Boeck van surgien

Capm. van couden apostemen [te doen rijpen].

Die couden apostemen salmen doen ripen met plaesteren. Ghi sult nemen een hooft ajunum ende een hoo[f]t loox ende 2 eyeren ende dat sal men braden in die ameren ende al te gader stoten ende nemen alsoe veel riip heefsels als alle die andere siin ende menghense te gader met olie smoute ende maecter af salve. Nu wil ic u laten ende swighen van den couden apostemen tot dier tiit dat ik u hebbe gheseit van heeten [apostemen] die occusuene ende die cure volcomeliic. Ende daerna wil ic u leeren die curen ende besceidenis van den couden apostemen. Nu hebdi ghehoert van flegmon wat men sal doen in principio ende in augmento ende in statu. Nu wil ic u leeren voert wat men doen sal in declinacione. Ghi sult merken of flegmon die van overtollighen bloede coemt als ander heete apostemen siin riip dan sal u ghedachten siin te doen uut breken met sniden of mit plaesteren. Nu wil ic u leren kennen of si volcomeliic riip siin dat is als die hertheit begint te

[p. 97]

versachten ende rootheit bleict ende die sweeren ende die weedom te minderen ende dat niet meer en slaet of en clapt ende den reden is vergaan Nu suldi u pinen met neersticheit op te doen nochtan suldi dat weten dat sulke apostemen uut breken van haer selven ende dat siin dieghene die haer materie subtiil is ende sterck ende die niet herde diep en is ende die scerp siin int hooft ende hooch verheven. Ende daerom ist dat sake dat u dunct dat van haer selven uut sal breken alst tiit es so en dorfdiit niet snyden met vliemen noch met scaermessen. Waer oec dat sake dat men plaesteren uut mach doen breken dat es goet soe en derftment niet sniden. Alle goede meesters tuijghen dat alle die apostemen die vleeschachtig siin en salmen niet sniden noch uut doen breken si en siin al riip. Ende hier uut is ghenomen van den vleeschachtighen leden die apostemen [die int aerscat comen die] sal men sniden ende uut doen breken met wat behendicheit dat mach siin eer si vol riip siin. Albucasim seit dat men se uut sal doen breken of sniden al rau eer hi diep si om des wille dat hi niet te diep en sweert noch en rotte of en werde fistele int aerscat. In die apostemen die siin in die[pees]sachtige leden of biden geweere en sal men niet beiden tot dat si al riip siin mer eer si vol riip siin salmense sniden haesteliic of steken met vliemen. Waer oec dat sake dat men snede die aposteme of uut dede breken die in die vleeschach[tige] steden siin dat is int quade vleesch soe sout langhe siin eert quaet gave ende soe souden die lippen van den wonden hert worden ende souden veel quaets daerin gaderen. Ende al dit is contrarie den apostemen die in die peesachtighe leden siin ende biden gheweere als men beit tot dat si al riip siin. Want die pesen souden rotten ende herde quaet werden te ghenesen ende noch eweliic bliven verleemt. Als ghi al dit hebt versien ende onthouden neersteliic dan suldi u pinen die apostemen op te doen daer ghi siet dat hi alre hoochste is ende alder riipste ende hoet u van den arterien ende van den aderen ende corden. Ende sniit

[p. 98]

alle weghe na die hertheit van den live nadat ghi siet dats te doen es. Dat opdoen vanden apostemen is menigherhande na die menichvoudicheit van den leden ende vanden steden daer si in siin want overal daert slecht is ende geen rimpen en siin daer salmen sniden lanc den rimpen [ende dair rimpen syn dair salmen sniden metten rimpen] sonder int voerhooft. Want alsoe als Avicenna seit volghede men den rumpen die int voerhoeft siin die wiinchbrauwen souten sincken ende vallen over die oghen. Ende daerom eest herde orbeliic dat die surginen conen anthonomien ende dier vint men herde luttel want si siin aldermeest leec ende ongheleert ende en kennen die besceidenisse van des menschen leden niet daer men apostemen moet sniden. Nochtan wil ic u leeren een besceidenisse vanden leden alle sonderlinghe daer apostemen siin die men sniden moet na die leere vanden ouden vroeden meesteren. Als die aposteme es int hoeft dan salmen sniden na der lancheit. Ende soude men sniden bi dat oghe soe soude men sniden dweers. Want die oghen staen dweers. Ende in die nase na der lancheit van der nasen. Ende in die kinnebac na der lancheit. Ende achter die ore sal men sniden na der lancheit effene want die stat is effen. Ende al dit mach men bekennen in ouden luijden om haer ruyschen die si hebben. Ende in die armen ende in die scenkelen ende in die dien ende in dien vede ende in den cullen ende in den lacerten van den buke ende in den rugge salmen sniden lanx ende in die handen ende in die vingheren ende in voeten salmen sniden effene na die lancheit onder de oxelen ende boven tgemacht dat siin die claporen ende bider stat salmen sniden ront dats dat yet begriipe van der dweersheit ende van der lancheit. Ende in die siden ende op die ribben siin dweers gheset. Ende voersiet alle weghe dat ghi niet en raect die pesen noch die lacerten noch die arterien noch die groote aderen. Ghi sult oec in die grote apostemen sniden grote gaten ende grote wonden ende in cleene apostemen cleene wonden. Ende Albucasim seit waer de huut van enen quaden sweere ghedunt ende doer gaet als een doeck ende al verstorven dan moet men sniden toten gronde want dat es een teyken dat die humoren

[p. 99]

siin subtiil ende ghecorrumpeert ende en conen niet ghelosen van goeden vleesche om haar subtiilheit wille. Als ghi die apostemen hebt op ghedaen dan suldi al dat quade datter in es uut duwen ende den vingher daerin steken ende uut halen ende soeken alom met den vingher ende en sulter geen quaet in laten. Ja siedij dats te doen es. Nochtan segghe ic u dat waer die aposteme groot soe en seldiis niet tot enen male [al] uut doen maer allencken dat die sieke niet en sincopieere dats dat hi niet en valle in geen onghemac. Ende sonderlinghe waer die sieke cranck of herde out [of] jonghe kinder of vrouwen die kinder draghen. Daerna suldi hem binnen vollen met ouden linen doeken of met goeden cleenen werke ghenet in dat witte van den eyeren. Ende waert dat sake dat herde zeer bloede dan suldi nemen cout water ende wiin edic ende wit van den eyeren ende stelpet daer mede ende helpt u dit niet soe suldi doen als int proper capittel staet van den bloede te stelpen. Ende hoet u dat in die wonde geen water of geen edic of geen smout of geen vette dinc en come. Ende eest te doen te wasschen soe seldi sieden water met zeeme ende daermede wasset want dat wast ende mondificeert. Of men siede seem met wine ende wast daer mede want dat doet dat vlees vergaderen. Mer die wiin most siin stiptich of met zeeme ende met sarcocolle te gader ghemenct ende gesoden alsoe dicke als salve. Mer ghi sult dat zeem eerste sieden totdat dicke werde ende dan suldi daerin stroijen sarcocolle ghepulvert ende te gader menghen ende bi aventueren ten sal niet te doen wesen te wassen of te mondificeren. Mer men sal daerop legghen medicinen carnis cicaturam dat siin medicinen die vlees doen wassen tot dattet ghenesen is. Waer oec dat sake dat men die apostemen hadde op ghedaen eer hij riip waer om der occusuene die voerseit is soe sal men maken een broken dat siin plaesteren van taruwendunst ende van sape van eppen ende met seeme ende dat te gader ghesoden ende dat daerop gheleit dat digereert die materie ende resolveert ende mondificeert sanies. Ende weet dat [dit] es die rechte kennisse in achterwaren alle die apostemen na den werck ende na

[p. 100]

die maniere van ripen. Daer om soe behout dit capittel met voersiennicheit want het es een goede heimelike behendicheit daer luttel goede surgien af weten noch en connen. Nu wil ic u scriven ende leeren die medicinen die de quade sweren ende apostemen doen uut breken. Dat es die wortel van maroscus ghesoden met water ende met seem ende maect plaesteren ende legse daer op die stadt daert alre haestichst es. Of ghi sult nemen mel anacordi ende olie ende morupec van elken even vele dat salmen altegader over tfier menghen ende daermede bestriken daerment wil doen uut breken het sal voetstaens uutbreken. Ende [dese] componite medicinen maecte almansar. Item neemt fermentum dats heefsel ende vitrum ende mostaertsaet ende duvenmes ende hoendermes of enden[mes] of mes van sporwaren Dit sal men al te gader menghen met doren van eyeren of met mostersaet- of hofkerssaet dat wael dic ghesoden ende maect daeraf plaesteren want het is sonderlinghe goet. Item ghebernt been [van] wat beesten dat gi wilt ende maect daer pulver of ende menghet met ouden swinensmoute ende legget daer op. Item neemt die keernen van appelen van peeren ende stoetse met seeme ende legse daer op het doet uutbreken. Ende wildiit sterker maken uut te doen breken neemt cantaride ende wriifse ontween met ouden olie smout ende [warmet een luttel ende] maect daer plaetseren ende legget daerop het doet herde wel uutbreken mer gi sult er toe doen wiinedic. Item neemt sal armoniacum ende vitrum ende flos eris van elken evenvele ende conficeert al met zeeme ende out oliesmout ende maecter of plaesteren ende legse daer op het is goet.