Brieven van een zeeman

Lekkerkerk, 25 juni 1969

Beste Wim,

Ik ben net klaar met het plakken van Weinreb. Een heel geplak, zo'n boe12k versturen. Om zes uur vanavond gaat het met de post mee, adres Stichting. Ter zake: Pothof heeft me geschreven over de Churchman-No. I sigaretten, en om je maar meteen het akelige nieuws te vertellen: de fabriek bestaat niet meer, althans de sigaretten zijn ook in Singapore niet meer te koop. Zoals je weet heb ik mijn buurman, de sigaren-handelaar, ook al gevraagd om die sigaretten, maar kreeg nul op mijn request. Pothof schrijft: ‘Ik zal deze week de verzending van de Churchman No. I verzorgen. Aan het eind van deze brief zal ik het bedrag wel ver-

[p. 241]

melden. De koers is tegenwoordig niet meer Str$ 1.- = fl. 1.25 maar nu fl. 1.18.’

Maar onderaan zijn brief schrijft hij: ‘Sorry, Frans, ik kom net terug van Robinson (dat is een groot warenhuis, waar ik vroeger die sigaretten kocht) en volgens de verkoper daar bestaat Churchman niet meer. Of dat waar is weet ik niet, maar ze zijn in ieder geval niet meer in Singapore te krijgen.’

Verder vertelt hij me weer een verhaal van een stranding, waarmee hij het erg druk heeft gehad: ‘Op 18 mei is de esso santos op de keien gelopen bij Raffles Lighthouse (dat is vlak bij Singapore en ik ken het heel goed!), eigenlijk op een steen aan de andere kant van het vaarwater, in Indonesische wateren, ongeveer 2½ mijl z.o. van Raffles. Het was zondag half een in de namiddag, heldere zonneschijn, geen wind. Het schip was geladen met 30.000 ton aviation gas en jetfuel. Vóór de stranding was de diepgang 32 voet, even keel, na de stranding 19 voor en 45 achter. Dus goed vast. Spaanse officieren en bemanning. Met dit vuiltje ben ik precies een week bezig geweest, het onderzoek van de stranding inbegrepen. De reden was dat ze geen peilingen hadden genomen en uitsluitend op de radar hadden genavigeerd en die bleek fout te zijn. Ongelooflijk stom. We hebben het schip gelicht met de Sea Horse (de oude Stanvac Selo). Het schip had een hoop schade en is nu naar Japan voor reparatie. Met een hoop moeite hebben we kans gezien de lading te behouden. Mijn grootste zorg is brandgevaar geweest. Onmiddellijk na de Santos-affaire ben ik voor een week naar Australië geweest.’ Enz. enz. Zo doet Pothof verslag van zijn leven in en rondom Singapore.

Zijn twee zoons zijn Australiërs geworden; die jongens hebben in Sungei Gerong nog bij Nettie in de klas gezeten als ‘Hollandse’ leerlingen. Je had toen een Hollandse Lagere School daar, en toen Nettie bij me was, van 1951 tot en met 1955, vond ze natuurlijk onmiddellijk een baantje als onderwijzeres. Te denken aan al het geld dat we verdiend hebben en dat spoorloos verdwenen is! Opgemaakt aan lapjes textiel, reisgeld en bier, zal ik maar

[p. 242]

denken. We hebben er altijd goed van geleefd, en eigenlijk doen we dat nog. Verstandig is het niet, dat besef ik wel.

Pothof heeft eigenlijk een ‘romantisch’ bestaan achter de rug, als jongeman. In de crisistijd, toen je nog niet kon varen wanneer je vader f. 25.- per maand toe wilde betalen voor een jongen die zijn verplichte ‘zeedagen’ wilde halen, om het examen derde stuurman te kunnen doen, heeft Haverkamp, directeur van de Zeevaartschool in Amsterdam, hem aan een baantje geholpen. Die geschiedenis heb ik je al eens verteld. Pothof kwam terecht op een klein bootje van de Shell, waarmee hij de rivieren van Nieuw-Guinee op moest, om voorraden enz. te brengen aan de geologen e.d. die in het bos op zoek waren naar olie. Ongeveer zoiets als ik een jaar heb mogen doen met de Mambang, in 1952, toen Nettie pas in Indië was. Heerlijke tijd, zo vrij als een vogeltje. Dat scheepje had geen radio, geen telefoon, niets van dat alles, en wanneer je los van de steiger was, bestond er geen levende ziel meer die je iets kon commanderen. Drie weken vrijwel absolute vrijheid, al moest je natuurlijk op dat bootje blijven. Alleen wanneer we ergens in het bos van Sumatra waren aangekomen, bij de exploration of producing ‘party’ die we moesten vinden, dan moest ik, als ‘gezagvoerder’ door de radio-telefoon van die ‘party’ Drijver, de baas van het Marine Department in Sungei Gerong, opbellen om te zeggen dat we goed en wel waren gearriveerd en dat we de volgende morgen om zes uur weer verder zouden gaan. (Dat 's morgens zes uur werd wel eens een halve dag later, vanwege het ‘feest’ van de vorige avond!) Ik idealiseer wel een beetje, want die verblijven in een van de tenten van zo'n ‘party’ waren voor mij dikwijls geen onverdeeld plezier. Er moest dan met de Amerikanen bridge of poker worden gespeeld, en ik vind kaartspelen alleen maar aardig, wanneer er flink bij gepraat wordt. En natuurlijk een biertje erbij. Dat deden die Yankees zelden; vooral poker is een afschuwelijk ernstig ‘spel’ voor ze; ze spelen het alsof het om hun hoofd gaat. Ik ben nooit een goede kaartspeler geworden, probeerde altijd iemand te vinden die van praten en zo hield, maar vond zo iemand bijna nooit. Zodoende was ik dikwijls blij wanneer we konden ver-

[p. 243]

trekken met het bootje; dan had je weer iets concreets te doen en was je aandacht in beslag genomen. Kluizenaar worden, dat leer je heel langzaam, en zolang je jong bent kun je dat niet; althans zo ging het mij. Ik heb altijd de mensen gezocht, maar zij zochten mij niet, tenminste, verreweg de meerderheid van de mensen deden dat niet. Een hele grote meerderheid; ik kan wel zeggen 100%.

Pothof heeft voor mij altijd een soort zwak gehad; waarom weet ik niet. Hij is in Sungei Gerong gekomen als eerste stuurman, en ik was toen derde stuurman op hetzelfde schip. We hadden meteen ruzie en dat bleef zo. Hij keek me teveel op mijn vingers, vond ik. Tot mijn verbazing merkte ik later dat hij me opzocht en probeerde een boom op te zetten in de soos, wanneer de gelegenheid zich voordeed. Ik vond dat erg prettig en probeerde of ik misschien bij hem thuis ook welkom was (dat wist je immers nooit van tevoren. Een praatje in de soos was goed en wel, maar als je dan dacht: kom, ik ga een kop koffie halen bij zijn vrouw, wanneer je 's morgens binnen was met het schip, dan was dat soms helemaal nièt goed), en wel, bij de Pothoven was het meteen goed. Zodat ik kwam en bleef komen. Ook later, in Singapore. Wanneer ik binnen was met het schip, in Singapore, en er was tijd genoeg, dan kon ik erop rekenen dat de Pothoven bij de poort stonden met hun auto, en dat we naar hun ‘club’ gingen, waar je kon zwemmen, eten en zomeer. Engels-georiënteerde clubs zijn heerlijk. Afgezonderd van de rest van de wereld, van de ‘niet-leden’ (en dat zijn verreweg de meesten) weten de Engelsen altijd een prachtig plekje te vinden, waar ze bomen planten, een zwembad aanleggen, een restaurant en een hotel bouwen. En ze doen dat zo, dat je van buitenaf eigenlijk niets ziet dan wat groen. Iemand die naar binnen wil, moet zich degelijk kunnen legitimeren. Ik kon ook alleen naar binnen, want ik had altijd een deugdelijke introductie van Pothof. Tijdens de dokkingen bracht ik soms hele dagen en avonden in die club door. Het bestuur had wel eens last met de Maleiers en de Chinezen van Singapore, want die zeiden dat Singapore een democratische stad was, en dat die Engelse enclave ‘discrimineerde’ tegen mensen

[p. 244]

met een donkere of gele huidskleur, en dat de regering daarom eiste dat de club, met zwembad en al, tegen een redelijke toegangsprijs voor iedereen open gesteld zou worden. Maar het Engelse bestuur antwoordde dan, vertelde Pothof, dat de regering hun club met alles d'r op en d'r an kon kopen, maar dat de Engelsen dan verzochten om een nieuw stuk grond, waar ze een nieuwe club zouden bouwen. Engelsen willen in hun eigen club net zo vrij zijn als binnen de muren van hun eigen huis. Equality for all under the law. Ja, nu waren die wetten zo gemaakt dat eigenlijk alleen Europeanen, en dan nog liefst Europeanen uit Engeland en de ‘white Dominions’, de bescherming van die wetten konden genieten.

Toch moet ik zeggen dat die club, waar Pothof me bracht, het rustigste en heerlijkste plekje van Singapore was. Het was er koel onder de bomen, de service van de bedienden was goed, en al waren de prijzen hoog, dat kon me niets schelen. Bovendien was er een leestafel waar je kranten vond en tijdschriften. Niet van het soort dat ik in Holland las, maar in die liberaal-kapitalistische wereld van het ‘Europese’ Z.O. Azië was het eigenlijk al een wonder wanneer je iets anders te lezen kreeg dan de rubberkoersen van de vorige dag. En ik had immers altijd wel een boekje; zeker iemand in Utrecht stuurde nogal vaak wat aan me.

Wat die sigaretten betreft: ik ben altijd huiverig zoiets te vragen aan Pothof; ik weet niet goed waarom. Zeker omdat ik hem in geen geval wil laten denken dat ik op een of andere manier van hem zou willen ‘profiteren’. Maar dat van die sigaretten heb ik graag gedaan, omdat ik me voorstelde op een speciale dag (wanneer ik bij machte was de datum van je verjaardag te onthouden, die dag) met zo'n doos sigaretten binnen te komen stappen. Dat plezier is me dus ontnomen; die stomme fabriek van Churchman is zeker verkocht of ‘gefuseerd’ met een andere, die geen brood ziet in dat soort sigaretten.

Laten wij deze soort teleurstellingen manmoedig dragen, vind je ook niet? Er zijn ergere. Tot ziens en het beste.

Frans.