Boeck van surgien

[Camp. 8 dat ghelijct contrarie alder ouder vroeder meesters].

Wat thomaes gheboert es.

Lieve kinder nu hebdi ghehoert auctoriteiten van veel ander vroede meesteren die over menich jaer voer ons siin gheweest vanden wonden int hooft ende van haren accedencien die hem toe moghen vallen. Nu wil ic u segghen wat mi ghevallen es tot menigher stat dat al gheliic contrarie es van haren ghedachten. Het gheviel int iaer ons heeren doemen screef dusent driehondert ende xvii xiiii daghe voer clein vastelavent te peteren by geldernaken dat een goet riic man was ende hiet heiimer van jansgeest ende dede siin huijs afbreken. Ende een siinder suster[s] sone stont daer ende hem viel een balck [metten eynde] op siin hooft ende voerde hem een ront stuck [wel] een palm breet vanden hersenbecken tot onder ghesonde been [dat] alsoe vast hinc datment niet en conste gheroeren ende dat ment nerghent mede en konst ghenaken daerment mede hadde moghen uut doen sonder wonde int vleesch. Daertoe was ic ghehaelt des anderdaechs ende ic querteleerdet voetstaens. Ende doen ic hem verbonden hadde doen wilde icken verdinghen ende iesch hem een pont groot ende het hadde hem onwaert ende ontboden den besten meester van luijdeke meester geeraert doen en woude ic mi niet meer onderwinden ende liet hem ghewerden. Ende doen hi ontboden was ende hi sach dat stuck dat inghescoten onder tghesonde been doen

[p. 34]

vermat hi hem dat hiit uut soude doen [comen] met plaesteren. Ende nam doeken bestreken met fuscum ende volde die wonde daermede vanden hersenbecken tot miins ondanckens ende daer stonden herde veel lieden bi meer dan. c. ende het docht hem [herde] goet dat hi seide. Doen hoerde ic die sotte reden die hi seide. Ende dies hi hem vermat voer die lieden diet goet dochte dat hi seide. Doen en const ic niet langher gheswighen ende ic seide voer alle die lieden gaen wi eten ende als wi gheten hebben soe willen wi onsen sieken besien. Ende ghi selt hem vinden ontsteken met hitten ende met dier curen en sal hi niet leven acht daghe. Doen ghinghen wi eten ende doen wi geten hadden ghinghen wi tot onsen sieken ende wi vonden hem ontsteken met der hitten int aensicht ende alle siin liif alsoe heet als een vier ende sinen pols sloech sterkeliic. Doen dat die vrienden sagen baden si mi dat icken onderstonde men soude den meester van luijdick ghenoech doen van sinen weghen ende si gaven hem j pont groot ende deden hem siins quite. Doen nam ic een driele ende drielde hem een gat int ghesonde been vander eender siden. Al scriif ic dat ic een gat boerde ic boerder vele al vast aen malcanderen ende doen ghinc ic al suverliic ende lichte dat stuc ende dede dat stuck lichteliic uut. Ende een deel van duremater volchder mede daer pia mater metten hersenen uut volchde mer pia mater was ghesont. Doen ghenas icken metter voerseider curen ende cuerreerden. Ende ic most tot elken verbinden hebben miin plaesteren ghereet. Ende als ic die eene af nam soe leidick die ander op ende dat most ic haesteliic doen omdat pia mater uut scoot. Ende die knape leefde daerna menich jaer ende was vroom ende starck ende leefde met wive ende met kinderen een langhe wile. Ende in den selven hove ghevielt op enen cleenen vastelavont dat alle die ionghe lieden quamen ten spele vanden dorpe ende speelden ende dansten ende het was doncker ende dat hof was meest gheworpen al vol stroos. Ende doen quam een k(n)ape ende brocht een bornende kaerse ende nam een pike die dijser hadde wel een elle lanc ende waende steken midden inden dans om die keerse daer aan te clevene ende hi gheraecte enen jonghen knecht van xv jaren

[p. 35]

die gheborghen lach int stroo in die een side vanden hoofde tot in die ander side dattet al doer ginc ende metten uuiit trecken wranck hi met crachte die boerde ende scoerde ende scoerde dat hersenbecken al om. Doen quam eens berbiers wiif ende scoer hem dat haer af al om die wonde ende vanct die wonde cleene [ende enghe] want tijser vanden piickstave was cleine ende smal ende si en waende niet dat diep in ghinghe ende si achterwaerde dus twee weken met haere salven ende waenden aldus ghenesen. Ende daertoe waert ic gheroepen ende sach dat die wonde cleene was van buijten ende ic stac daer in miin tinte ende si scoet al in dweers dore ende hadse langher gheweest si hadde noch dieper in ghegaen ende dat behaechde mi qualiicken. Doen onderstont icken voer doot ende querteleerde die wonde ende dat vlees ende hilt niet aent been ende ic sneet vast voert ende ic vant dat hersenbecken al droghe ende daer en hilt nerghens vleesch aent been. Doen mostic sniden dat vleesch al om ende om met cleinen cloven. Ende doen dedick maken scaven die harde scerp waren [ende ene scaven met scarpen tanden] want ic en const met gheender scaven comen toten bloede sonder metter ghetander scaven [doen effendic metter ander scaven]. Ende in die wonde vanden beene goot ic alle weghe werm olie rosarum ghement met doren van eyeren ende daerop gaderde ic weder die stat vanden vleesche suverliic metten palmen. Ende daerboven als in die voerst cuere gheseit ende dat kint ghenas scone ende wel ende leefde langhe ende wert een scoen man ende vroem. Item int jaer dat men screef. m.iiic. ende xxxiiij doen quam een knape van overbarch ende was ghoboren van vabeernen ende hiet hoesteliic van walhem ende bracht een wonde in siin hooft die hem overbarch was gheslaghen met eender cusen dat die slach aldoer ghinc. Doen quam een meester ende dede die wonde al [toe sluten] ende hi waende dat si al ghenesen waer. Ende haesteliic quam hi te lande waert ende die wonde brac weder op op den wech van bergoengien ende hi bleef daer bi enen surgiin een stuck tiits maer hi en

[p. 36]

conde hem niet ghehelpen. Doen quam hi al voert tot na sieres ende lach daer oeck langhe bie nen meester ende die en conde hem [oec] niet ghehelpen. Doen voer hi voert tot dinant ende vant daer meester eustasse van geniblies [enen groten beschitere] ende die sneeten ende waenden ghenesen maer hi dede die wonde toe sluten vanden vleessche bi na ende seide gaet tot uwen lande waert ghi siit ghenesen ende draecht dese busse salven met u ende gheeft mi miin loen. Doen quam hi haesteliic tot namen ende hoerde segghen dat daer die grave van sorssam mijn heere [jan] van beemont waere alst waer was ende dat meester colaert van valecijn der graven meester van henegouwe ende siin broeder heer ians daer ware. Ende hij haesteliic [ghinc] tot meester colaert ende bat hem dat hi hem woude onderstaen ende hi besach hem ende waende datter niet en ware. Ende seide gane ende haelt meester thomaes van tienen die de stat van namen besworen meester es ende [ic] wil met hem drincken. Hi haelde mi ende [ic] ginc met hem in die taveerne ende hi sprac my vriendeliic toe ende dede siin hoescheijt soe dat hi mi langhe begheert hadde te siene want hi hadde horen segghen veel doechden van mi. Doen bat hi mij dat ic die wonde besaghe ende ondersochte. Ende ic nam miin tiinte ende stacse in die wonde ende si en conste daer niet in comen want si was al vol doot vleesch. Doen seide ic meester colaert dat overtollich vleesch en laet ons den gront niet vinden maer laet [ons] legghen corosiven dat ons den wech opene. Doen leijde ic daerin vitrolum romanum dwelke ons die canduijten ontdecte. Doen vonden wi een canduijt daer die tinte alte mael in scoot totten paletten. Ende doen si daer in was keerde men se doer ende doer dat hooft als in enen jdelen pot. Ende doen ic die tinte uut track daer volchde na veel wits quaets dat noch te dicke noch te dunne en was ende quam met groten stucken uut vloyende ende het sceen dat die hersen altemael uut souden vloyen. Doen wy beede dat saghen doen seide

[p. 37]

meester colaert die man waer doot. Doen sprac die man haesteliic datmen hem helpen soude ende datmen hem coenliic soude querteleren ende seide ic hebbe een goet herte ende ic hebbe liever dat ic sterve dan langher aldus te leven het es meer dan een jaer dat ic aldus ghequets was. Doen bat mi meester colaert dat icken onderstonde voer enen doden man want hi moste siinen heer volghen dat was doemen te rode waert voer. Doen querteleerde ic hem ende ontdecte hem dat hersenbecken ende vant een stuc beens ontween ende dat dedic hem uut. Doen quam daer alsoe veel wits quaets uut vallende dat allen diet saghen seiden die man waer doot ende hi en mochte niet leven toten avende toe ende dat quaet quam van besiden uuijt. Doen most ic dat ghesonde hersenbecken drielen al toten daer dat quaet uut quam. Ende dede hem uut vallen van den ghesonden beene wel.iiii.vingher breet. Ende doen vant ic dure mater verrot alsoe verre als ic tghesonde been uut dede nochtan en hadde pia mater gheenen noot. [Ende alle diegheene diet saghen seide dat hi doot ware. Ende niet leven en soude totten avonde]. Ende hi en dorste hem niet laten legghen te murbilen in siin huijs van vreesen dat hij sterven soude mer die meyer leende hem een yedel huijs [der nyement in en woende] ende daer lach hi toter tiit dat hi versekert was vander quetsueren ende hi ghenas volcomeliic ende wel ende was langhe daerna vroem ende sterck ende voer weder overbarch om soudie te winnene ende quam weder te lande ende diende een langhe wile heeren. Item int jaer m.iii.c. ende .xxxvi. gheviel te landines in gielenshof [dat] siin knape die met hem plach te ridene sloech siin der joncvrouwen die met met hem plach te dienen int hoft met enen groten clippel dat si neder viel ende gaf haer metten clippel soe menegen slach soe dat si bleef ligghen over doot ende die knape waende dat si doot was ende vloot wech. Ende doen sie weder bequam doen bracht mense te namen ende men ontboot mi daer si was doen icse sach die wonde was herde cleene ende ic stacker in die tinte al tote paletten toe als in enen yedelen pot ende keer\dese

[p. 38]

aldoer dat hooft ende daer viel quaet recht oft die hersen waren. Ende daer was een [lanc] stick vanden hersenbecken in ghescoten tot onder tghesonde been dat men niet lichteliic en conde twee vingher daer onder ghesteken tussen [den] stick ende tghesonde been ende altoes horten die hersenen alsoe zeere dat tot elken male als icse verbant het sceen dat die hersen uut liepen of uuijt vielen. Ende dat stick dat daer onder ghescoten was was wel .v. dumen lanck ende meer dan drie dumen breet. Ende dat wiif en hadde gheen vriende daer om en dorste icse niet querteleren. Ende ic hadde vreese haddic haer dat stuck uut ghedaen die hersen souden al uut ghescoten hebben tot enen male ende die wonde die int vlees was was herde cleene. Maer daer omtrent wast een deel [vleisch] ghefrotseert ende al ontween ghemortelt ende dat smeerde ic al toter wonden [ende cureerde die wonde] die doer thersenbecken ginc al met olie rosarum want het was in die hontsdaghen ende metter voerseider curen wert dat wiif ghesont ende heeft sint ghedient int gasthuijs van namen te buekenen. Ende dat stick dat diep onder ghescoten was leghet herde vaste gheconsolideert ende dat dal es diepe al doer int hooft. Lieve kinder daerom hebbe ic u dese quetsinghe ghescreven omdat si scinen den anderen meesters contrarie ende daerom en seldi u niet onthopen al siedi grote wonde elke quetsinghe int hooft daer ghi gheen quade accedencien en siet toe vallen. Ende daer die sieke heeft goet herte ende starck. Want dat helpt allen sieken herde zeere te ghenesen. Ende metter vorseider curen en sach ic nye gheenen ghequetsten sterven daer gheen quade accedencien toe en quamen die voren gheseit siin want mij es dees gheliix veel voer oghen ghecomen dicke ende menich werven.

Novum pigmentum domini hugonis de luca.

Ende om des wille dat aldus ghedane hooftwonden daer dura mater en pia mater doer siin ende quade accedencien toevallen siin te onthopen soe seit theordicus dat de heere

[p. 39]

hugo van luydic ordeneerde enen dranck die es ghemaect van iiii cruden ende van eender wortelen ende van specien die ghi horen selt ende dit pigmentum es een dranck ghemaect al ghi horen sult ende es een claereit.

Dit is die resepte ghi sult nemen goeden caneel .j. o. goeden witten genghebae .j. o. grayn de paradiis .j. o. cardomum dat tam is galighalanghen peper elck .j. o. groffels nagle .xii. swarte peper .xv. corne alle dese specien salmen cleene pulverseren ende teemsen ende dan salmen nemen .v. lb. goeden wiin ende .j. lb. seems ende den seem salmen sieden met een luttel wiins ende dan salment vanden vier doen ende men sal daer in doen vander voerseider specien alsoe te maten dat si van goeden smake es dat niet te starc en si vander specien. Daerna seldi nemen den anderen wiin die niet ghesoden en es ende sulten menghen toten anderen wine daer die specien in ghesoden siin ende roerent al te gader die specien ende den wiin. Daer na suldiit clarificeren als men clareit clarificeert. Van dese pigmenten seldi nemen xv toghen ende daer mede seldi menghen dit weerdighe pulver dat ghemaect es van .iiii. cruden ende van eender wortelen. Dat eerste cruit es pilosella [dats musen ore in duytsche] ende pimponelle ende glorifilaet ende vaelriaen ende die wortel van ganciaen. Maer ghy sult nemen tweewerven alsoe veel vanden eersten als vanden anderen ende die cruyden seldi droeghen ende harde wel pulverseren ende teemsen. Ende van desen pulver seldi nemen alsoe veel als ghi met drie vinger nemen moecht ten iii malen ende sullet menghen metten pigmenten alst gheclaerificeert es ende sullet daer op stroyen cruijswiis ende sullet segghen In nomine patris et filii et spiritus sancti. Amen. In nomine sancte et individue trinitatis dextera domini fecit virtutem non moriar sed vivam et narrabo opera domini castigans castigavit me dominus et morti non tradidit me. Ende aldus salmen iii werven doen ende seggen die oracie met groter begheerten tot onsen heere dat hem god ghesonde verleene met desen pulver. Nu sal ic u seggen hoemen den sieken den dranc gheven sal

[p. 40]

ghi en selten hem niet gheven op den eersten dach noch op den anderen dat hi ghequets is. Maer inden derden of inden vierden als ghi siet dat hi beghint tetene ende hi te drincken eyst soe seldi hem den dranck ten eersten geven enen cleinen toghe vanden pigmentum met den weerdighen pulver van u cruden die voren gheseit siin ende als ghiit hem gheeft soe seldi maken een cruijs ende die oracie die ghi seit doen ghiit pulver mencdet metten pigmenten. Ende dat sal siin des morghens ende des avens ende telken male seldi segghen die oracie. Ende aldus seldiit hem gheven drie daghe tennen een metter seegheninghe ende metten oracien. In desen pulver es veel merx te hebbene opdat die sieke niet weder en keert binnen iii daghen. Ende hout hiit drie daghe binnen sonder overgheven soe vaert voert met deser curen ende met desen drancke tot int einde.

Item een coniuraci die herde ghemein is om wonden te genesen.

Tres boni fratres obviaverunt domino et dominus noster jhesus christus interrogavit et dixit: Tres boni fratres quo itis? Domine nos ymus ad montem oliveti ad col[l]igendum arbos placacionis doloris et sanacionis. Ende (sic) dominus noster jhesus christus dixit eis: ite et ponatus supra vulnere lanam succidam madefcatam in olio olivarum et dicatis hanc coniuracionem: sicut vulnera domini nostri in cruce pendentis non putruerunt nec doluerunt nec rancielaverunt sic vulnus istud nec putruat nec doleat nec ransulet sed dominus noster ab omni malo accidente custodiat et defendat: In nomine patris + et filii + et spiritus santi + amen.

Nu hebdi ghehoort lieve kinder van desen hooftwonden [die] diversiteit maer hout u altoes aen dat sekerste dat es mijn raet. Ic segghe u voerwaer dat sulke gheneest van groter quetsinghen dier van hondert niet een ghenesen en souden. Ic rade u oec dat ghi u niet te zeer en verlaet op die segheninghe metten wollen metten yeken in groten widen ende diepen wonden want ghi worter bi bedroghen. Maer cleene wonden moghen daer lichteliic mede ghenesen want die yeke metten wollen es resolatiif ende behoedet die apstumeringhe ende die olie olive versacht die wonden ende alle quetsueren.