Brieven van een zeeman

Sungei Gerong-Saigon, 12 sept. 1959
m.v. Stanvac Djirak

Beste Hilbers,

Twee dagen geleden kreeg ik een nogal lange brief van Nettie. Ze vertelde me daarin van de vacantie van drie weken in een huisje in de duinen van Ouddorp, in het ‘bos van Jonkerstee’ oftewel het Jonkersteesebos, zoals de inboorlingen het noemen. Het adres kreeg ik van mijn oude oom Jaap, een broer van mijn moeder, die zijn hele leven in Dirksland heeft gewoond, maar ook Ouddorp kent op een prikje. Dat ‘bos’ is niet meer dan een verzameling struikgewas, maar het was dicht genoeg, schrijft Net, om elk huisje onzichtbaar te maken voor de omgeving. ‘Jonkerstee’ is de naam van een grote boerderij, die nu gedeeltelijk als vacantieoord gebruikt wordt.

Voor ze daar naar toe ging, wilde ze schoon schip maken, schrijft ze me, om niet met de gedachte te blijven rondlopen dat ze nog dingen onafgedaan had gelaten, of schulden had achtergelaten, of zoiets. Zodoende is ze ook naar Utrecht gegaan, om je op te zoeken. Verder vertelt ze me weinig van dat bezoek, eigenlijk alleen dat ze je gezien heeft, en dat jij haar een pocket-

[p. 183]

boek hebt meegegeven, ter doorzending aan mij. Alvast bedankt, hoor. We komen zo weinig in Singapore, dat daar nog wel dingen van je zullen liggen. Ben er nu in twee maanden niet geweest. Steeds Buatan en Sungei Gerong, hoewel laatst een reisje Surabaia, en nu dan Saigon. Drie dagen op zee voor je er bent, een hele poos, voor ons doen. Hopelijk krijgen we voortaan vaker reisjes ‘naar buiten’, want het varen in Indonesië wordt steeds armoediger. Je hebt geen idee hoe arm de mensen (en ook de winkels, de restaurants, voor zover nog in bedrijf, enz.) hier zijn. Een tijdje geleden zijn de bankbiljetten van 500 en 1000 rupiah (waarde in Hollands geld voor de ongeldig-verklaring: ongeveer 10 en 20 guldens) ongeldig verklaard, waarmee het spaargeld van de kleine man met één klap is verdwenen. Je moet weten dat de ‘arbeiders’ hier spaarden met kleine bedragen tegelijk tot een bedrag van 500 rupiah was bereikt. Dan gingen ze naar hun baas met het verzoek al hun vieze vodjes van 1 en 5 rupiah in te wisselen voor een mooi, nieuw biljet van 500. Dat biljet werd dan netjes in een matje gerold, in een doekje gepakt en ergens veilig verstopt. Zo vertelt me tenminste de baas van Volkers, een soort A'damse Ballast Mij, die nog steeds aan het werk is in en rondom Palembang. Ik zie die man wel eens in de soos van Sg Gerong. Veel van zijn mensen, in dienst van een solide Hollandse onderneming die op tijd uitbetaalt en niet corrupt is, hadden in de loop van de tien jaar dat Volkers hier aan het baggeren en bouwen is, een paar biljetjes van 500 of 1000 opgespaard. Foetsie. Ik vraag me af hoe lang het duren zal voor die lijdzame mensen hun geduld verliezen. Ze hebben alleen maar een man met een grote mond nodig, een nieuwe Soekarno. Maar misschien is die er al. Er wordt op Sumatra en Celebes nog steeds gevochten. Een beetje op zijn Indonesisch, gelukkig, want het zijn toch allemaal broeders onder elkaar en ze willen allemaal wàt verdienen.

Ik zal ophouden over het kwalijke onderwerp van de oplichterijen hier, want ik weet zelfs niet wat er in de kranten staat. Ik lees, als krant, alleen Time en soms dat andere Amerikaanse weekblad, Newsweek. Dat is alles. Verder lees ik op het ogen-

[p. 184]

blik eigenlijk weinig, en van brieven schrijven komt nog minder.

Soms heb ik zin je te vertellen van mijn leven van alledag, maar omdat ik me zo dikwijls loop te ergeren aan diverse onbeschoftheden, vooral van lieden ‘aan de wal’, laat ik het maar na. Klaagliederen en haatzangen zijn er al genoeg op de wereld, en het Drie Hoefijzersbier van Breda is er goed voor. Ik zou je op het ogenblik kunnen vertellen dat dit soort bier allemaal op is, en dat de steward nog ‘zit’ met een voorraad Tiger beer, een soort locaal brouwsel van Singapore. De fabriek schijnt van Heineken te zijn; tenminste, dat wordt algemeen verteld. Maar het water is blijkbaar niet goed, of er mankeert wat anders aan. Het product is zurig en dun. Eind september gaan we stores (dwz. eterij voor drie maanden, plus sigaretten en drank) halen in Singapore, en dan zal er weer Brabants bier in de ijskasten verschijnen. En als de steward het niet zelf koopt, zorg ik er voor, want dat dunne bier is nu een van de dingen die ik niet lust. Voor de rest ben ik vrij onverschillig tegenover het eten aanboord. Dikwijls heb ik niet de tijd om rustig naar de messroom te gaan en daar uitgebreid een half uur of langer aan tafel te zitten. Als we op de rivier zijn met de boot, dus op de Musi of de Siak, of op de rivieren die naar Bangkok of Saigon leiden, of ook naar Telok Anson, dan blijf ik op de brug en eet daar een bordje van het een of ander leeg. All in a day's work, en je merkt nauwelijks dat je eet. Het is dan alleen een kwestie van het gauw naar binnen werken, want als je er niet makkelijk bij kan zitten, liefst in aangenaam gezelschap, dan is eten eigenlijk een eentonige en gauw vervelende bezigheid. En allebei de voorwaarden ontbreken hier, vooral de tweede.

Ik zou je ook kunnen vertellen dat het varen hier met de jaren moeilijker wordt, in plaats van makkelijker, zoals je misschien zou denken. Gezien de dienstjaren waarvan ik zo langzamerhand zwanger ga. Maar de Hollanders vertrekken, aan de wal, en in hun plaats komen de meesters der wereld die zich Amerikanen noemen, en het zich ook terdege voelen. Een Hollander is voor hen in de eerste plaats al een ‘ex-colonial’, een of andere focking

[p. 185]

bastard die gelukkig zijn verdiende loon heeft gekregen, maar verder lastig blijft, omdat hij zich nog steeds aanmeet een eigen denkapparaat te willen bezitten. Dit hoort niet, vinden de Amerikanen, want een denkapparaat hoort niet thuis in een individu, maar in een committee. Commissie's kunnen beslissingen nemen, op ‘meetings’ of andersoortige vergaderingen. Personen bestaan wel, maar alleen voor zover zij zich volgens voorschrift gedragen op de ‘social meetings’, dus op min of meer gezellige bijeenkomsten en andere parties. Iemand die zich niet gedraagt, of, wat misschien meer voorkomt, zich niet gedragen kan, volgens de reclameplaten die op Madison Avenue worden vervaardigd van wat op het moment de meest acceptabele Amerikaan wordt gevonden, wordt al gauw gedoodverfd als een ‘character’. Waarschijnlijk zeer juist, als je de betekenis van het woord nagaat, maar de mensen die in de zo heel erg ouderwetse Nieuwe Wereld zijn opgevoed, bedoelen er iemand mee die zich niet aan de code houdt of kan houden.

Enfin, als ik nadenk, bedoel ik eigenlijk dat ik nooit helemaal slaag mij bewust te zijn van de indruk die ik maak op mijn omgeving. Niet bij voortduring, althans. Te naïef, of te onnozel? Te doordrijverig, te gauw op hol, dat ook. Het resultaat is dat ik meestal aan boord blijf, en me daar probeer te vermaken. Op het ogenblik zit ik al zeven maanden in mijn hutje op de Djirak, en de herinneringen aan mijn laatste verlof beginnen terug te trekken voor de impressies hier, impressies die me toch nog bereiken, al houd ik me nog zo verborgen voor de rauwdouwers van de olie business. Je hebt geen idee misschien, althans, ik had geen idee, hoe brutaal een mens kan zijn. Zonder enige schaamte en terughouding; je ziet de kale hebzucht en de opdringerigheid waarmee de overgebleven Hollanders zich tussen hun heren en meesters proberen te handhaven. Ikzelf ben dan nog wat vrijer in mijn houding en in mijn dagelijks leven, want ik leef en werk op een schip dat wel een gevangenis is, maar de meeste dagen ver weg van dat nest vol intriges en ellebogenwerk. Hoewel ik gebruikt word voor hun doeleinden. Ik krijg brieven aan boord met ‘opdrachten’, die op zichzelf niet hele-

[p. 186]

maal zinloos zijn, maar in de practijk worden gebruikt to push their own interests.

(Rest van de brief is verloren gegaan)