de voetstappen die

[p. 52]

een vreemde gegaan heeft; daarom gebruikt men heden geen Lappen in het leger: en wanneer d'andere landen die onder Sweden behoren een seker getal Volks moeten uitleveren, zo geeft Lapland 'er geen: En heeft ook nooit te voren een enig Mensch voor Koning van Sweden gegeven: 't welk de publique Registers en Rollen, daar de Namen der Soldaten in geschreven zijn, genoegsaam konnen tonen. 't Is ook niet waar dat Gustavus Adolphus een Regiment van Lappen in zijn leger gehad heeft. De Lappen konnen ook buiten haar land niet leven; want zoze daar uit trekken, vervallen zy tot Siekten. Zy konnen geen zoeter logt verdragen, maar die alleenig van haar Geboorte-plaats.

Het zout, brood en gekookte spijze, welke wy gebruiken, beschadigt hare maag zo veel, als hare gedroogde vis en rauw vlees onze mage en gezontheid schadelijk is. Daar is nooit van Lapland in Duitsland ymant gekomen, die onder enig verdrag, dat men met haar maakte, om 'er daar te houden, niet en heeft gepresen de stand van zijn eigen land boven die van Duitsland; en die de gedagten had om niet weder in Lapland te gaan, is terstont gestorven.

Stenon de jongste Prince van Sweden zond aan Frederik Hertog van Holstein, zes Rheën met een Laplander en zijn Vrouw te zamen. Deze twe luiden zig buiten haar land bevindende, en onder een vreemde magt, zonder hopen van ooit haar Vaderland weder te zien, en te leven op haar manier, stierven beide binnen korten tijd met hare Rheën.

[p. 53]

Zieglerus schijnt om verre te smijten 't geen ik van die blodigheid der Lappen gezegt heb. Hy verhaalt dat deze Volkeren lange vry zijn geweest, en datze hebben de Wapenen van Noorwegen en Sweden tegenstand gedaan. En dat onder de Regering van Molte haar Koning, men haar niet heeft konnen temmen door den Herald met schoon hair, welke Souverain van Noorwegen was, en een deftige Overwinnaar. Maar daar blijkt evenwel de kragt van Molte niet uit, nog ook die van de Lappen. Snorron, van welke men geleert heeft, 't geen men weet tot voordeel van deze Prins, deze spreekt niets van 't grote Meesterschap dezer Molte, maar wel van zijn Tover-cirkels.

De Lappen zijn zeer kwaad vermoedende, maar dit zijn teikenen van vreze kleinhertigheid. Zy dragen by zig, waar mede zy haar vyand, heimelijk onder de hand komen te schaden, en om die door het geheim van haar Tover-konst om te brengen.

Seker Laplander had lange tijd vergeefze moeite aangewent, om een ander om den hals te brengen; hy vond hem eens op een tijd onder een grote steen slapende, hy doet zo veel door de kragt van zijn besweringen, dat de steen brak en hem verpletterde.

De Lappen zijn zeer boos en beestagtig: men kanze kwalijk te vrede stellen, wanneer men haar zart: de Vrouwen voornamelijk, zy vallen aan, die haar eerst kweld; zy slaan, maken gewelt, en sparen zig zo weinig in haar doen, datze laten zien de delen, die de schaamte hoorde te bedekken.

[p. 54]

De Lappen zijn bedriegers en leugenaars; en op haar Koop-handel zeer geslepen: zy bedriegen met vermaak, en spotten met vrolijkheid met die genen, dieze in haar kluwen krijgen. Zy zijn lasterende, en nooit by elkander of spreken kwaad van dees of geen; alle vreemde Natien, die zy veragten, gevenze smadelijke woorden.

De Lappen zijn genegen goederen te vergaderen. Onderwijlen zijnze leuy, en zo gewoon niets te doen, datze nog werken, nog zaaijen, zo dat haar land onbebouwt blijft. Zy dragen nauwlijks zorg voor haar Beesten; zo dikwils zy zig dan tot het werken begeven, dat geschied uit gedwongen noodsakelijkheid. Zy zullen nog Jagen nog Visschen, zo lange zy enige kost hebben.

De luyigheid is oorsaak van weinig liefde tegen haar oude en sieke Ouders. Want zy veragten die, en verlaten de selfde. Zy willen haar liever vroeg van kant maken, om haar goed, dan lang op d'Erve te wagten: 't verdriet haar te werken om personen t'onderhouden, daarze geen genut af hebben.

De Lappen hebben een uitsinnige genegentheid om te Minnen; en dat komt ten deele dat de Mannen, de Vrouwen, de Zoons met de Dogters nagt en dag in ene Tente blijven. Zy maken weinig werks om hare driften te matigen tegen de Vrouwen. Daar zijn geen Inwoonders van gansch Lapland, dan die van Torna, welke ingetogener en eerlijker leven. Zy hebben nog enige medelijden met haar arme en sieke Ouders: zy beminnen haar; Trouwen

[p. 55]

een Vrouw en brengen haar leven in haar trouw met eeren door.

Als is 't dat de Lappen schelmen onder haar hebben, zo zijn'er egter nog al die goed zijn. Zy hebben een afkeer van 't roven; een yder geniet zijn goed in ruste. De Koop-luiden bedekken daar alleen hare Waren in Korven, om die voor de Sneeuw te bewaren, en latenze wel een mijl verre in 't Veld leggen, zonder daar over bekommerd te zijn.

De Lappen zijn zeer liefdadig ontrent de Armen van haar land. Zy herbergenze in hare Tenten, en voedenze wel vijf of zes Maanden. Zy staanze by met sulk een yver, dat, zo een Lap, die geen middelen heeft om Rheën te hebben, met drie, vier, ja wel meer, van een rijke gaat verbidden, 't geen hem zeer zelden gewigert wert.

Zy zijn ook wel-doende tegen de Vreemde, en de Reisigers; ontfangen haar met zeer grote getuigenis van goede wille, gevende haar spijs en alle nodige verversing. Wat de rest belangt, daar is de minste aardigheid niet in, in vergelijking van andere Volkeren van 't Noorden.

Zy maken haar eigen Kleden, Schoenen, Huisraad, en alle andere dingen, welke zy tot het Visschen, Jagt en Huishouding nodig hebben.