Brieven van een zeeman

[p. 190]

Tandjong Uban, 6 december 1959
m.s. Stanvac Djirak

Beste Wim,

Vannacht heb ik in het boekje van Marie Dormoy gelezen, over Léautaud. Van het een komt het ander. Ik heb je in geen maanden geschreven, maar als je eenmaal begint, wil je doorgaan. Het boekje van Marie geeft een heleboel bijzonderheden die ik niet goed of helemaal niet kende, of die allerlei dingen duidelijker maken. Léautaud houdt me altijd weer bezig, zeker omdat ik wat van zijn werk en van hemzelf afweet. Misschien omdat ik niet veel weet van andere schrijvers, of weinig gevoel heb voor hun grote of kleine kunstigheden, vind ik Léautaud de beste Franse schrijver van onze tijd, net zoals ik Du Perron dito vind in Holland. Ik heb erover gedacht waarom ik dat zo vind, en of ik het zou kunnen volhouden. Weliswaar blijft het voor mij toch zo, al ben ik natuurlijk bereid van harte ja te knikken op alle argumenten tegen. Arthur van Schendel heeft mooie boeken geschreven, waarvan ik me De Waterman, Het Fregatschip Johanna Maria herinner. Dat zijn heel mooie boeken, die zonder bezwaar ook door Annetje en Eefje kunnen worden gelezen. Ze kunnen ook dienstig zijn aan mensen die zuiver Nederlands willen leren of moeten onderwijzen. Het zijn afgeronde kunstwerken, daar niet van. Maar ze zijn op den duur, als je ze eenmaal gelezen hebt, ook vervelend. Ik denk in dat opzicht ook aan Les Faux-Monnayeurs, Les Caves du Vatican, l'Immoraliste en waarschijnlijk ook La Porte Etroite (maar dat laatste heb ik nooit gelezen). Als Van Lennep over zulke boeken begon te praten, werden het complete systemen, waarbij hel en hemel en eeuwigheid te pas kwamen. Nu, ik heb wel geprobeerd mee te denken, en ik geloof ook dat ik veel heb gemist door mijn luiheid in het studeren, want op die manier wordt lezen echt blokken, doordouwen, hele ‘oeuvres’ doorwerken en in je opnemen. Misschien zijn Gide en Valéry dan wel veel belangrijker dan Léautaud (hoewel, dat zou ik wel eens willen weten! of horen, van

[p. 191]

een Van Lennep), en het is ook zo dat deze systeembouwers en -ontdekkers de publiciteit beheersen, worden nagevolgd door oppervlakkiger critici enz. Ze zullen wel niet voor niets de toon aangeven, maar ik ben van hun diepzinnigheid vervreemd, en ze ligt me niet, ben daar zeker te oppervlakkig voor, of alleen anders gebouwd onder mijn schedeldak. Altijd, voor zover ik ooit aan deze diepzinnigheid niet vreemd was. Dat laatste lijkt me waar, want ik heb er soms van opgekeken, tegenaan gekeken, ervan opgehoord, maar het is me nooit eigen geworden.

Du Perron noemde Gide het ‘geweten van Europa’, ik denk vanwege Gide's grote kennis van wat je ‘Westerse’, tenminste, Europese ‘cultuur’ noemt, zijn groot verstand en zijn onwil om zijn kennis en gaven voor iets anders te gebruiken dan voor het voortzetten en doorgeven van deze echte Europese tradities. Zijn persoonlijk leven geeft hij verhuld weer, zoals in l'Immoraliste, Les Faux-Monnayeurs, en als elke schrijver natuurlijk in een of andere vorm in al zijn boeken. Zelfs zijn dagboeken (die ik tot heden nog nooit heb gelezen) schijnen, volgens Léautaud althans, min of meer afgeronde kunstwerken te zijn, dienstig aan zijn Europeërschap, zijn ‘missie’ van goede Europeaan en vrij mens, van geweten, hoewel ook waarschijnlijk wel in de wereld gestuurd als apologie en bevestiging van zijn eigen wijze van leven. Homo-sexuelen zijn ergens altijd verontschuldigend en verhullend, dacht ik. Nu je me wat verteld hebt van iemand, denk ik wel eens aan die man, in dit verband. Ik bedoel: ik mocht zijn gezicht en optreden zo graag, indertijd op de Stichting, maar hij was altijd zo afzijdig, hoewel vriendschappelijk genoeg, meer dan genoeg, in het werk en in de omgang (aan boord, zou ik haast willen zeggen, maar dit is hier ‘op de Stichting’). Je kwam hem nooit nader dan iemand van wie je op het eerste gezicht denkt: die zou ik beter willen kennen.

Zo vergaat het me tegenover Gide ook min of meer, hoewel ik begrijp dat ik al zijn geschrijf maar hoef te lezen, om hem te leren kennen voor zover hij zich wil laten kennen. En dat heb ik nooit gedaan.

Léautaud daarentegen is evengoed een echte Europeaan, al is zijn

[p. 192]

kennis misschien minder alomvattend dan die van Gide. Maar hij heeft geen behoefte gehad zich als zodanig aan te dienen, hij was het alleen maar en heeft verteld hoe hij leef de. Voor zover hij dat wilde vertellen! Blijkbaar, volgens het boek van Marie Dormoy, en volgens wat je me zelf eens vertelde heeft hij bepaalde dingen verzwegen of anders verteld dan ze waren of zich hebben toegedragen. Ik zou graag willen weten wat en waarom. Ik hoop zijn Journal helemaal te kunnen kopen; Nettie zal de inmiddels verschenen delen wel besteld hebben, zodat ik die in de kast vind, als ik in april thuiskom, in mijn nieuwe huis.

Had ik toch maar meer tijd! (Hoewel, wat zou ik ermee doen?) De twee ‘ergste’ omstandigheden van het zeemansleven vind ik, dat je 1. zonder vrouw moet leven, en 2. dat je je eigen omgeving niet mee kunt nemen. Je bent altijd en eeuwig aan het kamperen. Alles wat zwaarder weegt dan zowat een kilo, moet je ‘thuis’ laten, in het basiskamp, waar je eens per veertien maanden, neen, per zeventien maanden, drie maanden mag wonen, om op je verhaal te komen.

Ik sluit een briefje in van Karel Nieukerke. Die heb ik geschreven, ongeveer een half jaar geleden, in antwoord op een Kerstkaart van hem, van vorig jaar. Het is wel lang geleden. Maar ik kreeg dit van hem terug. Hij schijnt de strijd eindelijk te gaan winnen, in Nieuw-Zeeland. Ik vroeg hem in mijn brief of ik misschien moeite zou doen via jou wat nieuws van zijn kinderen aan de weet te komen, dat hij zou willen kennen of weten. Ik dacht aan foto's of zo. Of hoe het gaat op school en met hun moeder.

Nu ik ervoor sta om die lichtvaardig gegeven belofte na te komen, zie ik vooral de bezwaren ervan. Ik denk zo makkelijk over die dingen, en ben eigenlijk te naïef om goed door te hebben hoeveel rancune en wrok dit weer naar boven zou kunnen brengen, hoe zo'n poging tot uitwisseling van meer gegevens kan worden uitgelegd als bemoeizucht enz. Dat is ook eigenlijk waar, want als Rie H. van hun kinderen wil vertellen, zal ze dat wel uit eigen beweging doen, daarvoor heeft ze alleen het adres van Karel nodig, en geen goed bedoelde maar knullige pogingen van mij of

[p. 193]

jou of wie ook. En zo zal ze dat natuurlijk opvatten. Ze zal blij zijn van Karel bevrijd te wezen, en niets meer van hem willen weten.

Aan de andere kant zijn die kinderen toch ook de zijne, en waarom zou hij ze niet mogen kennen? Wat is zo'n echtscheiding toch een ellendig ding. Comme quoi le mal peut, parfois, susciter le bien, zegt Marie Dormoy naar aanleiding van het Journal particulier. En dat moge waar zijn voor Léautaud, het is toch vaker niet waar, zou ik denken.

En nu ga ik weer sluiten. Ik wens je prettige Kerstdagen. Blijf je thuis op je vrije dagen? Zeg, je bent toch niet gepensionneerd? Ik las in een van je laatste brieven ‘de hele maand september deed ik pensioen-achtig’. Maar neen, dat was alleen bij wijze van spreken, begrijp ik. Het wordt anders wel tijd om eens op te houden met de dagelijkse dingen, om je, een Gide waardig, met ‘de zin van het leven’ bezig te gaan houden. Maar, veel prettiger dan de zinnen van het leven (er zijn trouwens alleen maar zinnen, zonder zin, voor mijn gevoel) vind ik het dat je af en toe naar Lekkerkerk gaat. Ze wonen sinds 6 november in de Talmastraat 14. Ik denk dat je best met Net kan opschieten, op de manier van mijn vader misschien. Dag, hoor! Gaan we nog eens naar Grave? of ergens anders heen, van de zomer?

Frans.