Boeck van surgien

[p. 1]

[Incipit summa artis Cirurgie cum practica Thome umbra medici de thenismonte que thomasia vocatur. Incipit prohemium.]

Ic Thomaes Scellinck umbra medicina hebbe ghemerct dat have ende goet vergaet mer goede [sciencie ende] konste bliift den mensche alle siin leven lanck want alsoo aristoteles seit siencie es een edel konste ende hi es edel die se heeft. Daer om wil ic Thomaes Scellinck umbra medecina minen lieven kinderen [Thomaes ende Jan Scellinc sinen broeder] ende alle dieghene die surgie [volcomelic] begheeren te doene scriven ende maken enen boeck van surgien in dietscher talen ghetogen die bloeme uut allen den boeken der ander meesteren die over menich jaer [voir ons ghemaect] hebben gheweest.

Als uut galienus die de beste een was. Ende uut avicenna uut albucasim uut almansorum uut rasum uut brunum longoburgensem uut lancfrancum uut teodoricum uut roelandum ende uut roegierium ende der glosen der vier meesteren. Ende uut den anderen vroeden meesteren daer af dat men houden sal. Daarom lieve kinder ontfaet dit werc blidelike want ic en wil daer af geen pine ontsien. Ende bidt onser liever vrouwen der edelder maghet ende moeder ons liefs heeren ende den heilighen meesteren ende vrienden gods sinte cosme ende damiane ende alle den ghebenediden heilighen van hemelriick dat si bidden den almachtighen god dat hi mi ghespare soe langhe dat ic dit werc tot enen goeden einde mach volbrenghen want den arbeit sal mi wesen groot ende swaer nochtan salt mi wesen harde soete omdat [ic hope dat] ghi daer mede selt comen tot groter eeren ende tot groten goede op dat ghi wilt uwe neersticheit ende uwen sin daer toe keeren. Lieve kinder dat seldi nu weten dat dit boec is ghedeelt in iiii pertien. Ende hebt [ic] vergadert aen een deel capittelen om datment te lichteliker sal vinden met haren ghetale al ment hebben wille. Mer eer wi comen toten eersten tractate suldi weten wat es te seggene surgie ende hoe ghedaen selen wesen die surgyene

[p. 2]

ende wat haer ghedaenten sullen siin ende in hoe menigher specien surgie wort ghedeelt. Ghi selt weten dat surgie es griex ende es gheset cyros in griexse dat es die hant in dietsche ende agya [dat] es werck dat es te seggen hantghewerck in des menschen lichaem dat der ghesondicheit toe behoert of dat men te besceideliker seggen mach surgie dat es dat leste instrument van medicinen. Dat eerste instrument van medicinen dat es dye ende es dat beste Alsoe galienus seit in die glose van den heeten onghemaken hi seit con[n]en wi den mensche met dieten ghenesen wi en selen hem gheen drancken gheven. Dat ander instrument van medicinen dat es dranc of medecine daer af oeck galienus af seit moghen wi met drancke die siecheit ghenesen wi en hebben die cuer niet te doene. Is oeck dat sake dat wi metten tween jersten instrumenten niet en connen die siecheit verdriven soe moeten wi metten derden werken dat est metter curgien dat es met sniden of met bernen of met cauterien te maken met corosiven of met ruptorien.

Hoe die surginen selen siin.

Nu seldi weten hoe ghedaen selen siin die curginen [dat syn darsateren] die surginen sellen hebben in allen weghen ghereet haer instrumenten mede te werken ende haer naelden ghedraet om daermede te naijen si selen oeck confersacie hebben metten goeden surginen ende besien haer werc want al connen si som daer af wel spreken nochtan en conen si niet alle werken daer om eest zeer goet dat mense siet werken met snidene met bernen ende met binden. Ende si en selen niet bloede sijn mer si selen [coen ende] sachtmoedich siin ende voersienich suptiil van sinnen ende sonderlinghe daert sorchliic es te werkene als int hoeft daert hersenbecken al doir es toter liesen ende elwaert daert sorgheliic is ende hem hoeden van dronckenscappen want alle dat der surgien toebehoert ende dat daer orberliic toe is dat en conen si al in die boeken niet begripen daer om selen die

[p. 3]

surginen suptiil siin van sinnen ende behendich want utermate zeere es te prisene natuerliicheit der sinnen ende sonderlinghe alsoe damascenus seit die natuerlike sinnen helpen zeer der konsten ende dat onghenatuert es van sinnen belet der natueren wel te vaerne. Ende die surginen selen oec wesen gheleerde lieden ende goede clerken of si selen ten minsten leeren vinden ghenen die gheleert siin want het dunct my onmogheliic dat enighe surgien sonder letteren souden moghen begrypen die konste der surginen. Nu sie ic dat tmeeste deel der surginen siin leeck ende ongheleert dwasen ende sotten ende dorperen dwelc groot jammer is want men met recht dat niet ghedoghen en soude want si siin rovers boffers clappers ende ondercruypers ende pinen hem altoes den gheleerden surginen te lachteren ende achter haren rugghe quaet te spreken om dat si duchten dat men in haer werc straffen soude moghen ende daerom laten sij ende scuwen goede meesters ende gheleerde mannen. Ende oeck dat noch meerder jammer es ende tontfarmen ende alder onbequaemst dat es dat die onweerdighe wiven dese konst aennemen Ende vermeten hem die namen vanden onghemaken te kennen ende te ghenesen ende die si niet en weten noch en kennen. Ende alle dit seit die edel ende die groote meester almansor. Als alsulke surginen jemende ghenesen dat es bi aventueren ende niet bi konsten want si en hebben daerin gheen rechte reden noch en kennen niet die complexie des menschen die menigher hande is onder die sempel menschen. Daer om seg ic dat menich mensche wort bederft onder haer hande die een bliift [mancende] verleemt die ander onghenesen die derde ghefisteleert ende doen si se varen ten sancten waert tot sinte quierin of tot sinte loey [of sinte citillis].

Ende dat doen si dan den sieken doen omdat si met halver eeren daer af comen souden. Item som ansteken si metten quaden viere ende menich vaerter qualiic. Ende qualiic moeten si varen die aldus ghedane leeke surginen voert trecken [ende vorderen] want

[p. 4]

sy siin veel quader dan die [moerdenaren] in die bosschen ligghen en roven ende moerden. Hier eint onse prohemine.

Nu willic u scriven die capittelen vanden eersten tracthate en dier siinder XX.

Di ghedachten der surgiins.

Dat eerste capittel is van wat ghedachten selen wesen die surginen met haren werken. Dat tweede capittel van den wonden die int vleesch siin hoemen se vergaderen sal te curren. Dat derde capittel van simpelen wonden die gheen letsel en hebben van senuwen die voren gheseit selen siin int eynde van den eersten [capittelen]. Dat vierde capittel van langhen wonden die ghehouwen siin met sweerden of met wapen dierghelike. Dat viifte capittel van den wonden die in die pesen siin ende van den medicinen die orberliic siin den wonden die in die pesen siin. Dat seste capittel van wonden daer die beene mede ghequets siin ende ghewont. Dat sevende capittel van hooftwonden dat int hersenbecken is ende vander annotomien van den hoefde. Item van ghebroken hersenbecken wat men daer toe doen sal ende hoe ment uut sal doen ende tot wat tyde Item medicinen die versachten sweeringhe van wonden. Dat achste capittel dat gheliict contrarie allen arsater van den pigmenten van der heer hugo van luca ende siinre coniuracien die goet es. Item een ander coniuracie metter welker. Tneghende capittel van der scorfheden des hoefts. Tiende capittel van haer te doen wassen. Telfte capittel is van dieten der hoeftwonden. Dat twalfte capittel is van bloede te stelpen of te stremmene. Tertienste es van ghemeenre dispotacien der wonden ende van den ulceren oft van sweeren [die heten ulceum]. Tfeertiende es die redene waerom dat die wonden langhe siin om te ghenesen. Tfiiftiende van wonden die in leden siin die den doot beteekenen ende hoe mense bekennen sal. Item van wonden die in die borst vallen oft in den rugghe. Dat sestiende van wonden die in den buiic siin daer die darmen uut scieten ende als een daer in ghewont es wat men daer toe doen sal. vander annothomien van den buijke ende van den darmen. Dat seventiende van den [ghe]\scutte

[p. 5]

ende van den dooren ende van splinteren uut te doene. Dat achtiende van den ghemeenen cueren der ulceren ende hoe men die quade bekennen sal. Dat neghentiende capittel van den sommen van den cueren van alle die fistelen waer si siin van arsenicum sublimatum. Dat twintichste capittel es van der sommen ende ghemeenre cueren van alle den canckeren ende van haren ocusoene.