Boeck van surgien

Capm. .xiiij. vanden water die cuere.

Nu wil ic u leeren vanden water dat in latijn is ghe\heeten

[p. 207]

ydrapicis ende is gheseit van ydros in griexen [ende ptisis dat is tonghemac] dat is te seggen [vanden] water [ende] dat is vierderhande. Ende daer isser twee die heeten als alchistes ende timpanistes ende dese twee siin incurabel. Dese ander twee die comen van couden als lentofleumatica ende iposarta ende die mach men wel cureren. Men en salder gheen curreren met iser noch met bernen noch met sniden dan diegene die gheheeten siin alsistes daert wateraf leghet tussen tsiphac ende die darmen. Ende als ghi daertoe siit gheroepen te curreren met snijden dan suldi nemen den lichaem met beiden handen ende striken nederwaert soe dat alle dat water nederwaert sincke tot den ghemachtewaert. Ende daerna besiet ende merct herde nauwe oft water coemt vanden darmen of vander lever of vander milten: Is dat sake dat coemt vanden darmen soe sal men drie vingher breet onder den navel die huiit al doer sniden tot dat comet int ydel al tot den ciphac. Comet oec van der lever dat is vander rechter siden so seldi hem sniden ter slinker sidenwaert. Comet vander milten soe seldi hem sniden ter rechter siden. Men en sal niet sniden op die side daer die sieke wil ligghen dat die overtollicheit vanden water niet darwaert en vloyt. Ende alst ghesneden is soe seldi in die wonde steken een pype van coper of van silver daer twater doer loept. Ende hoet u dat ghiis niet te veel uut en laet loepen te eenen male want hi soude daerom sterven. Ende het esser menich om doot [ghebleven] mer ghi sult uut laten loepen teghen dat ghi siet dat siin macht verdraghen mach ende dan trect die pipe uut ende stoppet tgat. Ende des ander daghes ontstoppet weder ende laeter noch wat uut loepen. Ende aldus alle daghe totdat dat water al uut es gheloepenIs oec dat sake dat ghii u ont. siet en onderwindes u niet met sniden dat raet ic u. Nu wil ic u scriven die teiken van alchistes dat is dat al om den navel is groot ende gheswollen ende den lichaem uutgherecht ende alle die uterste leden worden smal als den hals ende die arme ende die beene. Ende haer

[p. 208]

orijne is root ende si nemen af van live soe langher soe meer ende sij siin qualiic ghevarwet als van geelre varuwen of van groenere of swatachtich ende als men op den buijc clopt soe ludet [l]eech als een vat dat niet vol [waters] es. Ende alchitis is in griexe die buijc: In timpanisten is die buiic veel meerder uutgherect ende harder ende drogher om den wint daer die lichaem af vervult es. Ende alle die teiken die voerseit in alchistes sonder dat die lichaem als menre op clopt dan ludet als een tamboere. Ende daerom is dat water (!) gheheiten timpanistes na een tambuere: In leucofleumacia siin alle die leden gheswollen haer orine is vet ende dicke int beginsel. Ende in augmento ende in stata is die orine seer claer ende dunne omdat die lever noch meer is gheopileert om die grote coude ende om die grove humoren soe is die orine claer ende dunne alsoe claer als water ende si hebben goeden appentiit ende si hebben den lichaem veerdich. Ende al haer leden siin swaer ende traech ende si siin qualiic ghevarwet ende si slapen swaerliic ende hem droomt vele van water ende van baden ende van dies ghelijke: In yposarca siin teiken dat alle die huiit die staet vanden vleessche ende dat heet johannicium fetidum vulnus ydrapicorum dat is te seggen die idrapijken stinkende wonden ende dat es waer. Want haer liif stinct om des quaets roecs wille die ghecorrumpeert es vanden winde die besloten leghet tusschen tfleijs ende die huiit ende daeraf hevet den naem ontfaen yposarca. Want ypos te seggen in griexen is onder ende sarchos is te segghen vleisch ende daeraf coemt yposarca om des wille dat die onghema[ke] ligghen ende scuijlen onder die huiit. Ende die huiit licht ende haer maghe is herde rau om des wints wille is si rauwer dan in dander specien vanden water. Ende daerom hebben si groten dorst ende begeeren meer water te drincken dan anderen dranc. Nu suldi weten dat dieghene die twitte water hebben begeeren meer den dranc dan die dat rode water hebben ende dat sciint teghen reden want dat rode water coemt van heeten ende dat witte coemt van couden. Mer dat es daeromme dat si veel

[p. 209]

rauwer siin die dat witte water hebben dan die dat rode water hebben. Ende om dies wille coudet seer haer natuere meer dan die wermde: In alchistes ende in timpanisten sal men maken cauterien ende laten die branden. Ende men sal hem maken dit syroep: R. succum solant dat is sap van nasscaden van weghebreeden van wilt vlas van citeren ende van latuwen alle dese sapen sal men sieden ende suker daertoe doen ende maken daeraf syroep ende dit sullen si drincken des morghens ende des avens met water daeringhesoden sal siin sandel ende die coude saden: Item seeum capernum dat is wey van scapencase of van geyten is hem herde goet alle merghen nuchteren ghedronken. Dieghene die dat witte water hebben sal men hoeden van drincken. Comet den wiven van ouden menstruum of van ouden spenen die pleghen te bloeden ende altemael ghestelpt siin of die hem plaghen te laten ende siin afghestaen dit salmen altiit doen. Men sal se laten onder den enckel van binnen den voet. Men sal oec laten met ventosen op die lenden: Item eenwerven of tweewerven sal men hem [sterken] cliisterien doen setten. Item alle die autoren seggen dat een lepel vol geyten orine of van eenen swarten scape daerin ghesoden sal siin spikanardi doet ghenesen vanden witten water. [Item die pureye van ciceren of van grauwer arweten dair in ghesoden syn mirradeke dats raphanum ende anijs ende bethonie ende ghemenct met witten wine ende dat ghedroncken]. Item men salse doen baden in souten water: Item esula ghedronken metten sape van vencel doet ghenesen vanden witten water: Item tsap vander wortel van adeke [doet ghenesen] ende vanden scorsen vanden vlieder een eyscale vol nuchteren ghedroncken purgeert beneden ende boven.