|
| |
| |
| |
Onderdaenige Aenspraeck
Aen de Eedele, Moogende Heeren, de Gecommitteerde Raeden der Staten van Hollandt, ende West-Frieslant.
Mitsgaeders aen de
Eerenveste, Hooch-Achtbaere, Wijse, seer Voorsienige Heeren,
d'Heer Herbert vander Mey, Raedt, mitsgaeders Bailjou, en Schout der Stadt GOUDA, &c.
| d'Heer Aemilius Cool. | } Regee- |
| d'Heer Adriaen Verreyck. | } rende |
| d'Heer Geeraert Sterre. | } Burge- |
| d'Heer Donatus van Groenendyck. | } meesteren. |
Neevens
d'Heer Dr. Johan de Vry, Raedt, en Eerste Secretaris der selver Steede.
Eedele, Moogende: Heeren, Seer Eerenveste, Hooch-Achtbaere Heeren,
DIe gheene welcke in swaere Tijden na-vorschen de Oorsaecken van 's Lants Plaegen en Verval; deselve trachten wech te neemen; en bequaeme Mid-
| |
| |
delen daer toe aenwijsen, betoonen haer te zijn de Nutste Burgeren, en Beste Liefhebberen des Vaederlants. Dat de Sonde het Verderf van Landen en Luyden is, en een Schandt-vleck der Volckeren, getuygt dien grooten Politijck Salomon, Prov: 14, v. 34; En 't selve bekent een yeder, oock die de Roeckelooste in de Sonde is. Maer dat de Dronckenschap onder alle Sonden een van de voornaemste is, die (de Reeden hebbende geholpen aen het hollen, het Oordeel ghesmeeten in het voet-zant, en de Menscheyt ghedreeven buyten den Mensche) den Dronckaer aenvoert tot Gekijf, Gevecht, Dootslach; en tot alles dat teeghens Eer en Schaemte strijdt: Dat dit onses Lants-en Stadts-sonde is; een Schantvleck des Hollandtschen Volcx; een Sonde niet min nu gehanteert in Bataviâ, als wel eertijdts Bacchus binnen Thebe ge-eert wierdt in Boeotiâ: Een Sonde die vermomt en vernaemt, onder schijn en Naem van Vreughd-bedrijf, sich onbeschaemdelijck meer en meer indringht in Bruyloften, Maeltijden, Gasteryen, en allerhande Geselschappen van Menschen; van Geestelijcke en Weereltlijcke; van Overheeden en Onderdaenen; van Groote en Kleyne; van Burgeren en van Boeren: Een Sonde waer door te saemen met de Inkomsten des Landts en der Stadt, alle grouwelen
| |
| |
vermeerdert worden onder de Landt-saeten, en Inwoonderen; Waer door ontallijck veele Huysen en Houwelijcken worden beroert; Geslachten vervallen: Huysghesinnen verarmen; Lasten van Diaconyen, Huys-Armen, Huys-Sitten, Aelmosenieren, en allerhande Gods-huysen vermeerderen en verswaeren: Waer door hoogh-en laegh-Beampte in de Politie; en Militie te Waeter en te Lande; Wel-geleerde in de Kercke; verydelen, verdwaesen, en haer selven voor de Republijck Ondienstigh en Onnut maecken: Ende (om het Al, en kort te seggen) een Sonde, waer door de Vreese Gods vervalt, de Godtvergeetenheyt opkomt; de Godtvruchtige verminderen, en Goddeloose vermeerderen; Gods zeegen verquanselt en verquist; sijn Gramschap ontsteecken; 's Landts en Stadts Welvaert verachtert, en desselfs Verderf gevordert wordt: Dit, seg ick, wort van veelen Of niet gemerckt, Of niet geacht sodaenigh als wel behoorde,
Om de Schantvleck van Dronckenschap, en daer uyt geschaepen staende te volghen meerder Plaeghen, swaerder Verval, en eyndelijck Verderf, te helpen weeren en keeren van het lieve Vaederlant, en van de Stadt; So heb ick uyt de Oude Heydensche Verhael-Boecken op-ghehaelt der Dronckaers Grillen, en der selver
| |
| |
schandelijcke Bespottelijckheyt aengheweesen: Toonende, dat der Heydenen Drinck-Gebruycken en Gewoonten, oock in Hollant so lang so meer inkruypen, de Overhandt neemen soodaenich, dat de Suyperyen van Griecken-Landt door die van Hollandt gerechtveerdight; en de Drinckeryen van Hollandt door die van Griecken-landt ten jonghsten daeghe sullen konnen veroordeelt, en verdoemt worden.
Ick gebruycke allerhande soo Goddelijcke als Menschelijcke Reedenen, om 's Landts en Stadts Ingeseetenen van die Hemel-tergende Sonde af te trecken. Maer, indien uwe Eed: Moog: en uwe Hooch-Achtbaere, oock eens gheliefden yeder in het haere te doen het gheene konnen en vermooghen, om dit Landt-en Stadt-verdervende Quaet te betoomen; ende tot dien eynde Godtvruchtelijck te letten op die meenichvuldighe Croeghen en Drinck-Cotten, welcke geheelijck en alleen op-gheslaeghen en ghehouden worden om Droncken te drincken, en te Tuyschen; gewisselijck soude door sulcx, (neevens de eere Gods, en veeler Ingheseetenen Zaeligheyt) 's Landts en Stadts Dienst en Welvaert grootelijcx gevordert worden.
Want, Eed: Moog: en Hooch-Achtb: Heeren, wat zijn doch veele der ghemelte Kroegen an-
| |
| |
ders, als uytgespannen Netten des Sathans, om Zielen uwer Onderdaenen te vangen, en verderven? Schoolen van allerhande Ondeugt, waer in Groot en Kleyn, Rijck en Arm, Oudt en Jonck, Man en Wijf bedorven, en tot Tucht-en Spin-huysen aengequeeckt, en onderweesen worden? Wat zijnse anders, als Burgeren en Buyren-Gequel; Vrouwen-Verdriet; Ouderen Hertzeer; Verderf van veele Jongelingen, welcke van goeden Huyse en Gheslachte zijnde, aen de Republijck souden hebben konnen Dienst doen? Wat zijnse anders, als Queeck-tuynen van Dronckaers, Kijvers, Vechters, en Dootslaegers? Speloncken voor Dobbelaers, Tuyschers, ende Speelders? Hoolen voor Hoeren ende Boeven; Nesten en Schuyl-hoecken voor Dieven; Motten, en Kanckers voor alle Neeringhe en Welvaert? Gheswellen, en Etter-buylen in een Lant en Burgerye, welcke het Voedsel den gesonden Leeden onttrecken, en aenleggen tot haers selfs Onderhout, en Aenwas? Kotten, welcke opkoomen door vroomer Burgeren Onderganck; Vermeerderen, door veeler Verminderingh; Rijck worden, door veeler Armoe; Welvaeren, door veeler Quaelijckvaert; en staende blijven, door veeler Verval? Zijnde niet anders als grondeloose Wellen, en Colcken, waer in Verswolgen en verslonden worden de Goederen, de
| |
| |
Gesontheyt, de Zielen, en de Zaeligheyt van alle die gheene welcke daer in gheraecken. Snooder als die Cloove, welcke geopent zijnde binnen Romen, een Pestilentialen stanck uytwierp voor de gansche Burgerye; en echter ghedempt wierdt, niet door de ingheworpene Roomsche Schatten, nemaer wanneer Marcus Curtius sich selven leevendigh daer in geworpen had: Daer doch gemelte Kroegen (hebbende albereydts verslonden veeler Ingeseetenen Goederen, Lichaemen, ende Zielen) altoos blijven gaepende; en met den onversaedelijcken Bloet-zuyger roepen, Haelt, en brenght meer.
Ick bidde onderdaenichlijck, Eed: Moog: en Hooch-Achtb: Heeren, dat uwe Godtvruchtighe ghedachten, immers nu eens, mochten gaen over ghemelte Kroegen en Drinck-Cotten; om die Ziel-verdervende, Lijf-en Goet-verswelgende Colcken te dempen onder uwe Gemeenten en Burgeryen.
Door de goede Regieringhe van haere Eed: Groot-Moog: meest al op de goede Voorslaegen, en Advijsen van uwe Eed: Moog: ghegrontvest, is dese Wijt-beroemde Republijck, onder den zeegen des Allerhooghsten, so gemaniert geworden, datse het zeedighe Lacedaemon niet en behoeft te wijcken in Geschicktheyt; noch het geleerde Athe-
| |
| |
nen in Wijsheyt; noch het Oude Romen, in Waepen-oeffenende Cloeckmoedigheyt; noch eenigh Christen-volck, in Gods-dienstigheyt. Alle saecken belangende de Regieringe, den Gods-dienst, de Justitie, de Gelt-Middelen des Lants, den Oorloog te Waeter en te Lande, den Coophandel, de Hant-wercken, en den gemeenen Burgerlijcken Huys-stant, zijn sodaenich door haer gereegelt en geordent; dat sommighe na by, en verder geleegene Gebuyren en Volckeren, der selver Ordeningen deesen aengaende, gebruycken en volgen als Voorschriften, en wel-gheleyde Spooren. Dit dannoch is te verwonderen, dat de Droncke-Man in de Croegen so fier den Baes speelt; en de Dronckenschap soo toomeloos en onbetemt, sonder aensien van publijcke Honesteyt en Eerbaerheydt, alle Moetwil en Baldaedigheydt in den Lande pleeght, so wel in Steeden, als in Dorpen.
Immers is de Dronckenschap een Sonde, welcke by Godt verfoeyt, door desselfs Wet verbooden, door sommiger Overheeden Keuren, en door der Kercken Ordonnantien ongeoorlooft is: Een Sonde, die den mensche in de Gesontheyt quetst, het Leeven verkort, en elendigh maeckt: Die den Mensche ontmenscht, der Afgoden Beelden, den onreedelijcken Beesten, en 's Duyvels Beseetenen ghelijck maeckt: Die een Oorsaeck van
| |
| |
Gekijf, van Huys-Twist, van Straet-Rumoer, van Gevecht, van Dootslagh, en van allerhande Schelmstucken is: Die veelen aenvoert tot Oneerbaerheyt, Ontucht, Hoererye, en Overspel: Die Arm, Cael, en Beroyt maeckt, en helpt tot den Beedel-Sack: Die den mensche van Verstant berooft, en van Zinnen: Eer en Aensien doet verliesen: Het Hert Beswaert, en daer in uytbluscht alle Goddelijcke Overlegginghen, en Liefde tot den Naesten; maeckende den mensche onbequaem om Godt te bidden, te waecken voor de Zaeligheyt, en sich te bereyden teegens den Dagh des Doots, ende des Oordeels: Een Sonde, die den onbekeerden Pleeger desselfs voor altoos en in der eeuwigheyt Bant en Ballingh maeckt, buyten Gods Genaede, en Koninckrijck. Het en is niet te seggen, hoe grooten Dienst ghedaen sou worden aen de Republijck, aen de Kerck, jae selfs aen den gemeenen Burgerlijcken Huys-stant; indien door het inbinden der Croegen en Drinck-Cotten, eenige Order gestelt wierdt teegens de Dronckenschap, welcke een Vyandinne van de Menscheyt, een Vernielster van de Deught, een Moeder en Voedster van Ondeught, een Verachster van Godts-dienst, een Schenster van den Sabbath, een Aenstoot in de Kerck, een Pest in de Politie, een Cancker in de Familie, en een Roer-Vinck aller wee-
| |
| |
gen, op 's Heeren Straeten, en in Burgheren Huysen is, by Daegh, by Avondt, by Nacht, Daegelijcks, en voornaemelijck op de Sabbaths-daegen.
Men vindt dees' oude Wet van Minos, Coninck van Creta,
Ghy en sult niet te saemen drincken tot Dronckenschap.
Der Britten Koninck Edgarus, bemerckende dat de Engelschen dit eenighe verhaelens weerdigh stuck geleert hadden van de Dacen, (doemaels onder de Engelschen woonende) dat der Brittannen Cloeckheyt om Glaesen, Coppen, en Kannen uyt te drincken beroemt was door de gheheele Weerelt; heeft Passen en Peegels doen maecken in de Glaesen en Kannen, op dat de Engelschen haer selven in het Drincken maetigen, en immers na eenige Maete voegen souden.
Koninck Jacob heeft door een Rijcx-Besluyt de Dronckaers en Dronckenschap beteugelt en betoomt door gansch Engelant.
Karel de Neegende, en Hendrick de Derde, beyde Koningen van Vranckrijck, hebben by Placcate aen allen Herbergiers verbooden, eenigh Burger of Ingheseeten, van wat Staet deselve oock mocht zijn, te setten om te drincken; ten waere hy quam met een Vreemdeling, of een sodaenigen welcke daer gheen Plaetse, noch Wooningh, noch Huys-
| |
| |
vestingh hadde: op Poene van anders doende, arbitrairlijck gestraft te worden.
Oock hebben de Hooghe Machten deeser Landen doorgaens in de Uytschrijvinghe van Danck-Vast-en Beede-daegen, aen allen Officieren en Magistraten, in Steeden ende ten platten Lande gelast, dat voor al het Tappen en Drincken in de Herberghen, als Beletselen van alle Gods-dienstige Oeffeningen, op bewuste Daegen souden Verbooden, en gheweert worden: ende hebben uwe Hooch-Achtb: 't selve ten allen tijden wel scherpelijck haeren Ingeseetenen bevoolen, en op seeckere Paenen doen naekomen:
Ick bidde Godt, dat hem gelieve, de Herten van uwe Eed: Moog: en van uwe Hooch-Achtb: met sijnen H: Geest sodaenigh, voor al nu in dees tijden, aen te doen, dat deselve oock mogen helpen Verbieden, en weeren het Tappen, en openbaer Droncken-drincken in de Croeghen, en Drinck-gelaegen, 't welck doorgaens, en onbetoomt ghepleegt wordt, oock voornaemelijck op des Heeren Rust-dagh: waer door den gewoonen Gods-dienst versuymt, des Heeren Sabbath ontheylight, de Beede-daegen vruchteloos, Gods vriendelijcke Aengesicht van ons geweert, en sijnen rechtveerdigen Toorn in een lichte Laey en vlamme teegen ons ontsteecken worden.
| |
| |
'tSeedert het Sluyten van den eeuwigen Vreede tusschen ons en Spangjen, is de Sonde van Dronckenschap sodaenich toe-genoomen in den Lande, dat het eynde des Oorloogs teegens de Spangjaerden by sommigen schijnt gemaeckt te zijn tot een Begin, en rechten Aenvanck van een Sonden-Crijgh, om den Hemel te beoorlooghen voornaemelijck door Suyperye en Dronckenschap. Weshalven het oock de Goddelijcke Majesteyt gelieft heeft, veelerhande Plaegen neederwaerts te senden over de Ingeseetenen des Landts, waer onder veele moedige dronckene Tergers van sijne Goetheyt, en dertele Misbruyckers van sijnen Zeegen zijn.
Geduyrende den tijdt van gemelte Vreede, is het eene Wee gekoomen en gevolght op het andere; Eerst liet Godt de Vruchten door Nattigheyt verrotten op den Velde. Daer op volghde een Muysen-Jaer, in 'twelck de Bouw-Landen van de Muysen afgheschooren, en Cael gegeeten wierden.
Doe quam een Inlantsch Misverstant, waer door de Waepenen van den Staet scheenen ghewendt te willen worden teeghen 's Landts Staten, en Steeden: Volgende daer op soo een
Inbreuck van Dijcken en Dammen, dat de Zee-en Rivier-Waeteren wech spoelden Huys en
| |
| |
Hoff, Vee en Menschen, neevens het geploegde en gezaeyde.
Na dit ontstont dien Goet-en Bloet-verspillenden Oorloogh, welcke ons wierdt aengedaen van onse Gebuyren, Geloofs-Verwanten, en oude Bondt-genooten in Engelant; daer toe opgemaeckt en aenghevoert door den gheharnaschten, en met sijns Konincks Bloedt besprenckelden Dwingelant Cromwel.
Daer op volghden Spranckelen van Oorloogs-Vyer, geworpen op onse Koopvaerdy-Scheepen van de Françoisen, Vrienden door welckers Goet en Bloet de geleyde Gronden van onsen Staet oock zijn bevestight.
Naeulijcx wat dit voorby, Siet, Waeteren en Storm-Buyen quaemen op van het Noorden; Den Koophandel wort in de Balthische Zee bekommert en versparret door de Sweden; ende den Staet wort genootsaeckt daer teegens te moeten voorsien met Waepenen, te Waeter ende te Lande.
Hier op volgden swaere Sieckten, heete Coortsen, schaedelijcke Pesten, woedende door het Landt, verslindende veel Duysenden in de Steeden; brengende Verval van Neeringh onder den Ambachts-Man van Binnen; maeckende Steeden en Dorpen soo verveert en schuw
| |
| |
voor en van elckanderen, dat de een des anders Waeren op de Jaerlijcxe en Weeckelijcke Marckten en Marckt-daeghen noch toe-laeten noch ghedoogen dorst: waer door aen des Landts Ingeseetenen alle Toe-ganck tot den Gebuyren ontseyt; en alle Toevoer van der selver Goederen tot verder afgeleeghen Landen aen den Coopluyden verbooden wierdt van Buyten: Zijnde ons Landt, Landt-saeten, ende der selver Koopmanschappen, by allen Volckeren so van Verre als van Naby, gehouden als een Grouwel, en Affgrysinge.
Om voorby te gaen het Verschil over de Eyder-Schans met Munster; en het smeulende Misnoegen van eenige Duytsche Vorsten teegens onse Republijck; Naeulijcx is het Vyer der Pestilentie gebluscht, of daer ontstaet haestigh en onverwacht een Oorlooghs-Vlam tusschen ons en Engelant. Het Engelsch Volck soeckt teegens ons een Saecke, en (verleckert door den Buyt op ons behaelt door Cromwel) haelt onse Scheepen aen, maeckt Schip en Goederen Prijs, en hout het Volck gevangen: Ende, hoewel wy te saemen Broederen zijn, en Religions-Verwanten; hoewel wy Inghewanden van Goetwilligheydt en Toe-geneegentheydt ontrent haeren herstelden Koninck hebben uyt-gestort; Hoewel wy met haer in Vreede en Verbont
| |
| |
zijn, en geen Oorloogh ons van haer is aengheseydt; Hoewel wy op alle haere op-geraepte en ver-gesochte Praetensien alle reedelijck genoegen hebben aengebooden, oock te vreeden zijnde, dat alle weeder-zijdtsche Klachten aen de Mediatie van den Aller-Christelijcksten Coninck overghegeeven, en gestelt wierden; Soo volharden sy doch, als Zee-Roovers en Vrybuyters, ons aller weegen Vyantlijck aen te grijpen, eeven als of wy, alles hebbende verbeurt, van haer ten Roove en Plonderinge verbannen waeren.
Eed: Moog: en Hooch-Achtb: Heeren, de Sonden, en onder deselve voornaemelijck de Dronckenschap, zijn Oorsaecken van al het Onheyl 't welck den Staet ghedruckt heeft, en noch druckende, en dreyghende is. Weert de Sonden van Binnen, ende de Republijck is onwinbaer gemaeckt teegens alle Gewelt van Buyten. Betoomt de Croegen, en Drinck-Cotten; besnoyt de Dronckenschap; Roeyt uyt dien schaedelijcken Aconijt, dien Boom der Sonden ende der Plaeghen, soo sullen veele Schelm-stucken verminderen, en Gods Zeegeningen vermeerderen in den Lande, en hier ter Steede.
Uwe Eed: Moog: en Hooch-Achtb: weeten seer wel, dat niet lange in Voorspoet blijven kan soo een Republijck, of Stadt, in welcke de
| |
| |
Muyren staende gehouden worden van Buyten en goe Manieren vervallen van Binnen. Stercke Poorten, Vesten, Muyren, en Strijckweeren houden wel den Vyandt uyt, maer niet Gods hant, en Plaegen, of eenich Quaet het welck van boven komt. Weert de Croegen, breydelt de Dronckaers; en veele Sonden zijn buyten het Landt, en buyten uwe Stadt gekeert; Den Staet is Verhoedt voor alle Quaet van Booven, van Binnen, en verseeckert teegens alle Gewelt van Buyten.
Het eenich en hooghste Intendith van uwe Eed: Moog: en Hooch-Achtb: is, Dat de Onderdaen geschickt, gerust, en gezeegent leeve onder uwe Regieringe: Ende sal dit Ooghmerck gewisselijck worden bereyckt, so lang behoorlijcke sorgh sal worden gedraegen, dat de Republijck niet alleen door Gelt-middelen verrijckt, van Scheeps-Vlooten versien, door Krijghs-Machten ontsacchelijck, door Luyster vermaert, door Eendracht verbonden; maer booven al door Deughden verheerlijckt, door Godtvruchtigheyt blinckende en verheeven, en door het hanthaeven van waere Deught en Gods-dienst, by Godt in Gunste, en in genaedigh Aensien blijft. Geschiedt dit, uwe Eedele Moogende sullen den Lande, en uwe Hooch-Achtbaere sullen aen haere Stadt een bysonderen Dienst,
| |
| |
en beyde aen Godt een Wel-gevallen doen; Alle duystere Wolcken sullen verdwynen, de naerderende Oorloogs-Buyen sullen overgaen; Godt sal onse saecke uytvoeren teegens onse verbitterde Broederen in Engelandt; Hy sal de Herten van andere Coninghen en Princen tot ons neygen; De quaede Voorneemens en Raedtslaegen teegen ons Lieve Vaederlandt sal hy verydelen; onse Gebeeden op de Beede-Daegen verhooren; en siende datmen de Dronckenschap, den Oorspronck van Veele en Swaere Sonden, uyt het Landt soeckt wech te doen, sal hy sijne Oude Genaede over u vernieuwen, en sijnen Zeegen meer en meer komen laeten over uwe Personen, Regieringe, en Onderdaenen: 't Welck wenscht, en bidt
Uwer Eed: Moogende
en
Uwer Hooch-Achtb:
Onderdaenigen, en Dienstwilligen in Christo
Jacobus Sceperus, Amsteld:
Praedicant in Goudâ.
Geschreeven in Goudâ, den xij. Mey, 'sIaers xvjC Lxv.
|
|
Auteursrechtvrij