Brieven van een zeeman

[p. 245]

Lekkerkerk, 24 sept. 1969

Beste Wim,

Bedankt voor je brief vol citaten. Merkwaardig genoeg deed die zin ‘He died in an odour of sanctity’ mij aan het Brievenboek denken. Op blz 625 (ik heb het opgezocht) kun je lezen: ‘De oude heer Z(entgraaff) is gestorven, zoals je weet, na voorzien te zijn van de laatste sacramenten, nota bene. Hij stierf in een geur van vroomheid!’ Het schijnt inderdaad een staande uitdrukking te zijn in het Engels of Amerikaans. Maar van wie de ‘uitvinding?’ Ik weet het niet.

Ach nee, laten we geen ruzie maken, noch per brief, noch per telefoon, noch ook mondeling. Dat was de reden dat ik mijn haastig geschreven (ik moest op die middag de winkel doen, want ze waren allemaal weg) briefje eerst niet weg wilde sturen. Niet zozeer omdat ik niet zou menen wat ik allemaal beweer, maar omdat ik het niet omzichtig genoeg heb opgeschreven. Tegenover jou mag ik toch zeker de nodige égards in acht nemen! En dat heb ik niet voldoende gedaan in dat briefje. Maar toen het zo lang bleef liggen, en ik er evenmin toe kwam de hoorn op te nemen en je nummer te draaien, dacht ik: ik móét iets van me laten horen; in godsnaam, dan, ik heb niets anders. Je moet weten dat ik zo langzamerhand spuug van dat woord ‘revolutie’. Ik ben geboren in 1920, toen Europa nog nagalmde van de kanonnen in Frankrijk en toen nog ijverig gemoord werd in Rusland. Na de aanslag van dat meisje Kaplan op Lenin is het moorden een korte tijd gestopt, al ging de ‘oorlog’ voort, maar dat is weer een ander chapiter. Ik bedoel hier het vermoorden van weerloze mensen, om het even of ze ‘landeigenaar’, ‘uitbuiter’ om een of andere reden, of alleen maar Jood of misschien toevallig Hollander zijn. Het verhaal wil dat Lenin, toen hij na de aanslag voor het eerst bij ‘kennis’ kwam, heeft gezegd: laat het moorden ophouden! Lenin schijnt dus niet een moordenaar in hart en nieren te zijn geweest. Maar het was te laat: Stalin stond klaar om naar Lenins voorbeeld miljoenen om te brengen. En zo

[p. 246]

heb ik mijn hele leven in de krant kunnen lezen van moorden. Moorden, moorden, en nog eens moorden, van het eerste ogenblik af dat ik kon lezen van Aap, Noot, Mies. Van Lenin naar Stalin naar Hitler naar de Jodenmoord naar de oorlog, en toen gingen we fris en vrolijk verder in Indonesië, in Nigeria en Biafra enzovoorts. Allerlei ‘helden’ stonden op. Fidel met zijn baard, die zijn regering begon met openbare massa-executies; Ho Tsji Minh, die nauwelijks op zijn nieuwe troon zat in Hanoi of hij trachtte iedereen te vermoorden die aan het hoofd stond van een kippenhok en een bleekveldje. Dat waren ‘uitbuiters’, vond hij. Hij is nu eindelijk dood; de duivel hebbe zijn ziel. Voor zover er zielen zijn; het is maar een uitdrukking. In elk geval: ik wens hem alle slechts. En je zult het nog meemaken: wanneer de Amerikanen Saigon hebben verlaten (zoals ze gaan doen), dan duurt het geen drie jaar of ook daar wordt een bloedbad aangericht. Het zal stiekem gebeuren, denk ik, want geen moordenaar houdt van publiciteit. Het is dan ook treffend welk een angst deze gangsters hebben voor de vrije pers.

Zodoende: ik ben tot de conclusie gekomen dat ‘revolutie’ een vloekwoord is; geen enkele ‘misstand’ op maatschappelijk gebied is zo groot dat om uiting te geven aan de daardoor ontstane haat en wrok zóveel op zichzelf onschuldige mensen of dieren vermoord moeten worden. Ik zoek naar woorden en zinnen, want ik ben van plan daarover een soort ‘stuk’ te schrijven. Het is echt iets waarmee ik met mezelf tot klaarheid ben gekomen. Ik wil geen revolutie meer, en het wordt de hoogste tijd dat men die ouderwetse filosoof uit de 19e eeuw afzweert. Evenals de woord- en begripsvervalsing die deze Marx heeft veroorzaakt. Ik zeg niet dat het zijn bedoeling is geweest al die ellende te veroorzaken, maar zijn exegeten steunen niettemin nog steeds op hem. Uiteraard zijn ‘exegeten’. Wat zouden exegeten anders doen? Zo zie je hoe moeilijk ik het vind me in het Hollands uit te drukken. Ik bedoel zoiets als zijn ‘epigonen’.

Heb ik je al verteld dat ik eindelijk goed op dreef ben met het Journalistiekboek? Al sinds twee jaar liggen die tien ordners vol fotocopieën vol verwijt op me te wachten. Van Oorschot heeft

[p. 247]

laten weten dat hij de drukker niet zonder meer die copieën kan geven, om te laten zetten. Dat zou veel te duur worden, zegt hij, want de zetters kunnen die fijne lettertjes niet vlot lezen. Ik moest daarom een ‘net getypt’ manuscript maken, en daar is de zaak voorlopig op gestokt. De dames M. in Den Haag hadden me al aangeboden mij gelegenheid te geven tot tikken; ze hebben een ruim huis, enfin, dat weet je wel. Ik heb aldoor gedacht: ik doe het liever thuis en ‘morgen’ ga ik beginnen. Het bleef altijd maar ‘morgen’ en zodoende heb ik de dames gevraagd of ze me twee dagen per week wilden voederen en drenken en ook een nacht te slapen wilden hebben. Dat was goed, en ik ben nu ‘al’ drie keer in Den Haag geweest, op maandag en dinsdag. Het resultaat is tot nu toe ruim 90 velletjes. Nettie heeft het gelezen, en tot mijn enorme opluchting vond ze het mooi en boeiend. Net een film van vroeger, zei ze, ik herken alles. Als ik nu per ‘maandag en dinsdag’ 30 velletjes vol weet te tikken, kan ik begin volgend jaar ‘klaar’ zijn, d.w.z. een manuscript hebben waarin opnieuw kan worden geschrapt, want ik zal natuurlijk veel te veel overtikken. Ik vind nu eenmaal zowat alles mooi. Toch tracht ik in dit eerste begin zo critisch mogelijk te zijn en ‘de krenten uit de rijst’ te pikken. Ik moet aan van Oorschot denken, en aan het vele geld dat zulk een uitgave gaat kosten. Ook aan het Hollandse publiek, dat verondersteld wordt dat boek te gaan kopen en lezen. Vooral kopen, want in eerste instantie kan het me niks schelen of ze het lezen ook. Het geld moet terug komen; ik hoop vurig voor die beste Geert dat het terug zàl komen. Wat denk je? Zouden voor die krantenstukken meer lezers te vinden zijn dan voor de brieven? Er zijn van die brieven zowat 1500 exemplaren verkocht, bijna de helft van de oplaag, als ik het goed raad. Geert is wat dat betreft, een beetje zwijgzaam; ik weet niet precies hoeveel exemplaren hij moest laten ‘maken’ om tot een aanvaardbare verkoopprijs van het boek te kunnen komen. Vermoedelijk ligt het aantal tussen de 3000 en 5000 exemplaren. Dat er nog steeds geen 3500 Hollanders zijn gevonden die dat prachtige boek willen kopen en betalen! Geen compliment voor Nederland, vind ik. Volgens mij is dat brievenboek namelijk een

[p. 248]

van de ‘grote’ boeken van ons land, en al blijft het zo dat zij die geloven, niet haasten, het is toch wel jammer dat de dappere uitgever van de eerste editie financieel schade lijdt door de commerciële daad van het zetten, drukken en binden. En nu wil hij weer een Journalistiek boek uitgeven! Zou hij zoveel aan Gerard van het Reve en Vasalis verdienen, dat hij zijn verliezen verteren kan? Welk een mysteries!

Mag ik je groeten? Van harte. Ik zou graag je mening horen over wat ik tot nu toe heb overgetikt. J. (de ene zuster in Den Haag) leest trouw wat ik getikt heb; zij heeft mijn ene doorslag. Zou je die doorslag voor mij willen doorlezen en me je mening geven? Ik stuur die doorslag dan op naar de Stichting, zodra ik een paar honderd velletjes bij elkaar heb. Anders zou je je geen mening kunnen vormen. Liefst zou ik naar Utrecht gaan; dat doe ik natuurlijk ook, maar de weken zijn vol en snellen in ijltempo voorbij. Nogmaals, van harte.

Frans.