Boeck van surgien

Capm. vanden onghemake van der tonghen van ranula die cuere.

Het ghevalt dicwil dat die tonghe wert siec ende wast daeronder eenderhande aposteme ende is gheheeten ranula daer om dat ghescapen is als een cleen vorsche ende let der tonghe aen de sprake. Ende somstont wasset alsoe zeere dat die mont al vol waert. Ende daerom int beginsel eer het groot werde salment wriven met deser medecinen. Ghi sult nemen arcenicum citrini ende ruber .½. dr. genber galle peper aluijn van elken .j. dr. ende menghet al met wiinedic ende conficeert daermede. Ende ghi moghet daeraf maken trosiscos wildi ende alst te doen is pulverseert een luttel ende wrivet daerme onder die tonghe. Ende daerna suldi dem sieken doen houden inden mont olie ro\sarum

[p. 172]

totdat die smerte al vergaen is vander stercheit vander medecinen. Ende besciet dese medecine niet dan suldiit afsniden. Mer siedi dat soe verworden is ende versworen als een herde aposteme dat hem niet seer en doet dan en onderwindes u niet want het es van eenre manieren van melancolien die men niet cureren en mach. Mer die ranule die men afsniden mach sonder vreese is witachtich ende is niet sonder versche humoren. Ende dese moechdi coenliic afsniden in deser manieren. Ghi sult een haexken steken onder die tonghe ende al afsniden die aposteme ende wel af sceijden alom ende om ende treckent uut. Ende dan doet den mont wassen met wiinedic ende een luttel souts daerin ende dan suldiit voerdaen cureren [als ghi weet dat oirberlic tot dat ghenesen sy]:

Van squinancie dats een aposteme wassende in die kele.

Squinancie is een aposteme deser stede apostemen worden in lacerten van buten sodat vanden materien niet en lijt inwairt. Of si wert in lacerten van binnen of inden substancien gheheten mery ysophogus die wech der mage. Of in eenre hande holheit tusschen canna pulmonis ende in die men heet hysmen. Ende si sijn alremeest sanguineus ende dicker flumatic ende selden coleric. Ende alre mynst melancolic. Die overvloeyende humoren wert ghekent bi haren teken. Ende die materie wesende in die uterste lacerten wort bekent bider blickinghe der apostemen. Ende dat die zwellinge of toe treckinghe der lucht niet belet en worde. Ende die materie in dindenste lacerte is bekent om dat een deel des ghezwels buten blijvet. Ende met pinen ghezwelget wort. Ende die materie wesende in hismen of dair bynnen wort bekent bi dat vanden ghezwelle buten niet en blijvet. Ende die en mach niet zwelgen ende qualic sinen adem uut ende in dragen. Ende worde die toevallende aposteme ghestijft die oge pulen hem uut hi en can die tonghe in sinen mont niet ghehouden noch spreken in gheenre manieren. Ende hem gaen scumen uten monde. Ende die lacerten pervoris dats ter borst zere pinen ende schinen springende. Dan en behoert den cururgien niet te seggen dan hem ontsine.

[p. 173]

Mer in die bedecte hete materie niet die toevalle hebbende ghenesen in beghin met latene basilica dats die leveradere. Ende is die aposteme vele dagen begonnen omme dattie van eersten dairtoe niet gheropen en waerste dan laten die medianen twelke is sculdich te syn tot sincopis specialic als die lichaem is sterc van vleysch. Ende des ander dages die adere onder die tonge. Ende emmer en laet onder die tonge niet ten si dat die latingen der medianen ende cefalica voir gheweest heeft want anders ende dicke ghesciet haestige doot ende specialic is die sieke plectoricus dats van vulen live. tLaten ghedaen men gheve hem inden mont te houdene ghesoden rosewater sumac balaustra lenticlam ende gallen met ghetempert in diamoron ende houde in sinen mont starcus yerunduum ende ydromelle of starcus passarum stercus gallinarum starcus canis allene bene etende. Ende specialic starcus unius pueri lactencus die verdroecht is in die sonne. Item R. starcus canis allene bene etende gallarum satureije ana pulvert Ende dat ghecleynsde siedet met een luttel zeems. Ende scinct den sieken met peniden. Ende wair dat sake dat hijt niet ghezwelgen en conste so set een cleen ventose met viere int begin op de fonteijn des sonder catharusum van gruse in deser manieren R. tarwengruus een scotele met heten watere ende dect ende dan laet drogen enen wile dan wrivet in enen mortier ende cleynset. ende tempert met zeewater ende maect gargarismen of gagrisium. Ende drincken gheerstenwater. Ende en ete niet hals so sal hi zwelgen. Die storte ende den hals buten salft met olie camomillen ende legter op wolle metter yeken. Men legget oic op subtilic een plaester ghemaect van zwaluenneste dat ghemenc is der squinancien ende der apostemen der sturten ende des hals in elken manieren twelke men maect aldus: Nemt den nest der zwaluen ende doeten langhe wallen in watere dairna cleynstene met enen dunnen teemse sodat die grove paelgen wech gheworpen worde ende tzoete oft cleyne dat dair blijft ghehouden wort. Dan so walt in ander water radicem psillij radicem bismalve radicem brioni folia malvarum et viola\rum

[p. 174]

ende paritaria die welken ghewaken men stoetse harde wel metten zwaluenwater voirseit. Ende met scerpen docten ende met mele van lijnzade dat het worde als zap. Ende men doeter toe oleum commune of out smeer sonder sout ende wallet al ende maect een confixie van ende plaesteren. Want die voirseide plaester ontbint hem selven bi miraculen of rijpt squinancien weder dat is bynnen of buten alsment spreect op lakene ende ment leit al heet op die kele of dairomtrent. Dit is guet den hals salven met olie van camomillen ghemenct met ouden botere onghesouten. Ende bewindet in wolle metter yeken. Dit is guet der aposteme es bynne of tmeeste deel van hare als die tijt wort verlinget. Dat si niet weder en slaet noch en ontbint dat men metten ripende gargarismen als dese R. droge vigen semen malve semen lini ende sietse in water ende gargarizeert. Of vigen met water met botere met wine ghemenct want het rijpt alle aposteme die bynnen syn in die storte of in die maghe of in die darmen ghewassen. Ende alst u kent dat rijpe is dat men kennen mach bi dien dat twee buten ghesocht is entie toe vallen. Dan bute met eenre vliemen doirstekende. Ende emmer hoeden van quetsinge der aderen der zenuwen ende der arterien ende nader openheit suvert. Ende ist binnen ende het niet en scort metten gargarisinen voirscriven men breect met subtile sinnen na die lere haly albatis met botere ende water van vigen ende met wine dats te wetene met gargarisinen stipticorum als decoctie gallarum achasie psidiarum balaustra aluminis jameni want dese tegader trecken die liese der stede ende daposteme wort ghescort. Ende die aposteme ghescort ende tetter uut ghelect met heten watere. Int welke men broke botere ende olium violarum ende gargarizeert tote al tetter uut ghescoten is. Dairna met water der liquerrissie in ghesoden is yere camarissi maect gargarisma. Die is guet doderen van eyeren ghesoden. Mer is die materie cout te myn wederslaet men ende te heter gargarissmen behoefmen torbaerne. Ende na der openinghe behoeft men starker vaghinghe met zuverenden dingen inden welke yet si van mirren van sarcocolle.

[p. 175]

Van benen of lemen of ander dinc in die kele.

Dat ghevalt onderwilen dat in die storten mach verwarren of bliven een been of een graet of ander dinc dan lech den pacient die storte jegen die sonne. Ende duwet die tonge neder ende moghes cunt zien so trect subtijlic uut met engiene van crommen tangen. Ende condijt niet ghesien noch uutghetrecken so ghe[e]f hem te zwelgen grote brocke oft inwert gaen mochte. Ende helpt dat niet so doetene braken eer die spise in die maghe verteert is. Ende en helpt dat niet so doetene zwelgen een stic vleyschs dair een draet an is. Ende dan trecket weder uut metten drade. Of een spongestic inder manieren subtilic besmeert of metter velle van eenre prumen mach mense hebben dat bynnenste uutwert keert. Of pellen van ghebraden ape[l]sen te winter.