Het geestelyck kaert-spel

Het XII. capittel.
Van de herte twee.

§. I.

Dese hebben Herte twee, al die onderhouden het inwendigh, ende uytwendigh Gebedt.

IS vermakelyk te lesen de H. Vaders, schryvende op de vrage van den H. Eliseus, Elias hadde geseyt tot Eliseus, vraeght van my dat u belieft, ende hy seyde ick bidde op dat in my kome uwen dobbelen geest. (l. 4. Reg. cap. 2.)

Door desen dobbelen Geest verstaen sommige het actif en't Contemplatif leven, andere verstaen dat hy vraeghde een dobbel kracht om te straffen de vyanden Godts, aendere seggen dat desen dobbelen Geest beteekent de liefde tot Godt en tot sijnen even-naesten, 'tis al wel geseyt. Maer volgens myn gevoelen alderbest t'onser proposte heeft gesproken den ouden Theophilactus, als hy seght, ^a ick verstaen door desen dobbelen Geest het dobbel gebedt van Elias, te weten het inwendigh gebedt, ende het uytwendigh. Van andere genoemt het spreck-gebedt, 'tgebedt des mondts,

a Oratio interna & externa. Oratio vocalis ac mentalis, Oratio oris & cordis.

[p. 382]

ende 't gebedt der stilwygentheyt oft dese geests, 't gebedt der roeringe van de lippen, en van de roeringe des Herten.

Dat onsen H. Vader Elias heeft gehadt dese twee soorten van bidden, geeft hy self genoeghsaemelyck te kennen, als hy seght: ^a Den Heere leeft, in wiens tegenwoordigheyt ick staen, ofter sal wesen dese jaeren douw oft regen, ten zy naer de woorden van mynen mont.

Door dese woorden Godt leeft in wiens tegenwoordigheyt ick staen, wort kenbaer gemaeckt sijn inwendigh gebedt, want wat is staen in de tegenwoordigheyt Godts, ten zy sijn herte opheffen tot Godt, en dencken dat Godt ons aensiet. En heeft Godt niet geseyt aen Abraham, wandelt voor my in myn tegenwoordigheyt ende zyt volmaeckt, oft naer den anderen Text, en gy sult volmaeckt worden, al wel overleyt, wat is't inwendigh gebedt? Ten zy een opheffinge des geests in Godt. En wat de tegenwoordigheyt van Godts, ten zy een opheffinge des geests tot Godt, hem imaginerende tegenwoordigh te wesen, soo dat Elias bekent gehadt te hebben het inwendigh Gebedt.

Oock hy bekent gehadt te hebben 'tgebedt des monts, als hy seyde, ist datter douw oft regen valt, ten zy volgens de woorden van mynen mondt, hier op schryvende den H. Joannes Guldemont in sijn Sermoon van den H. Elias, seght: ^b 't gebedt van Elias wort den sleutel van den hemel, want hy gebiedt ende den hemel wort gesloten, daer naer bidt hy noch eens, en den hemel wort geopent.

a Vivit Dominus in cujus conspectus sto, si erit annis his ros vel pluvia nisi juxta oris mei verba.

b Clavis caeli sit sermo Eliae sanctissimi, inbet enim & clauditur, orat postmodum & aperitur. S. Ioannes Chrysost. Serm. de S. Elia.

[p. 383]

Den Propheet Eliseus willende leven in den wegh der volmaecktheyt naervolgende sijnen Vader hebbende den keus van te vragen al wat hem beliefde hy heeft anders niet gevraegt als sijnen dobbelen geest, te weten sijn tweederley gebedt, des monts ende des geests.

Jemant sal vraegen wel wat onderschil is tusschen dese twee manieren van bidden?

De H. Schrifture sal ons wonderlyck wel beschryven dit onderschil. Isaias aen sijn 28. c. ons vertellende sijn droefheyt welcke hy maeckte over sijn leet, seght: Als eener Swaluwen jonck soo sal ick roepen, ick sal dencken als Duyve. De Swaluwen beminden Leser als sy singen oft quetteren, soo doen sy hunne becksjens heel wydt open: maer de Duyven, hier en tegen hun grommelen oft roncken doen sy met besloten beck, als inswilgende hunnen eygene stemme door de stroote tot in de borst toe: ende dit grommelen ofte roncken dient hun even soo wel, om hun lyden als om hunne liefde kenbaer te maken. Den Coninck Ezechias dan, om te kennen te geven, dat hy in't midden van sijn lyden ende van sijne droefheyt vele mondelycke gebeden stortede: Ick sal roepen, (seyde hy) als een jongh van een Swaluwe, openende mynen mondt om myn beklagh tot Godt te stieren: ende om van den anderen kant insgelyckste verklaren dat hy t'samen oock vele inwendige gebeden, meditatien, betrachtingen ende bedenckingen oeffende, soo voeght hy daer by: Ick sal bedencken als eene Duyve. inkroppende myn gepeysen tot in't binnenste myns herte, door meditatie, betrachtinge en aendachtige bedenckinge om my te verwecken tot lof en danck-segginge voor mynen goeden ende bermhertigen

[p. 384]

Godt die my uyt de tanden des doots verlost heeft.

Aldus spreckt oock den H. Propheet Isaias aen't 59. capittel, alwaer hy seght: wy sullen briesschen als Beeren, ende gelyck Duyven sullen wy overpeysen de suchten. Alwaer 't briessen ende brullen der Beeren van't roepende mondelyk gebedt, ende 't overpeysende suchten der duyven, van't inwendigh mediteren, betrachtende, ende bedenckende gebedt verstaen wort.

Maer op dat men weet, dat de Duyven niet alleen en suchten, ronken ende grommelen uyt droefheyt, maer oock uyt liefde ende blyschap, soo is't dat den geestelycken Bruydegom in sijn gesangh, tot sijne geestelycke Bruyt aldus is sprekende: Om myne duyve in de gaten der steenrotse, in het hol van den muer, thoont my u aensicht, laet uwe stemme luyden in myne ooren, want uwe stemme is soet en u aensicht is schoon (Cant. 2.) Hy wilt hier mede seggen dat de godtvruchtige ziele hem seer behaegt en aengenaem is, als hy haer, te weten in de Meditatie ofte betrachtinge tot hem vertoont, om haer t'onsteken in de liefde tot hem, gelyck de duyven met haer gayen onder malkanderen doen. Jemant al wat verstaende van het uytwendigh gebedt des monts, als te lesen, te bidden 't Roosen-Kransken, de getyden van de Onbevleckte Ontfangenisse, &c. Sal seggen wel dat gaet wel, en ick verstaen my daer aen, maer aengesien de Vaders der volmaecktheyt seggen dat 't inwendigh gebedt des herten beter is, en dat 't mondelyck gebedt vergeselschapt met 't inwendigh, d'alderbest is, wat is dat inwendigh gebedt, meditatien ofte betrachtinge? Anders niet en is als een geestelycke herknauwinge der spyse onser zielen, op dat sy ons wel bekome.

[p. 385]

Tot welcke herknouwinge, hy een suyvere Sunamitinne noodende, sy seght dat de H. Leeringe ofte Woort Godts, waerachtige spyse onser zielen gelyk is aen een wyn, die weert is niet alleen gedroncken te worden van de Herders ende Leeraers der H. Kercke, maer oock van de selve met aendachtigheyt te worden gesmaeckt, ende om soo te seggen herknouwt, Vwe kele (segt hy) welcke die goddelycke spyse onser zielen voortbrenght is gelyck den besten wyn weerdigh voor mynen beminden om te drincken, ende voor sijne lippe ende tanden om te herknouwen.

Aldus hadde voor gewoonte den godtvruchtigen Isaac als een suyver ende lieffelyck Lammeken ontrent den avondt naer't velt sigh te vertrecken, om te overdencken, dat is om te mediteren, betrachten ende sijnen geest aldus met Godt te oeffenen.

Het Bieken in den voor-somer vlieght herrewaerts en derrewaerts van 't een bloemeken oft kruydeken op't ander, niet losselyck oft by geval, maer met sekere natuerelycke voordachtigheyt, niet oms sig te vermaken oft te behagen in de schoone ende lieffelycke landauwen, maer alleen in honingh te soecken den welcken gevonden, gesogen, ende haer geladen hebbende, vlieght wederom naer haren kost oft honinghraet, alwaer sy met haere konste in alle neerstigheyt verscheyt het wasch van den honingh, ende van't wasch maeckt hare rate, in de welcke sy haren honingh tot haer onderhout voor den aenstaenden winter bewaert.

Even alsoo doet eene godtvruchtige ziele in hare Meditatie ofte betrachtinge: sy gaet van't een My

[p. 386]

sterie, van't een punct oft bemerckinge op d'andere niet losselyck soo 't valt oft onbedachtelyck, niet enckelyk om haer te vermaken, oft om geleertheyt maer alleen om honingh van godtvruchtigheyt ende H. beweginge uyt de Goddelycke Mysterien te rapen, de welcke bekomen ende gemaeckt hebbende, vergaedertse in haer herte, onderscheytse van malkanderen, ende naer gelegentheyt, voorsiet haer van al wat haer dienen kan, soo in tyden van voorspoet, ende geestelycken vrede, als in tyde van tegenspoet ende bekoringe, ofte geestelycken oorlog.

In deser voegen soo is't dat de geestelycke Bruyt in haer gesangen der gesangen gedurigheyt is vliegende, nu op de oogen, nu op de lippen, nu op de wangen, nu op het hayr van haren beminden, om daer uyt te suygen duysent soetigheden, ende gevoelen van H. Liefde: soo dat sy door de selve heel ontsteken sijnde nu met hem spreckt, nu hem ondervraeght, nu hem aenhoort, nu tot hem sucht, nu tot hem tracht, nu tot hem spreckt, gelyck hy oock van sijnen kant haer herte vervult met geestelycke genoeghte ende blyschap, het selve verlicht met hemelsche wysheyt, ende overvloeden doet in alle soetigheyt, op een alsoo sonderlinge wyse, dat men van desen handel der ziele met Godt wel seggen mag, 'tgene de H. Schrifture van Moyses seght, dat Moyses met Godt sprack ende dat Godt hem antwoorde. (Exod. Cap. 19.)

Men leest in't leven van onse H. Moeder Teresa, hoe dat sy haer selven vindende niet wel gestelt om door haer gebedt met Godt te spreken, seyde: Heere spreckt aen my, en ick sal u

[p. 387]

aenhoren ende uwe inspraken sal ick waer nemen.

De Herte twee dan van ons Kaertspel hebben die het uytwendigh ende inwendigh Gebedt onderhouden.

§. II.

Hier wort bethoont hoe krachtigh dat is het inwendigh ende uytwendigh Gebedt.

ZIel-jeverigen Leser in dit Tractaet van het gebedt moet ick langer spreken soo tot onderrichtinge van my selven als onderwysinge van U. E. want alle staeten moeten bidden. Nu sal ick spreken van de groote kracht des Gebedts.

Daer wort ons vertelt in't derde boeck Esdras aen't 3. Capittel, hoe dat den Coninck Darius gehouden hebbende een treffelycke maeltydt. Dry van sijn Edelmannen, hebbende 't hooft wat licht van den wyn, hebben hun tydt gepasseert, met raetselkens, onder andere hebben voor gestelt ende gevraeght dat jeder soude raeden, en seggen wat dat het sterckste was op dese wereldt.

Den eersten die misschien den wyn te veel hadde gedroncken en voelende dat den wyn hem beroofde van't gebruyk der volle reden, seyde sterck is den wyn.

Den tweeden wesende misschien een pluymstryker oft mouw-vager van den Coninck, en hebbende sijn gratie oft wel behaegen van noode om vervoordert te worden tot officie, seyde: Den Coninck is stercker.

Den derden, 'thooft misschien wat verwermt hebbende van den dranck, en daer door ontsteken wesende tot Venus liefde, seyde, sterker zyn de vrouwen.

Dit geschiet noch alle dagen, want gaet in een geselschap van een deel Jonckers half oft geheel

[p. 388]

beschoncken, en ondervraeght, wat dat't sterckste en't beste is, elck sal sijn hert recht uyt seggen ende spreken volgens sijne genegentheden, den dronckaert sal seggen dat het den dranck is, den eergierigen, dat het ampten en officien zyn, den onkuyschen sal seggen, dat het een soet bevalligh voorworp is van ongelycke persoonen.

Maer nu laet ons ondervragen de dry Edelmannen wat reden dat sy hebben om sulckx te seggen.

Gy dan die daer hebt geseyt dat 't sterckste is den wyn geeft reden daer van: my dunckt dat ick hem hoore antwoorde geven, om dat den wyn het herte verblyt, den mensch verwermt, en doet komen vol coragie, desen aengenamen dranck sal eenen soldaet soo verre brengen dat hy van dry vyanden niet en sal loopen, den dronckaert is Hertjen sonder sorge, hy en peyst niet oft hy ryck is ofte arm, neemt ooghmerck op die Maendagh vieren, sy en hebben t'huys qualyck een pot om uyt te drincken, en desen dronken zynde en is niet eens ongerust oft sorghvuldigh om't gelagh te betalen, maer hy acht hem soo goet als den rycksten, soo dat den dranck wel sterck is, aengesien sy den mensch brenght tot vergetentheyt van sijn armoede, ende alle sijne ellenden: hy heeft geen sorgen voor morgen, laet ons nu hooren naer de reden van den tweeden die geseyt heeft, dat den Coninck stercker is, desen stelt sijn fondament in de H. Schrifture, als Godt geschapen hadde de visschen, de vogelen, en alle gedierten, soo heeft den Heer geseyt aen den mensch hebt heerschappye over de visschen der zee, en over de vogelen der hemelen, ende beesten der aerde, ende den Coninck heeft overhant over den mensch,

[p. 389]

hy doet wat hy begeert, 't moet onder hem al buygen, wort daer een victorie behaelt in Nederlandt, men schryft aen den Coninck de eere toe. &c.

Laet ons onder-vragen den derden met naem Zoro Babel, waerom seyde gy dat de vrouwen stercker waren? Aengesien Salomon selfs seght: wie sal een stercke vrouwe vinden? Ende onse Moeder de H. Kercke noemt het kranck vrouw geslacht. Ick hoore hem seggen sterker sijn de vrouwen, want den stercksten Sampsom is van een vrouw overwonnen, en dat is genoeghsaem om van te mogen seggen dat de vrouwen stercker zyn. En weet oock dat een vrouw met haer soete lieffelycke minne-treckskens eenen man meer sal vangen en binden, als alle ysere banden.

Maer ick segge dat boven al dese en andere saken het sterckste is het gebedt. Daer en is niet soo sterck op de aerde noch in de hemel. Hoort den H. Joannes Guldemont ^a hy schryvende van de onbegrypelycke nature Godts, seght: Daer en is niet machtiger als een mensch wel biddende.

Van den wyn worden de oogen ontsteken, de wangen roodt, &c. Hoort David spreken als hy met desen kostelycken wyn was bevangen: Myn herte (seght hy) is van binnen in my verwermt geworden, ende in myn gebedt der betrachtinge oft Meditatie sal't vier ontsteken worden.

Den dronckaert wort ontsteken tot onkuysheyt, volgens 't gemeyn spreeck-woordt, als den buyck vol is door overdaet, de reste wort oneerlyck, ende den H. Hieronymus seght: Ick en sal noyt peysen dat

a De incomprehensibili Dei natura. S. Ioan. Chrysost. Homil. Homine probè orante nihil est potentius.

[p. 390]

een dronken mensch suyver is, want waer de dronckenschap gevonden wort de onsuyverheyt heeft d'overhant ^a

Alsoo oock door de geestelycke dronckenschap des gebedts wort't vier ontsteken niet van [V]enus, maer van de liefde Godts en overwint alle aenstooten.

Hier uyt konnen wy oock besluyten dat't gebedt stercker is als de vrouw, want't is door't gebedt den H. Thomas van Aquinen een ongeschickte vrouwe heeft overwonnen gelyck oock onsen H. Albertus.

Alleenelyck moet ick nu bethoonen dat't gebedt stercker is als den Coninck. Hoort, segt den H. Ioannes Guldemont, ^b 't gebedt is een eeuwigh tresoor, weerdigher, verhevender, en sterker als de Conincklycke macht.

Ende hy doet dit verstaen met een bevallige gelyckenisse, daer sal (segt hy) eenen Coninck sieck vallen totter doodt, de medicamenten, noch Doctoren, noch sijn goederen, noch heerschappye en konnen hem helpen, ende een gebedt van een goet, arm Religieus sal hem gesont maken, ende doen opstaen. Soo dat 't gebedt stercker is als den wyn, de vrouw en den Coninck, jae dat meer is segt den H. Bernardus ^c 't gebedt wint den onwinnelycken Godt, ende het bint den Almachtigen. Gelyk ons klaerlyk vertelt wort in de H. Schrifture. (Exo. 31.) Godt segt tot Moyses en wilt niet bidden voor dat volck, laet my gaen. Laet ons dan aendoen dese stercke wapenen, want wy hebben dese van noode, hoort den H. Joannes Guldemont ^d gy-lieden hebt wapenen van noode, en groote wapenen zyn het gebedt.

Laet ons van de kracht des gebedts oock hooren

a Ego nunquam ebrium castum putabo, ubi enim ebrietas invenitur, libido dominatur. S. Hieronymus.

b Thesaurus perpetuur est oratio, & Regia facultate superior S. Ioannes Chrys. tom. 5. supra.

c Oratio vincit invincibilem ligat omnipotentem. S. Barnard

d Armis vobis opus est magna armatura oratio. S. Ioan. Chrys. Homil. ad pop.

[p. 391]

spreken den H. Thomas à Villa-nova ^a een schoon blinckende sterre in't Orden van den H. Vader Augustinus. Dese op eenen sekeren tydt predikende voor sijne Keyserlyke Majesteyt Carolus Quintus: om hem te verwecken tot het vechten tegen de Turcken, sonder te vertrecken ende den Oorlog te volgen, t'huys blyvende: seyde dat hy hem soude begeven tot het gebedt En siet een wonder der wonder, de victorie ende het geluckigh uytkomen van den oorlogh is in de handt van den gene die niet en vecht.

Ten tyde van den H. Ambrosius soo waeren daer veel papiere jonkers van die gepluymde hase jagers, die al veel beslagh maken als sy liggen in't winter quartier, alwaer sy sittende by een goet vier, met goet wyn en bier, men hoort noch men siet dan, 't is hoe dat sy haken en smaken om te mogen wesen in Campagnie, en seggen dat hun handen kittelen en hun gemoet verlanght, om den slagh te mogen geven op den vyant, ende eylaes in den dagh van oorloge, als sy sien dat op 't nypen komt, men Jonker doet het hase-vel aen, ende neemt de vlucht, hy gaet liggen achter een haege verre van daer, oft begraeft hem in een gracht tot dat den slagh volbracht is, dese magh men wel toe-schryven 't gene David vertelt van de kinderen Ephrem (Psalm. 77.) dese kinderen (seght hy) spannende hun boogen, op den dagh van d'oorloge zyn te rugge gekeert.

Dese dan en diergelycke Jonkerkens derfden s[e]ggen ten tyde van den H. Ambrosius (ende men vinter noch maer te veel op dese tyden) dat de gebeden

a Mira res, in manibus non praeliantis, stat pondus victoirae, S. Thom. à Villa-nova serm. coram Carolo Quinto.

[p. 392]

der Religieusen en rechtveerdige zielen niet veel en konden helpen in de oorloge, maer dat sy waeren die de victorie behaelden.

Den H. Ambrosius vertelde aen dese, de historie van den H. Eliseus hoe dat hy omringelt wesende met eenen ontallycken leger den knecht die riep, och, och och wat sullen wy maecken. (l.4.Reg.cap.6.) wel wat heeft Eliseus gedaen, misschien een yser harnas aen gedaen, de rapiere in d'handen genomen geensins, maer hy heeft genomen 't harnas van het H. Geloof, ende aengedaen het helmet der Rechtveerdigheyt, en sijn waepenen waren sijn gebeden, en voor rapiere sijn tonge, en keerde en wende sijn gebedt van alle kanten. Hoort den Text.

Eliseus heeft gedaen tot Godt seggende, ick bidde u slaet dit volck met de blintheydt, ende den Heere heeftse geslaegen volgens 't woordt van Eliseus.

Waer zyn sy nu (roept den H. Ambrosius) ^a die daer seggen dat de wapenen stercker zyn, en meer konnen als de gebeden der Heyligen? Siet hier een gebedt van Eliseus heeft het geheel leger gequetst.

Maer hier op sullen antwoorden onse Jonkers van dese tyden en seggen, wel dat is geschiet in d'oude weth, vindt my noch een sulcken Heyligen?

Om dese klappers die het al hebben in de kaeken en niet in de saecken: om dese beschaemt te maken ick en wil geen victorien van ouden tyden, noch van vremde onbekende landen voortbrengen, maer van dese eeuwe en van dese landen.

In't jaer ons Heeren 1622. ende daer naer noch

a Ubi sunt qui dicunt plusquam preces, sanctorum armo posse. Ecce una oratio Elisaei totum exercitum vulnerat. S. Ambros. serm. I. de Eliseo.

[p. 393]

eens in't jaer 1624. onse weerdige Moeder Anna van den H. Bartholomeus, welcke is geweest de besondere Mede-geselinne van de H. Moeder Teresa, en van haer heeft sy geseydt. Dese heeft de wercken der Heyligen: ende ick drage den naem.

In de ermen van dese weerdige Moeder Anna heeft onse H. Moeder Teresa haren geest gegeven.

Dese Moeder dan woonende hier binnen Antwerpen in 't Clooster der Discalceatersen op den Rogier sy wort vermaent van Godt ontrent den middernacht, hoe dat den Hollander besigh was met listen en lagen te leggen om 't Casteel, in te nemen, sy heeft terstont ontboden eenen Priester Godts, en heeft 't hooghweerdigh H. Sacrament des Autaers doen uytstellen, en heeft al haer Mede-susters vergadert in de Choor ende heeft haer gebedt begonst te storten, nu eenigen tydt gebeden hebbende, soo wiert gehoort een stem uyt den hemel roepende. Bidt al meer, Bidt al meer. Ende sy heeft door haer gebedt victorie verkregen, en blyvende in een nauw gesloten Clooster, heeft de verraderye ontdeckt en den Heer heeft victorie gegeven in de handt van een vrouw.

Als wy dan jet begeeren van Godt laet ons aen doen de wapenen des gebedts ende hy sal ons ontfermen.

Wat wonder dat hy ontfermt en bermhertigheyt doet, want uyt den soeten mondt des gebedts komt voort de sterckte van eenen Leeuw.

De aengenaemste sake welcke den mensch Godt kan aendoen, is bidden, en hier op is hy soo verlieft, dat hy die onverwinnelyck is, hem laet te overwinnen.

[p. 394]

Jemant sal seggen, niemant sal my dat wys-maken, want de experientie wesende moeder van alle saecken heeft my contrarie geleert, want ick hebben Godt en sijn Heyligen soo dickmael gebeden, en 'tschynt dat hy slaept, hy en hoort naer my niet.

Hier op heb ick twee antwoorden, ten eersten gy-lieden ô sondaren wesende in doodt-sonde en soo biddende, weet dat de sonde belet en oorsaeck is, dat gy niet verhoort en wort, hoort David segt van sy selven, Ist saken dat ick sien boosheyt in myn herte, den Heer en sal niet en verhooren. (Psalm. 65.)

In't Boeck der gesangen staet geschreven hoe dat den Bruydegom geerne hoorde 'tgebedt, de stemme van sijne Bruyt, sonder twyffelen dat dit voortquam uyt de schoonheyt ende suyverheyt haerder Conscientie. Hier van schryvende den honingh-vloeyenden Leeraer, Den H. Barnardus, seght:

^a Dat uwe stem klincke in myne oore, & c. de sprake van het gebedt en kan niet soet wesen, ten zy dat het aensicht der conscientie, schoon zy, want dat de stem niet aen en staet ist dat het aensicht niet en behaeght, dat thoont hy als hy terstont daer by voeght, uwe stem is soet en uw' aensciht is schoon, ofte uwe stem is soet, om dat uw' aensicht der ziele van uwe conscientie schoon is en suyver.

d'Eerste reden dan, waerom veel niet en worden in hun gebedt verhoort, is om dat hun conscientie besmet is door de sonde.

De tweede reden, waerom veel niet en worden ver

a Sonet vox tua & c. non potest esse loquela orationes dulcis, nisi vacies conscientiae sit decora, quod enim non placeat vox si displiceat [f]acies, demonstrat cum illico subdit, vox tua dulcis & facies tua decora, vel quia facies tua decora. S. Bernard. serm. 26. in Cant.

[p. 395]

hoort is tot profijt onser zielen, hy en geeft niet terstont 'tgene wy vragen, om ons te leeren volherden, om overvloediger te geven, om onse begeerte meerder te maken belieft dit te verstaen met een gelyckenisse.

Den Vader komt van sijn affairen en ontrent sijn huys siet aldaer spelen op straete sijn lieve Soontjen, hy thoont eenen appel aen't kindt, welcke siende 't kindt, laet al sijn spelen en loopt den Vader naer, den Vader treedt in huys en vraeght wel Philipken hebt gy Papa lief, terstont 'tkindt seght jae, den Vader toont den appel, Philipken steckt sijn handeken uyt, maer den Vader seght holla, alsoo niet, vaeght eerst u mont af en snut u neus, 't Soentjen neemt sijn neus-doeck en vryft al de vuyligheyt af, en steckt noch eens sijn handeken uyt: neen seght den Vader geeft eerst een schoon handeken, 't kindt kust sijn handeken, noch al niet seght den Vader, doet een eerbiedinge totter aerde. Philipken doet dat oock den Vader seght steckt u beentjen uyt, danckt den Heere, kust my eens, waer hebdy Pappa lief, 'tkint slaet op sijn borst, en seght daer Pappa, wel wie hebdy liever Pappa oft Mamma? De Moeder dit spel aenhoorende verliest self haer patientie en komt binnen, en seght maer lief, hoe kont gy Philiphen soo tenteren, 't is u liefste Soon en gy quelt dat soo lange? Hoort liefste wilt gy't kindt den appel geven oft niet? Och jae seght den Vader, wel geeft hem dan, waerom soo lange uytgestelt, hoort myn reden, myn blyschap is te wesen met myn Soontjen, en hem soo te sien bidden en vragen, ick stel uyt te geven om myn plesier, ende daer naer geeft ick hem noch meer als hy ver

[p. 396]

wachte, maer soo ick hem terstont den appel hadde gegeven, hy soude wederom op straet geloopen hebben, en hy en hadde my dat contentement niet aengedaen, 'twelck ick nu hebbe genoten: ende om dat hy soo fraey stantvastigh is geweest in't vragen met alle beleeftheyt, ick sal hem koopen eenen schoonen nieuwen hoedt.

Onse Vader die in den Hemel is Christus onsen Salighmaker, heeft sijn plesier te wesen met de kinderen der menschen door 't gebedt. Myn blyschappen (seght hy) zyn te wesen met de kinderen der menschen. (Prov. cap. 8.) Aen dese kinderen toont hy wat't gene sy geerne souden besitten oft verkrygen, hier toe de menschen begeven hun tot het gebedt: hy seght, wascht u eerst voor al, maeckt uw' ziele schoon door 't H. Sacrament der Biechte, dit gedaen zynde, kust my mynen soon, knielt neder, bidt noch eens, leght uw' handen te samen. Maer goedertieren Vader, waerom en geeft gy ons niet 'tgene wy versoeken, vragen, ende begeeren, wilt gy't ons misschien niet geven? Och jae, wel waerom en geeft gy 't ons niet terstont? Wilt gy weten de reden, is't sake dat ick u terstont gave en voldede aen uw' gebedt, soo soude gy de kinderen naervolgen, terstont uwen Vader vergeten, gaen spelen en niet meer bidden. Ick stelle dan uyt, van uwe vrage te voldoen tot u profijt om veel redenen.

Hoort den H. Anselmus stelt ons de redenen Christi voor oogen als hy segt: ^a Heer gy stelt uyt te geven, op dat gy ons soude leeren volherden in het gebedt: Heer, gy en geeft niet terstont dat men vraeght, op dat gy, onse

a Diffe[r]s Domine dare u[t] doceas perserverate S. Ansel. L de mensura Crucis Domini. Differs Domine dare nou quod nolis dare, sed ut aucto desiderio abundantius possis dare, &c.

[p. 397]

begeerte grooter zynde, overvloediger soude konnen geven.

'tIs oock 't gevoelen ende leeringe van den H. Vader Augustinus, ^a De gratie (seght hy) is uytgestelt op dat de begeerte soude groeyen. Want seght den H. Thomas ^b een groeyende begeerte maeckt de ziele bequamer. Hoe meer dat den mensch geerne wat hadde, hoe meer dat hy bidt, soo groyt de begeerte, en door dese begeerte soo wort 'therte van den mensch grooter, en uytvolgelyck bequamer om meer te konnen ontfangen, om dit wel te verstaen, begrypt dese gelykenisse. Een arm mensch heeft eenen rycken goeden liberalen vrient, hy gaet met een kleyn sacxken ende hy geeft sijn herte te kennen, ende bidt dat hy hem soude believen te helpen. Desen vrient blyde zynde dat hy hem bidt en vraeght om wat gelt, sal seggen hebt gy niet een sacxken, ick sal 't vullen? Den armen geeft een sacxken, hy dat siende, sal seggen gaet naer huys, en leght dat sacxken wat uyt, maeckt 'twyeder en breeder en langer, en komt morgen wederom, ick sal het voldoen met pistolen.

Ick vrage U.E. sal desen ongetroost vertrecken? Och neen, wel hoe, hy en geeft niet 'tis waer, maer den vrient stelt uyt om meer te mogen geven. Alsoo oock onsen goedertieren vrient Christus ^c als wy hem bidden om wat te verkrygen, hy stelt ons uyt op dat ons sacxken, ons herte door de begeerte soude wyder en grooter worden om soo bequaem te wesen om meer te konnen ontfangen.

Hier van lesen wy een schoone geschiedenisse in de H. Schrifture, vertelt van den H. Joannes in sijn 11.

a Dilata est gratia ut desiderium cresceret. S. Ausust.

b Desiderium enim crescere facit animam capaciorem S. Thom. p. 1. q 12. art. 6.

c Differs Domine dare: non quod nolis dare, &c. S. Anselm.

[p. 398]

cap. Lazarus den Broeder van Magdalena en Martha is sieck geworden totter doodt, hierom hebben sijn Susters tot den Heere gesonden eenen bode, ende Martha hadde geschreven eenen brief met dese woorden. Heer die gy bemint is sieck. Op desen brief ofte korte woorden schryvende den H. Augustinus segt datter noyt korter en volmaeckter brief is gelesen geweest eerst soo segt Martha in haren brief: Heere, welck woort te kennen gaf, dat sy in hem geloofde, en dat wel wiste dat hy Heerschappye hadde over alle saken, endat hy haeren Broeder konde genesen.

Ten anderen soo schreef sy ^a Heer die gy bemint, sy wel wetende, segt Augustinus, dat hy niet bemint ende verlaet, niemant die Godt bemint sal verlaten worden inder eeuwigheyt. Ten derden, soo schreef Martha, dien is sieck geworden, te weten haren Broeder Lazarus, die den Heer beminde, sy stelt daer by den noodt van die den Heer bemint om soo meer te verwecken. O korten brief vol substantie.

Belieft nu oogmerck te nemen, op't gene dat de H. schrifture vertelt, den Heere ontfangen hebben desen brief, en verstaen hebbende de sieckte van Lazarus, hierom als hy gehoort heeft dat hy sieck was, soo is hy doen gebleven in de plaetse twee dagen. (Ioan. cap 11.)

Let op dat woort, hierom is hy gebleven: wel waerom? Om dat hy verstaen hadde dat hy sieck was, wel dat moeste een reden geweest hebben om terstont te gaen, ende niet uyt te stellen dese reyse, Terstont sullen wy aen dese vrage voldoen. Den Heer dan komende by Martha, hy vraeghde naer haren Broeder en sy antwoorde: Heer hy is vier

a Domine quem amas, non enim amat & deserit.

[p. 399]

dagen doodt, hy stinckt nu, al oft sy wilde seggen, Heer 'tis nu wel tydts; hadde gy gekomen terstont, gy hadde noch tydts genoegh gekomen om hem te genesen. Den Heer seyde: toont my de plaetse, ende hy riep, Lazarus komt daer uyt, ende hy stont op, en quam uyt het graf.

Siet hier, hoe dat den Heer heeft uytgestelt van de genesinge te geven, ^a op dat de begeerte vermeerdert zynde, overvloediger soude geven. Want in de plaetse van dat hy Lazarus soude van sieckte verlossen, hy heeft hem meer gegeven, want hy heeft hem van de doodt doen verrysen.

Alsoo handelt Godt met veel goede rechtveerdige zielen, hy stelt uyt haer vrage, niet dat hy de selve weygert, maer om overvloediger te geven naer de volherdinge in het gebedt.

Den Heer laet somtyts toe, dat een Stadt van de vyanden wort belegert, de menschen beginnen te bidden, de Stadt wort ingenomen, andere worden oock belegert, het geheel Landt begeeft haer tot 't gebedt, en als het ten arghsten is, als men leeft sonder hope van 't leven des landts wederom te krygen, den Heere thoont sijn kracht en liefde ende geeft victorie, en't landt begint als eenen verresen Lazarus te herleven.

Oneyndelyck groot is de kracht des gebedts, ende wonderlyck goet, aengenaem en soet in't gebedt in de tegenwoordigheyt Godts.

Den H. Joannes in sijn boeck der openbaringe aen't 8. cap. vertelt aldaer, hoe dat hy sagh veel soorten der

a D[i]ffers Domine dare ut aucto desiderio abundantius possis dare. S. Anselm.

[p. 400]

Engelen, aldaer ampten volbrengende, ende seght: Daer is eenen anderen Engel gekomen ende hy stont voor den Autaer, ende aen desen wierden gegeven veel wieroockingen, Hier komt in Theophiactus, ende hy ondervraegt, waerom dat die andere Engelen desen soo karesseerden hem bewierookende? Hoort desen Leeraer, desen Engel was bewaerder van een rechtveerdige ziele, welcke gebeden storte in overvloedigheyt hier op de aerde, ende den Engel komende (om soo te spreken) geladen met dese gebeden sy karesseerden hem, (gelyck self de H. Schrifture betuygth) op dat hy soude geven de gebeden der heyligen.

Maer let noch al voorder wat'er geschiet is in den Hemel als wanneer den Engel heeft opgeoffert dese gebeden, 'tzyn de woorden der H. Schrifture.

In den hemel is geworden een stilswygentheyt ontrent een half ure lanck ^a Den H. Vader Augustinus, hier op ooghmerck nemende, roept tot ons al te samen en segt: Siet der hemel luystert toe naer de gebeden der Heyligen, De Engelen en singen niet, sy en spelen niet, 'tswyght al wat in den Hemel is, toehoorende naer het gebedt der Heyligen.

Ick derve seggen dat hier uyt volght, dat de goede gebeden op dese werelt gestort aengenamer zyn in den Hemel als het gesangh der Engelen.

Laet ons dit verstaen met een gelyckenisse: in de maent van Mey, als alle vogelen singen den mensch wort verheught, maer hoorende den Nachtegael hy staet verbaest ende blyft staen stil-swygende hoorende dese soo soete stem.

a Factus est silentium in Caelo quaesi media hora. Ecce Caelum auscultat preces Sanctorum. S. August.

[p. 401]

Alsoo in den Hemel de Engelen singen lieffelyck en gaen oneyndelyck te boven alle gesang der vogelen, maer als den Nachtgael, dat is te seggen, als een devote ziel in den nacht deser werelt sijn Galm oft Stem geeft door haer gebedt, de Engelen houden op van singen en luysteren toe, stil-swygende met groot vermaeck. Dit alsoo wesende laet ons begeven tot het bidden en de stantvastigh blyven, al ist saken dat den duyvel, de werelt, het vleesch roepen dat wy souden ophouden, met een woort geseyt laet ons naervolgen den blinden die ontrent den weg sat.

Den H. Lucas vertelt ons hoe dat den Heere reysende naer Jerusalem eenen blinden vont sittende ontrent den wegh, hy hoorende dat Jesus passeerde riep, Jesus Soon van David ontfermt u mynder, ende die voor by gingen berispten hem seggende, dat hy soude swygen, maer hy riep [n]och meer.

Laet ons oock meer bidden hoe min dat het aenstaet aen onse vyanden, tot dat wy komen te aenschouwen in de eeuwige glorie Jesum Christum.

Maer eer ick sluyt dit §. een woordeken moet ick noch seggen, aen merckt en onthout, hoe dat de Engelen stil-swygen in den Hemel om toe te luysteren naer't gebedt der Rechtveerdige, ende hoe dat veel menschen beletten op dese werelt dit gebedt, principalyck die daer ten tyde der Misse klappen en snappen, en door hun woorden een ander verstroeyen, een ander beletselen geven in't gebedt. Dese Jonckers en al dese soorte der menschen volgens mynen raedt, souden beter t'huys blyven ende geen Misse hooren, als die te hooren sonder goede manieren.

[p. 402]

Ten is niet geboden van onse Moeder de H. Kercke simpelyck Misse te hooren, maer met eerbiedinge en goede maniere: waer uyt volgth, dat die niet en voldoen aen dit Gebodt, die daer klappen en ongemaniert staen ten tyde der Misse.

Maer soude ick wel derven de waerheyt seggen, gelyck my selfs van dese Gasten hebben bekent, en weten dat sy soo stout zyn en ongodtvreesende, dat sy in de Kercke ten tyde der Misse klap uyt-slaen soo oneerlyck, al oft sy ware in de Lepel-straet: dese staen gemeynelyck aen den inganck van de Kercken tegen de leste Misse oft Joffrouw Misse soo genoemt; om dat de lanck slaepende Joffrouwen aldaer haer laten vinden, ende dese gasten loncken af al watter in de Kercke komt. Ende sy groeten meer een beelt 't welck pinck-ooght, als wel het hooghweerdig H. Sacrament des Autaers.

Daer wort vertelt dat Christus uyt den Tempel heeft gesmeten met een sweepe al de koopers en verkoopers, al de ossen en beesten, voor reden daer by voegende, Myn huys is een huys des gebedts.

Godt gave dat men op dese tyden vonden geestelycke persoonen geheel ontsteken in den jever van de eere Godts, en dat sy dese koopers ende verkoopers des vleesch jaeghden uyt de Kercken, seggende dat het huys des Heeren is een huys des gebedts, en niet een Vleesch huys, ofte oneerlycke klap-schole.

Dat dit genoegh zy geseyt voor die sulcks doen, daer-en-tusschen laet ons malkanderen verwecken tot het gebedt, en dat principalyck in den Tempel in't huys des gebedts, op dat wy mogen verhoort worden.

[p. 403]

§. III.

Hoe goedt en nootsaeckelyck dat is de Herte Twee te onderhouden, van ons Spel der Liefde, te weten de manieren van bidden.

OP veel-der-hande plaetsen heeft onse H. Moeder Teresa in haere wercken gehandelt ende geschreven van het gebedt, ende veel boecxkens zynder gemaeckt van het gebedt die getrocken zyn uyt hare wercken. Ick voor my en sal tegenwoordigh niet voortbrengen als de copye van eenen brief, waer in sy betoont hoe nootsakelyck dat 't gebedt is. Ick beginne den brief met opschrift, en sal den selven van woort tot woort voorstellen, op dat wy door haer onderwysinge gedaen aen eenen Bisschop, oock onse onderwysinge mogen ontfangen, en vinden profijt onser zielen.

Aen den Doorluchtighsten Heer, myn Heer Don

Alonse Ve[l]asquez Bisschap van Osma.

JESUS, MARIA, JOSEPH.

1. ALderweerdighsten Vader van myne ziele. Het alderbesonderste faveur van 't welck ick my bevinde schuldigh aen onsen Heer, is, my gegeven te hebben een stercke begeerte van te wesen gehoorsaem: om dat ick in de oeffeninge van dese deught gevoele een contentement ende onsprekelycken troost, wesende een deught welcke onsen Salighmaker meest heeft bevolen.

2. G[y] beveelt m[y] 'twelck niet lange geleden en is, van Godt voor U. E. te bidden, ick hebbe een

[p. 404]

groote sorge daer van, maer U.E. gebodt heeft't selve noch vermeerdert. Ick hebbe 't gedaen sonder acht te nemen op myne kleyne verdiensten, alleenelyck overleggende dat 't een sake was van U. E. soo geordonneert. Ick hope in de Goddelycke goetheyt van de welcke dat gy, door de middelen van dese onderworpinge, sult verkrygen 't welck my heeft goet gedunckt te vragen en dat U. E. aengenaem sal wesen myn goede begeerte, welcke voortkome van myne gehoorsaemheyt.

3. Soo dan aen onsen Salighmaecker presenterende de weldaden welcke ick weet hy U. E. gedaen heeft, U.E. gegeven hebbende de ootmoedigheyt, de liefde, den jever der zielen, ende de eere Godts: en wel kennende U.E. goet voornemen, ick vraegde van Godt voor U.E. een vermeerderinge der volmaecktheyt en van alle deughden, op dat gy soo volmaeckt soude wesen, als de weerdigheyt daer Godt U.E. ingestelt heeft, versoeckt. In dit gebedt men heeft my getoont dat 't principaelste, 't welck nootsakelyck is om sijn deughden te bewaren aen U. E. ontbrack: en gy weet, als 't principaelste ('t welck is 't fondament) komt te ontbreken, 't heel gebouw oock komt te vallen, ende niet en is versekert. Nu dan't principaelste dat U.E. ontbreckt is, 't gebedt, met de ontsteke lampe, welcke ist licht van't geloof. U.E. faelt oock in de stantvastigheyt van dit selve gebedt, 't welcke gedaen moet worden met gewelt, brekende 'tgene dat de vereenige belet, welck is de salvinge van den H. Geest, en dese faelinge oft dwalinge veroorsaeckt alle dorrig

[p. 405]

heden van de tweedracht welcke de ziele gevoelt.

4. Men moet verdragen de onbeleeftheyt van dat groot getal der gepeysen, de onbeleefde imaginatien, ende de driftigheyt van de naturelycke roeringen, soo van de ziele, om de dorrigheyt ende tweedrachtigheyt welcke sy heeft, als oock van 't lichaem, om dat 't niet en heeft de onderdanigheyt welcke 't lichaem moet hebben aen den Geest: want ist dat ons dunckt dat wy geen onvolmaeckheden en hebben, niet tegenstaende als Godt opent de oogen van de ziele, gelyck hy gewoon is te doen in het gebedt, men siet klaerlyck al sijne onvolmaecktheden.

5. 't Gene men my heeft geleert rakende het Ordre welcke U. E. moet onderhouden in het beginsel van 't gebedt, is, ten eersten maecken een teecken des H. Cruys, daer naer U. E. sal sy selven beschuldigen van al de fauten en sonden gedaen t'sedert de leste Biechte, U. E. sal sy selven ontkleeden en uytschudden al oft U. E. op dese selve ure moeste gaen sterven. En uyt-volgelyck U.E. sal hebben een waerachtig leetwesen over uwe sonden, en voor penitentie sult lesen den Miserere. Hier naer sal U.E. seggen dese woorden. Ick kome Heer in uwe Schole om te leeren, en niet om te onderwysen: Ick sal spreken aen uwe Majesteyt: al ist dat ick maer en ben stof en asschen, en eenen ellendigen worm der aerde: oock seggende, toont Heere, uwe macht in my, al ist saecken dat ick maer en ben een miserabel miere. En U. E. sich op-offerende aen Godt door een gedurige brant-offerhande, sult voor oogen stellen oft voor uwen Geest, 't lichaem Iesu Christi ge

[p. 406]

kruyst, die U.E. aendachtelyck sal aenschouwen, en overleght van deel tot deel, met alle aendachtigheyt en liefde volgens dat uwe ziel sal bequaem zyn.

6. In d'eerste plaetse, overdenckende de Goddelycke natuere van't eeuwigh woort des Vaders vereenight met de menschelycke natuere, welcke van haer selven geen wesen en hadde, ten zy dat Godt haer gegeven hadde, en de in dese overdenckinge sult aenmerckinge maken op dese onsprekelycke liefde, op dese diepe ootmoedigheyt, door welcke Godt hem komt te niet doen soo verre dat den mensch wort Godt, Godt hem makende mensch.

U. E. sal oock overdencken dese kloeckmoedigheyt, ende liberaelheyt met de welcke Godt heeft gebruyckt sijn macht, sy selven openbarende aen de menschen, hun deelachtigh maeckende van sijn glorie, van sijn macht, en sijn grootheyt.

7. Ist dat dit in U.E. veroorsaeckt een verwonderinge, 't welck gemeynelyck geschiet in de ziele, blyft hier op, om aendachtelyck te bemercken een hooghde soo verootmoedight: ende een leegde soo verheven. U. E. sal aensien 't hooft Christi gekroont met doornen, alwaer U. E. sal overdencken de hardigheyt van onse verstant. Ende vervolgelyck sult vragen van onsen Heer, dat hy believe te openen de oogen uwer ziele, ende verlichten U.E. verstant door 't licht van 't geloof. Op dat wy konnen begrypen met ootmoedigheyt wat dat Godt is, en wat dat wy zyn, om soo te konnen met dese ootmoedige kennisse bewaren sijn Geboden, en volgen sijne raden, doende in alles sijnen heyligen wille. U. E. sal oock aensien sijn handen doorboort ende gena

[p. 407]

gelt, overleggende sijn liberaelheyt ende onse vreckheyt, vergelyckende 't gene hy ons geeft, en 't gene wy hem geven.

8. U. E. sal oock aensien sijn genagelde voeten, ooghmerck nemende op de neerstigheyt met de welcke hy ons heeft gesocht, en op de traegheyt met welcke wy hem soecken. U.E. sal aensien sijn geopende zyde, ontdeckende sijn herte, en de groote liefde welcke hy ons heeft gedragen als hy heeft willen wesen ons nestjen en onsen toevlucht, en hy heeft begeert dat wy ten tyde der diluvien, van tentatien en lyden, souden treden door dese deure in de Arcke. Daer naer sal U. E. hem bidden, dat gelyck hy begeert heeft dat sijn zyde soude geopent worden tot teecken van de liefde welcke hy ons droegh dat hy 't soo make dat ons herte haer opent om hem te ontdecken, te verklaren en openbaeren onse nootsakelyckheden, en dat wy mogen verkrygen 't gene ons kan helpen tegen onse quaden.

9. U.E. moet u begeven tot 't gebedt, met overgevinge in de handen Godts en onderworpinge, ende u selven laten leyden sonder swarigheyt door den wegh welcke Godt begeert, u betrouwende met voorsekeringen op de Goddelycke Majesteyt: hoort toe met aendachtigheyt de lesse welcke Godt U.E. sal geven, 'tzy dat hy U. E. sijn schouderen keert 'tzy U. E. sluytende de deure, ende U. E. buyten laetende; 'tzy dat hy tot U.E. keere sijn aenschyn, U. E. nemende met sijn hant en U. E. doende treden in sijn Cabinet: U. E. moet dat al nemen met een gelyckheyt des Geests; is't dat hy U. E. doet eenige

[p. 408]

berispinge, U. E. moet het goet achten, u selven verootmoedigende aen sijn Heyligh en waerachtigh oordeel.

10. Als hy U. E. sal troosten, moet g'u selven gelooven onweerdigh, en prysen van een ander kant sijn goetheyt, welcke heeft natuere haer te openbaren aen de menschen, ende deelachtigh te maecken van sijn mogentheyt ende sijnder volmaecktheden. 'tIs een groot affront aen Godt, te twyffelen van sijn bermhertigheyt de gratien deelachtigh te worden, aengesien hy meer wilt uytschynen in sijn bermhertigheyt, als te boven gaen in de macht van sijn rechtveerdigheyt. En is't dat 't sou wesen een groote blasphemie, te loochenen sijn macht, welcke hy heeft om te vergelden de affronten die men hem aendoet, het sou noch wesen een veel grooter, hem die af te nemen alwaer hy wilt doen uytschynen sijne overvloedige liberaelheyt van sijn faveuren. Ende sijn verstant niet willen onderworpen, 'tsoude een teecken wesen, al fot men Godt self wilde onderwysen in het gebedt liever als geleert te worden ('t welck nochtans 't eynde is waerom men gaet tot het gebedt) en 't soude wesen tegen de intentie ofte meyninge met welcke men moet gaen. Hierom betoonende U. E. stof en asch, gy moet hebben de qualiteyten oft eygendommen van't stof en asschen welcke zyn te woonen in den center van de aerde.

11. Maer als den wint dit stof, oft dese asch opheft, sy soude doen tegen haer natuere, dat sy haer niet opwaerts en hief, ende wesende op-geheven, sy klimt op, soo veel als den wint op-draeght ende opheft. En

[p. 409]

naer dat den wint stil sta[e]t, 't stof [d]aelt wederom naer sijn plaets om leegh. Alsoo ist nootsakelyck dat de ziele welcke haer vergelyckt by de asschen en stof oock heeft dese eygendommen: sy moet blyven in het gebedt, leegh geseten op haer eygen kennisse; maer als den soeten wint des H. Geest blaest dese sal de ziele verheffen, en stellen in't herte van haren Godt, en hy salse alder onderhouden, haer openbarende sjin goetheyt, en haer kenbaer makende sijn macht: 't moet wesen dat de ziele weet te genieten dit saveur met dancksegginge, aengesien Godt de ziele leyt in sijn binnenste der liefde haer leggende tegen sijn borst, als een wel-beminde Bruyt en haer caresseert als eenen waerachtigen Bruydegom.

12. 't Waer een onbeleeftheyt, en een vremde bottigheyt aen de vrouw van eenen Coninck (welcke hy van slechte conditie hadde verheven) niet te vertoonen in het Hof, ofte Palleys op den dagh als haren Bruydegom 't selve soude begeeren, gelyck dede de Coninginne Vasthi, tegen welcke den Coninck met recht wiert vergramt, gelyck de H. Schrifture vermelt. Onsen Heer heeft voor een gewoonte te gebruycken de selve manier tegen de zielen welcke haer vertrecken van sijn tegenwoordigheyt, want sijne Majesteyt verklaert dat alle sijne genoeghten zyn te wesen met de kinderen der menschen; en waert sake dat alle zielen haer vertrocken van Godt, sy souden hem berooven van sijn genoeghten, al is't dat dit geschiede onder den deck-mantel oft pretext van ootmoedigheyt, 't welck niet en soude konnen passeren, ten zy voor onbeleeftheyt, en een soorte van

[p. 410]

misprysingen, niet ontfangende van sijne handen 'tgene hy geeft, gelyck het soude wesen een faute van verstant voor jemandt die van noode hadde een saecke, voor sijn onderhout de selve niet te ontfangen, als men dese soude geven.

13. Ick hebbe oock geseyt dat gy moet wesen in't gebedt als een worm den welcken heeft altyt den buyck tegen de aerde. Gy moet oock hebben dit eygendom, dat is te seggen, gy moet wesen onderworpen en onderdanigh aen den Schepper, en aen de schepselen, soo dat U.E. sy selven niet meer en mag verheffen van de aerde als eenen worm, al is't dat de schepselen boven haer treden, en dat de vogels haer byten. Door't woort, van te zyn betrappelt met de voeten, ick verstaen als ten tyde van't gebedt het vleesch opstaet en rebel is tegen den geest, en dat het vleesch aen den geest presenteert oft voorstelt duysent soorten van bedriegerye en ongerustigheyden, seggende dat den geest soude meer profijt doen haer onderhoudende in de exercitien, te weten in te helpen sijnen Even-naesten, studeren om te prediken, om te gouverneren 't gene sijnen staet aengaet.

14. Men kan hier op antwoorden dat sijn eygen affairens zyn d'eerste, aen welcke men is meer verbonden remedie te stellen: want de volmaeckte liefde begint van haer selven, ende den herder om wel te voldoen aen sijnen last, hy moet sy selven stellen op een plaetse seer verheven, van waer hy kan sien sijn kudde der schapen, en kan onderscheyden ende oordeelen, oft de wolven de schapen hinderen, weet dat dese hooge plaetse is het gebedt.

15. Den worm heeft oock dese qualiteyt oft ey

[p. 411]

gendom, is't saken dat de vogelen des lochts haer byten, sy en verheft sigh niet van de aerde, ende en verliest niet de gehoorsaemheyt ende onderworpinge welcke sy heeft aen haren Schepper, 'twelck bestaet in te blyven op de selve plaetse, alwaer den Schepper dese heeft gestelt. Op de selve maniere den mensch moet stantvastigh blyven in de plaetse waer Godt hem gestelt heeft, welck is de plaetse des gebedts, al is't dat de vogelen, te weten de duyvelen, byten en tormenteren met imaginatien, en moeyelycke gepeysen en ongerustigheden, welcke sy op desen tydt stellen voor oogen, omkeerende de gepeysen, en doende dese rollen van den eenen kant naer den anderen, het alderquaetste is dat het herte volght op den selven tydt de gepeysen, soo dat geen kleyn profijt en is, welcke men treckt uyt 't gebedt verdragende met patientie dese moeyelykheden: en dit is opofferen in brant-offerhande, dat is te seggen dat het geheel Sacrificie oft offerhande verbrant in het vier der tentatien, sonder datter jet uytkomt.

16. Ende en gelooft niet dat het eenen verloren tydt is, in't gebedt te blyven sonder daer jet uyt te trecken, men wint al vele, aengesien dat men werckt sonder eygen baete, en alleen voor de glorie Godts. Want al is't saecken dat ons dunckt te vergeefs te wercken, 'tgeschiet nochtans aen de zielen 'tselve als aen de kinderen, die wercken in de brieven van haer Vaders, die voorwaer alle daegh niet en ontfangen loon, noch dagh noch ure, maer in't eynde des jaers sy trecken het al.

17. Dit is seer gelyck aen't gebedt van't hofken, alwaer Jesus Christus vraeghde aen sijnen Vader, dat

[p. 412]

men hem soude afnemen de bitterheyt ende moeyelyckheyt, welcke men voelt om te triumpheren over 't onderste deel van de ziele. Hy en vraeghde niet dat men hem soude afnemen de droefheden; maer alleenelyck de droefheyt met welcke hy de selve verdroeg. En't gene dat Jesus Christus vraegde voor't onderste deel van den mensch, was, dat de sterckte van den Geest haer soude mede deelachtigh maecken aen 't vleech om haere flouwigheyt te verstercken, en om dat't vleesch oock soo veerdigh soude wesen om te lyden als den Geest. Maer de antwoorde welcke hy ontfingh, was, dat dit niet en betaemde, dat nootsakelyck was uyt te drincken desen bitteren Kelck; dat is te seggen, dat hy verwon dese onmoetwilligheyt van de flouwigheyt des vleesch; om ons te kennen te geven ende te doen verstaen al is't dat hy waerachtelyck Godt was, dat hy was oock waerachtelyck Mensch, aengesien hy gevoelde de pynelyckheden gelyck de andere menschen.

18. Die hem begeeft ende vervoordert tot het gebedt heeft noodigh veel te wercken, ende hy en moet noyt laeten te wercken, ten tyde van den Somer en als 't wel gaet, om provisie te maken gelyck de miere voor den winter, en voor den tydt van overvloedigheyt der wateren, alsoo hebbende, om by te leven, niet en sterven van honger, gelyck d'andere onverstandige gedierten onvoorsien van provisie, gy weet wel dat dese wateren, en den tydt van den winter, is de doodt, en het oordeel.

19. Men moet gaen naer't gebedt met het bruyloft-kleed, met het kleedt der groote Feestdagen

[p. 413]

welcke zyn dagen der ruste, en niet om te werken; op dese dagen, al de werelt tracht sy selven op te setten ende te hebben kostelycke kleerderen: soo oock om te gaen naer een publiecke blyschap, jeder is gewoon grooten onkost te doen, ende hy gelooft sijn gelt wel besteet te hebben als het hem luckt, gelyck hy wenschte in dese occasien. Men soude niet seer wel wetende konnen worden, noch eenen grooten courtisaen in de werelt, sonder veel te verteeren, en veel te arbeyden: ende om te worden eenen Courtisaen van den Hemel, en te leeren dese wetenschap soo verheven, dat en kan niet wesen als met tydt, ende met arbeyt des geests.

20. Ick en sal U.E. niet meer seggen: ick vrage vergiffenisse van de stoutigheyt, welcke ick genomen hebbe, dit al voor te stellen; ick bekenne dat desen brief is vol fauten en indiscretie; maer 't is oock de uytwerckinge van den jever ende de affectie, welcke ick behoorde en moet hebben voor uwen dienst, als wesende warachtelyck U.E ondersaet en een van uwe schaepkens oft lammerkens: ick bevele my in U. E. H. Gebeden, en ick bidde Godt dat hy U.E. beware, en in U. E. vermeerdere fijne gratie alle dagen. Amen

V. E. onweerdige Dienaresse Teresa van Jesus.

§. IV.

Hier sal ick voorstellen de schoone verstandige ende weerdige aenmerckingen die Pallafox Bisschop van Osma op den voorgaenden Brief heeft gemaeckt.

1. DEsen brief (aldus begint Pallafox) is gedruckt geweest met de wercken van de H. Teresa,

[p. 414]

en voorwaer 't is een van de wyste, en geestelyckste van al die sy geschreven heeft. Ick geloove self dat onsen Salighmaker desen heeft geheel en gansch bewaert om't groot profijt dat sy kan doen aen de geheele werelt, en principalyck aen alle soorten der Prelaten, nu aengesien dat sy is van groote weerde en geschreven aen eenen Bisschop van de Kercke, welcke ick diene, al hoe wel onweerdig, ick vrage aen den Leser dat ick wat magh verbreyden in dese aenmerckingen.

2. In haer eerste en tweede getal van haren brief, sy geeft klaerlyck te kennen haer onderworpinge, 't welck een vrouw moet doen willende eenen Prelaet onderwysen en leeren, ende als een dochter aen haren Biecht-vader, hierom seght sy, dat sy't doet door gehoorsaemheyt.

3. Sy seght in't derde getal dat al wat sy schreef in desen brief was van Godt, 't welck kennelyck is gemaeckt door dese woorden, Men toonde my, men dede my verstaen. Ick geloove dit vastelyck, want 't gene dat is in desen brief, en is niet alleenelyck van Godt, om dieswil dat Teresa was sijn dienst-maeght; maer om dat sy tracteerde oft handelde met Godt in het gebedt, welcke is den wegh door de welcke Godt sy selven te verstaen geeft aen de zielen. Misschien dat sy een openbaringe heeft gehadt, en aldus desen brief volgens myn gevoelen heeft meer van Godt, aengesien sy is van de H. Teresa, en van haer gebedt[,] oft van eenige openbaeringe.

4. In't selve getal seght sy een sake welcke moeste doen beven alle Prelaten van de H. Kercke, voor my ick en weet niet waer my verbergen oft duyc

[p. 415]

ken: Godt seyde aen Teresa, al was't by aldien dat desen Prelaet hadde de ootmoedigheyt, de liefde, jever der zielen, ende de eere Godts, dit niet tegenstaende het principaelste gebrack hem om te volherden in sijne deughden, en om sy selven volmaeckt te maecken.

5. Met oorlof van den Leser ick sal wat blyven op dese plaetse. Wat is dat, wat gebreckt aen jemant die de liefde heeft, aengesien dese deught den oorspronck is van alle deughden? Wat gebreckt aen jemant die Bisschop is en die jeverigh is voor de zielen, aengesien dit syn principaelste exercitie is van sijn Ampt ende Officie? Wat gebreckt aen de gene die sorge draeght van de eere Godts, aengesien dit is't eynde het alderverhevenste voorworp van eenen Bisschop? En dit niet tegenstaende Godt segt aen dese Heylige, dat het beste gebrack aen desen Bisschop, al was't dat hy al dese schoone qualiteyten besat. Maer Godt seyde terstont aen de H. Teresa, ende Teresa seyde het aen den Bisschop, Prelaten, Priesters, laet ons toehooren met alle aendachtigheyt.

6. Hem gebrack een Gebedt vergeselschapt met sterckte, en sulck een sterckte dat sy kan breken alle beletselen der vereeninge, welck is de salvinge des H. Geest, en sonder de vereeninge, des H. Geest welcke bewaert wort door het gebedt, de geheel werelt leeft in groote peryckelen, en is onderworpen om te verliesen de vereeninge met Godt: en ongeluckigh is een ziele, welcke met Godt niet vereenight en is.

7. De Prelaten moeten hier leeren tegen hun selven oordeel te geven, 'twelck is, dat den jever niet genoegh en is sonder gebedt, dat niet genoegh en is te hebben de liefde ten zy dat men heeft het gebedt,

[p. 416]

en dat de begeerte van de eere Godts niet genoeghsaem en is, soo sy niet en is vergeselschapt met het gebedt. Ick en segge niet dat dese deughden ongenoeghsaem zyn om ons saligh te maken: maer ick segge dat sy loopen in peryckel van niet lange te volherden sonder gebedt, aengesien sy haer dickwils verdeylen van ons, om niet te gebruycken het gebedt; ende sy ons verlatende, om niet gebonden te wesen aen het gebedt, wy sullen ons selven verdoemen en ons selven verliesen, blyvende op den selven tydt berooft, en van't gebedt en van dese deughden welcke zyn de uytwerckingen ofte effecten voortkomende van't gebedt.

8. De reden hier van is klaer, want hoe ist dat wy begeeren dat de liefde volherdt, ist dat Godt niet en geeft de gave van volherdigheyt? Ende hoe begeeren wy dat Godt ons de selve geve, ist dat wy dese van hem niet en vragen? En hoe sullen wy dese vragen, is't datter geen gebedt en wordt onderhouden? Hoe sal dit Mirakel geschieden sonder gebedt? De goten door de welcke passeren de mededeelachtigheyt van Godt aen de ziele en van de ziele aen Godt, dese goten gebroken zynde door de faute des gebedts, waer door sal loopen dat water van den H. Geest; soo dan sonder gebedt daer en is geen mede deelachtigheyt van de ziele met Godt om te bewaren de aengevatte deughden, noch om te verkrygen de deughden welcke men heeft verloren, daer en is geen hulpe noch middel, ist dat ick 't derve seggen, om te doen een goet werck.

9. Den H. Bernardus representeerde dickwils dese leeringe aen den Paus Eugenius, die was sijnen gee

[p. 417]

stelycken soon: en al waer't saken dat den eenen was Vicarius Christi, en dat den anderen maer en was eenen armen Religieus ('t welck wel gelyckenisse heeft van desen brief van de H. Teresa alwaer het schaepken onderwyst den Herder) niet tegenstaende den H. Bernardus ^a spreckt op dese maniere aen den Paus. Ick vreese seer Eugeni, dat de groote menighvuldigheyt der affairens dat sy u doen achterlaten het gebedt, ick vreese dat sy u sullen brengen tot een hardt hert, 'twelck de devotie niet en sal verwermen, en dat het medelyden niet en sal konnen smilten, noch leetwesen sal konnen breken en dat gy niet en valle in eenen staet alwaer gy geen schrick en hebt van u selven, om dat gy niet en kent het ongeregelt leven 'twelck in u is. O schoone woorden van desen soeten ende seer geestelycken Vader Bernardus de Prelaten behooren wel toe te hooren ende dese vermaninge te bewaren in hun herte.

10. Wat meerder ongeluck kan overkomen aen eenen Bisschop, aen eenen Oversten, aen eenen Pastoor oft Herder, aen eenen Priester, als te hebben een hert soo verhardt dat 't verjaegt uyt sy selven de devotie ende bereytschap van te doen 't gene hem toestaet, sonder te peysen om goet en heyligh te worden? Wat resteert aen dese ziele 't en zy sy selve verliesen voor in der eeuwigheyt in het quaet: een hert 'twelck met devotie niet en wort verwermt.

Al dit komt voort van geen gebedt te doen.

11. Is'er een grooter ongeluck voor eenen Prelaet of voor eenen Oversten, als niet te letten op de noot

a Timeo tibi Eugeni ne multitudo negotiorum inter missa orationo te ad cor [i]urum perducat, quod devotione non incalescit. S. Bernard. l. 1. de cons. Ad Eugenium Papam.

[p. 418]

sakelyckheden, so geestelycke als werelycke van sijn ondersaten, en dese aensien met voldaene oogen en een verhardt herte? 'tWelck met compassie niet beweeght en wort. ^a Dit komt van geen gebedt te doen.

12. Wat grooter ongeluck kan overkomen aen eenen Prelaet te hebben de borst van coper, en't herte van yser om sy selven te bewaren, met tranen en leetwesen? 'tWelck met leetwesen niet en wort gescheurt ^b Dit komt voort van geen gebedt te doen.

13. Is'er een grooter ongeluck voor een Overste als te wesen dat monster oft leelyck vertoogh (van 'twelck den H. Bernardus spreckt op een ander plaetse) die van 't hooft maeckt de voeten, eer achtende het tydelyck goet als 't eeuwigh? Die maeckt in't achterste deel van't hooft de oogen, aensiende de tegenwoordige plesieren en genoechten, en niet besorght zynde voor 't toe-komende, die van de schouderen maeckt de borst, gebruyckende dese tot quaet, en d'ander om goet te doen, ten lesten een die heeft alle andere conditien van een monster welcke desen Heyligen aldaer ondersoeckt? En wat meerder ongeluck voor eenen Prelaet sy selven siende in desen staet, en daer van geen schrick en heeft? ^c Dat komt al van geen gebedt doen.

14. Wat grooter ongeluck aen een siecke als te komen door dese sterffelycke sieckte in sulck een staet, dat hy niet en gevoelt, ^d noch sijn sieckte noch sijne doodt? Dat komt van geen gebedt te oeffenen.

Siet 'tgene gebrack (dat Godt seyde) aen de schoone deughden met welcke desen H. Bisschop was begaeft, en Teresa, vermaent hem van Godts wegen, op

a Quod compassione non mole scit.

b Quod compunctione non scinditur.

c Et seipsum non exhorret.

d Quis non sentit.

[p. 419]

dat hy soude sijn beste doen om't gebedt te bekomen: want al ist saken dat de deughden welcke hy besat voor alsdan konden gedueren voor eenigen tyt sonder gebedt; al even-wel gelyck Bernardus segt: sijn herte 't gebedt verlatende soude allenskens verhart worden en alsoo door dese middelen de deughden verliesen! nu als den geestelycken soldaet is ongewapent van deught en gebedt, wat resteert aen desen, 't en zy te worden triumphe en victorie sijnder vyanden.

15. Men moet ooghmerck nemen in het derde getal, hoe dat desen H. Prelaet van doen af, dede gebedt, maer hy liet somtyts achter 'tselve te doen, 'tzy dat het was om de affairens van sijn Ampt, gelyck Teresa te kennen geeft, 't zy om de moeyelycke tentatien en quellingen welcke hem overquamen, maer Godt en stont dit niet aen, ende en was niet te vreden om dat hy maer gebedt en dede op sommige dagen, maer hy begeerde dat hy hem stantvastelyck en sterckelyck soude begeven met vierigheyt, gelyck aen den raet van Paulus: bidt sonder ophouden. En by den H. Lucas staet. Vraeght ende men sal het u geven soeckt en gy lieden sult vinden, klopt ende men sal u openen 't Is daerom dat de H. Teresa ons leert dat eenen Prelaet sonder gebedt, geenen Prelaet en is.

16. Jeder woort, van't vierde getal verdient niet alleenelyck aenmerckingen, maer een groote redekaevelinge: men siet klaerlyck dat desen H. Prelaet hem begaf tot 't gebedt, maer Teresa verweckt hem om't selve noyt te verlaten, om soo te triumpheren over de vyanden door het gebedt, welcke zyn ver

[p. 420]

stroeytheden, ongestadigheyt des geests, ongerustigheyt en veelderhande tentatien en ellende aen welcke wy zyn onderworpen, de welcke voortkomen somtyts om dat het lichaem niet wel en is verstorven, t'ander tydt om dat den geest is verstroeyt, maer dickwils door den wille Godts die dat toelaet, om de sijne te beproeven, en om te sien oft hy hun weerdigh vint voor hem. Men overwint al dese bekoringen door een ootmoedige volherdigheyt, om dat wy moeten gelooven voor een onfaelbare sake dat alle de deuyvelen der hellensullen vergaderen, en by malkanderen voegen om te beletten dat een ziele geen gebedt en doet (en besonderlyck eenen Prelaet die moet verantwoorden voor soo veel zielen) 't welck kenbaer maeckt 't groot weldaet 't welck hanght aen 't gebedt.

17. Men leest in't leven der Vaders van den Oosten, hoe dat eenen H. Religieus vont aen de poorten van Alexandrien (een Stadt wel bewoont) eenen duyvel met de gedaente van eenen mensch slapende, maer hy sagh wel hondert duysent duyvelen die daer vlogen rontom een Eremitagie oft hutteken van eenen armen Eremyt die gebedt dede en voorwaer wat hadde Alexandrien duyvelen van noode om haer te quellen, aengesien de inwoonders self, al sondaren oft duyvelen waren.

18. Dese Hemelsche Leeraresse naer dat sy gewapent hadde eenen Prelaet met het schilt van de verduldigheyt, en met de volherdigheyt in't gebedt begint in't vyfde getal te onderwysen op wat maniere hy moet vechten ende bidden eerst voor al suyverende sijn conscientie: want soo men hem begeeft

[p. 421]

om te spreken met Godt: voor dat men syn conscientie heeft ondersocht, men sal niet konnen sien, noch hem hooren, noch met hem spreken. Hoort wat Augustinus seyde ^a op dat ick my en u magh kennen, maeckt Heer dat ick my kenne, op dat ick u kenne. Al oft hy wilde seggen ist dat myn passien gerucht maken in myne ziele, hoe sal ick konnen Godt hooren spreken? Ist dat myn quade genegentheden my stom maken om de selve niet te beklagen en te beweenen, hoe sal ick konnen wesende stom, spreken aen Godt? En soo myn passien my verblinden, hoe sal ick konnen sien 't licht Godts? Om dese rede en dese effecten moet men sy selven suyveren, en schoon maken eer dat men gaet by Godt.

19. Het gebedt dat Teresa leert aen desen Prelaet, om te beginnen het gebedt, is heel schoon. Ick kome in uwe Schoole Heer, om onderwesen te worden, en niet om den Meester te maken en een ander te onderwysen; ick sal met u spreken al ist dat ick maer en ben stof en asch, ende een ellendigh worm der aerde: maeckt kenbaer mynen Heer, uwe macht in my al ist dat ick ben een miserabele miere. Dit is al by naer getrocken uyt de H. Schrifture: ende 't komt wel te pas, dat wy 't selve seggen in het beginstel des gebedts, ick twyffele selfs seer ofter een ander maniere is beter en voorsichtiger en geestelycker, nochte dat'er een bequamer en eygentlyker is t'onser proposte om te doen voor al sijn werken. Hierom ist dat ick dese maniere hebbe willen herhalen alhier, op dat men ooghmerck daer op neme.

20. Op't eynde van't vyfde getal, Teresa stelt voor

a Ut noverim me, & noverim te, &c. S. August.

[p. 422]

oogen van desen Prelaet, Jesus Christus gekruyst, welcke is een materie geheel soet ende profijtighelyck om te mediteren ofte betrachten, aengesien al ons welvaren van den gekruysten Jesus, is voort-gekomen, want wy waeren soo verblint dat wy noyt en hadden gekent sijn Goddelyckheyt, waer 't saken sijn menschelyckheyt ons niet en hadde verlost. En hoe souden wy ons selven hebben verlost van onse sonden, hadde hy niet gegeven sijn lichaem aen het Cruys, sijn ziele aen de droefheden, en sijn verdiensten aen onse ziele? Wy moeten remedie soecken, in't welck is geweest onse remedie van onse quaden, en wy moeten overwinnen het serpent 't welck ons heeft gebeten door de misdaden, en ons veroorsaeckte de doodt, aensiende het houdt des Cruys van de eeuwige saligheyt, 't is in hem dat wy sullen vinden het leven, aengesien ons leven in hem is genagelt geweest aen het hout des Cruys.

21. Teresa vermaent in't sesde getal, van stil te staen om te overleggen eenen gekrusyten Godt voor ons welvaren en remedie, en om de liefde welcke hy t'onswaert heeft gedragen, en oock om wel te overleggen de Goddelycke nature vereenight met onse vernederinge aengesien dit aen ons verweckt een verwonderinge: want 't eynde des gebedts en is niet mediteren of betrachten, maer beminnen, en uyt volgelyck Godt dienen. Nu om te beminnen ende te dienen men moet soo veel niet mediteren, als men moet sy-selven met Godt vereenigen door de liefde; soo dat, ist saken de redekavelinge in my heeft veroorsaeckt de verwonderinge, de verwonderinge

[p. 423]

sal in my voortbrengen liefde, welck is het eynde van 't gebedt.

22. Teresa in't 7. getal sy stelt voort de meditatien welcke hy doen moet op de H. Litmaten van den gekruysten Jesus. Sonder ongelyck te doen aen de verheve godtvruchtigheyt van den Saligen Petrus d'Alcantera, noch aen de Christelycke wel-sprekentheyt van den Eerw. Pater Ludovicus van Granada, verwonderinge der verstanden op dese tyden. Ick en vinde niet dat'er eenen styl gevonden wort, noch gepeys soo verheven, soo is't fatsoen van te seggen, 't zy in de substantie gelyck gebruykt Teresa met korte woorden in't 7. en 8. getal, jae self sy en heeft niet in al haer wercken soo wel oft jet soo schoon geseyt.

23. Men kan mercken op het 9. getal, de groote soetigheyt met welcke Teresa brenght desen Prelaet tot het gebedt, de groote getrouwigheyt met welcke sy bereyt den geest tot al wat Godt met hem sal willen doen, en in dese betrouwinge de groote soetigheyt met welcke sy den Prelaet couragie geeft om te verdragen en te lyden stantvastelyck. Men kan oock aenmercken het fatsoen ende maniere met welcke sy hem vermaent om te onderhouden met eenvoudige liefde de schouderen en het aensicht van den Goddelycken Bruydegom, d'een als den heere hem vertreckt van ons, weygerende dat wy vragen, en d'ander als hy sijn aenschyn thoont ons gevende, Al oft sy seyde: Dat Godt met my doet 't gene hy begeert, als ick maer en doen 't gene Godt begeert.

24. In het 10. getal, naer dat Teresa aen den Prelaet remedien hadden gegeven tegen de afflictien oft

[p. 424]

quellingen, sy geeft hem raedt om te ontfangen de weldaden van Godt, den eerste raede is, dat hy hem soude verootmoedigen, den tweede, dat hy soude aenbidden sijne goetheyt, den derde, dat hy soude loven sijn liberaelheyt oft miltheyt, ende den vierden raedt, dat hy niet en soude twyffelen van sijne almogentheyt, al oft sy dede dese naervolgende redekavelinge. Is't dat Godt goet is, is't dat hy bemint, is't dat hy almachtigh is ende oneyndelyck in al sijn volmaecktheden, wat en sal hy niet doen, wesende oneyndelyck goet, machtigh ende milt aen een ziel welcke hy bemint, ende van welcke hy bemint wordt.

25. In het eynde van't selve getal, sy vervoordert met een vernuftheyt, ende een wonderlycke gratie de vergelyckenisse van het stof, en't selve wel toe-eygende aen de gene die bidt; en op dat'er niet en gebreke aen haer welsprekentheyt, noch aen de vervolginge van haer redekavelinge, 't is de selfste vergelyckenisse welcke sy heeft voorgestelt in't vyfde getal, als sy segt: 'k ben anders niet als stof, al oft sy seyde: soo gy zyt stof laet u verdragen van den wint des H. Geest, daer, waer hy u sal willen verheffen. Is't dat is met voorspoet oft saveur, als een opgeheven stof, soo het is met tegenspoet, als een stof vertreden onder de voeten, en oft gy zyt op der aerde oft opgeheven van der aerde, gy moet altydt blyven stof, kennende dat gy anders niet en zyt als stof, aengesien ick stof ben, seyde Abraham: Wy zyn van stof ende in stof sullen wy vergaen.

26. In het 12. getal, sy vertelt wonderlycke plaetsen uyt den boeck van Esther, met een maniere alderverhevenst, gelyck eenen aldergrootsten schry

[p. 425]

ver oft uytlegger van de H. Schrifture soude konnen doen, en 'tis om te beproeven de eerbiedinge, de geresigneerde oft overgegeven ootmoedigheyt, ende de ootmoedige gehoorsaemheyt, met welcke men moet ontfangen de weldaden van den Bruydegom sy mispryst seer de onbeleeftheyt van de ongemanierde Bruydt, want als sy schuldigh is aen haeren Bruydegom sy moet hem believen: en al overleydt isser jet meer onredelyck als te hebben alle obligatien oft verbintheden van de geheele werelt aen eenen persoon: en aen desen ondanckbaer te zyn? Isser jet meer contrarie aen de reden, als aen Godt verbonden te zyn van 't natuerelyck wesen 't welck hy my heeft gegeven door de scheppinge: en van 't wesen der gratie door den roep, van de volherdinge in de gratie door de sterckte welcke hy my geeft om de selve te bewaeren, en al wat ick ben door de verlossinge, ist dat ick ondanckbaer ben aen al sijn weldaden: Dat myn ziele sy ontkleet en uytgeschut van de goddelycke liefde, en datter maer en zy Godt alleen die bemint, en dat hy my alleene bemint! ô mynen Godt en laet dit niet toe!

27. Sy vervolght wonderlyck wel in het 13. getal, dat gelyckenisse van de worme, en dat met sulck een klaerigheyt, dat het soude verduystert worden daer het willen by te voegen. Ick sal alleenlyck seggen dat de ziele, met reden, magh houden voor groote eere haer te noemen eenen worm der aerde voor haren Godt, aengesien dat David sprekende van onsen Heer, hy seght: dat hy was eenen worm der aerde en de verworpinge der menschen. (Ps.11)

[p. 426]

wie is'er die sy selven niet sal verootmoedigen naer dat hy gesien heeft dese ootmoedigheyt ende verworpinge? Wie sal de stoutigheyt hebben van sy selven te verhooveerdigen aengesien hebbende de verworpentheyt van den Sone Godts?

28. In het 14. getal sy antwoort op de tentatie welcke den duyvel voorstelde aen de Prelaten, als wanneer hy opstockt, seggende dat beter is gedaen te wercken als te bidden: en die sijnen tydt moet besteden om te goeverneren de persoonen die hem zyn onderworpen, ten is geen reden dat hy sijnen tydt besteet tot het gebedt. Op 't welck Teresa antwoort dat de eygen nootsakelyckheyt van den Prelaet moet voor-gestelt worden aen de nootsakelyckheyt van d'ander. 't Is een Heylige antwoorde welcke den H. Gregorius, den H. Bernardus, en al die van dese sake gehandelt hebben oock hebben gebruyckt. En voorwaer soo eenen Prelaet hem niet en begeeft tot het gebedt, hy en sal niet konnen, noch weten, noch willen wercken. Hy en sal niet konnen, want de krachten sullen hem gebreken, hy en sal niet weten, want hy en sal het licht niet hebben, 't welck van noode is, hy en sal niet willen, want de godtvruchtigheyt sal hem gebreken, en al sijn pynelyckheyt sal voortkomen uyt faute des gebedts 't welck is den troost en de verlichtinge van alle wercken.

29. Dese antwoorde van Teresa komt over een met de woorden van den H. Paulus hebt sorge van u, en van u kudde, maer hebt eerst sorge voor u, en daer naer voor u schaepen. (Act. cap. 20.) Want soo den Herder in quaden wegh doolt, de schapen sullen oock

[p. 427]

doolen. Den H. Ambrosius seght, dat de affairens moeten gedaen worden met neerstigheyt, maer niet met ongerustigheyt. ^a Al oft hy wilde seggen: ten magh niet wesen dat affairens ons trecken van het gebedt, want anders sy sullen maecken dat onse wercken geen goet uyt-komen sullen hebben, ende hy voeght noch hier by op een ander plaetse met den H. Bernardus, te weten, dat de ziele van een Bisschop moet voortkomen uyt het gebedt om te gaen naer 't werck, en alsoo andere besproeyen met de wermte der devotie welcke hy in't gebedt heeft gekregen. ^b Weest indachtigh dat al moet [d]ienen aen den geest, ende naer een brandende gebedt, dat daer blyve heete asschen voor den tydt van de affairens, om soo dese te verwermen.

30. 't Is hierom dat den selven H. Bernardus schryvende aen den Paus Eugenius, hy noemt de occupatien ofte affiarens welcke eenen Prelaet geheel aftrecken van 't gebedt, vermaledyde affairens, al is't dat dese sijn officie aengaen, om dieswil dat sy hem benemen het licht, de warmte, ende gratie welcke zyn nootsakelyck om wel te voldoen aen sijn ampt; ^c Dese vermaledyde occupatien sullen u hert hart maecken, is't dat gy u geheel begeeft aen dese sonder voor u te peysen. Dus spreckt Bernardus aen den Paus: De H. Teresa leert dit wonderlyck wel als sy segt dat den Bisschop siet sijn geheel Bisdom uyt de verheventheyt des gebedts, want met 't licht van Godt de gene die bidt, hy siet den Bisschop en Bisdom: en

a Diligenter non anxiè S. Ambros.

b Memento quod omnia debent servire spiritui, & post orationem igneam, maneant cineres estuantes ad tempora negotiorum. S. Bernard.

c Ad hoc te trahent maledictae istae occupationes si totum te dederis illisk, nihil tibi Reliquens. S. Bernard. l. 1. de cons. ad Eug.

[p. 428]

sonder gebedt, hy en siet noch Bisschop noch Bisdom: dat is te seggen, den Bisschop berooft van het gebedt hy en siet niet 't gene sijnen last en ampt vereyst, ende hy en peyst op sijn kudde niet.

31. Men moet aenmercken in het 15. getal, alwaer sy spreckt van de dorrigheden, en als 't gepeys draeyt nu naer d'een kant, nu naer d'ander, ende 't herte volgt het gepeys, en dit niet tegenstaende het profijt des gebedts en is niet kleyne Teresa en wilt hier door niet seggen, dat het herte, dit is te seggen het contentement oft toestaen, haer laet gaen tot de tentatien, want sy en spreckt maer van d'onderste gevoelyck deel oft partye, als wanneer dit opstaet tegen het opperste deel. Waerom het is van noode, te verstaen dat dit kan geschieden op tweederley manieren. Ten eersten als de gepeysen welcke openbaren in't gebedt niet quaet en zyn, maer als sy alleenelyck veroorsaken verstroeytheden, endat sy niet te proposte en komen aen't gene dat men mediteert, gelyck 't soude konnen wesen dat men peyst op eerlyke occupatien oft andere. Weet dat men hier in niet en sondigt, al ist saken dat 't herte somwylen sy selven aenhanght oft daer op blyft staen. Ten tweeden als de tentatien oft bekoringen quaet zyn en boos: als Teresa segt dat 't herte dese volght ten is niet te seggen dat den wil daer in consenteert oft toestaet, maer alleenelyck dat de quade genegentheden van den wille, ende d'eerste roeringe van een herte 't welck niet wel verstorven en is, soude willen naer gaen, waer 't saken dat 't opperste deel van den wille geen tegenstant en dede door de middelen der gratie, verworpende dese tentatien, en

[p. 429]

volherdende in het gebedt: en 'tis op dese maniere dat men moet verstaen dese plaetse van de H. Teresa.

32. In het 16. getal, sy stelt een verheve gelyckenisse van de kinderen der familie, die wercken sonder dagelyckschen loon om al t'samen te ontfangen in't eynde van't jaer: 'twelck is het selve, 't welck den Vader desen hebbende twee Sonen eenen gehoorsaem, en den anderen een verloren soon, den Vader seyde aen den eerst geboren soon die hem gehoorsaem was, Soon gy zyt altyt met my, en al myn goederen zynde uwe, maer 't was van noode desen naeckten soon te kleeden. (Luc. cap. 15.)

33. In het 17. getal sy vergelyckt het gebedt van die benout zyn oft geaffligeert van dese tentatie oft bekoringe, aen't gebedt van onsen Salighmaecker in't Hofken van Oliveten, waer door het wel blyckt dat Godt hadde gegeven aen Teresa een alderhooghste en een aldersuyverste kennisse van de Misticke Theologie, oft verheven Godtheyt, al oft sy ter Schole met de Godts-geleerde hadde gegaen, aengesien sy soo wel handelt, sprekende van't opperste deel, en't onderste deel van de ziele ons Heeren Jesu Christi, en ons toonende 't weynigh dat men leyt in't gebedt, vergelyckende ons lyden by 't gene onsen Heer Jesus heeft geleden voor ons in't Hofken van Oliveten.

34. In het 18. getal, sy vertelt de gelyckenisse van de Miere, op dat wy souden gaen tot 't gebedt, niet alleenelyck bereyt (maer wel vervult) oft om beter te seggen dat wy veel souden wercken in het gebedt, voor den tydt als wy't niet en sullen konnen doen. 't Is dit 't gene den H. Geest ons wilt doen

[p. 430]

verstaen als hy den luyaert sendt tot de Mieren. Gaet (segt den Wysen-man) Luyaert tot de Miere. Gelyck sy in den Somer neerstigh is en sorghvuldigh om te voorsien haer hol met graen en andere provisie voor den winter, dat wy oock soo souden provisie doen ten tyden van 't gebedt, welcke ons veel goederen geeft, om daer by te leven ten tyde van onse affairens en occupatien. 'tIs hierom, dat den Abt Paschasius ^a heeft wel bemerckt dat Christus in het Hofken drymael heeft gebeden, voor de dry dagen die hy moeste blyven in het graf. Maer ten tyde van de dry uren welcke hy heeft genagelt geweest aen het Cruys, hy badt met meerder vierigheyt ende kracht want is't dat hy in't Hofken badt sweetende water ende bloet, om te triumpheren en overhant te hebben over de apprehensie der droefheden die haer presenteerden in sijne imaginatie, hy badt op het Cruys en storte sijn dierbaer Bloet uyt geheel sijn Lichaem, om te overwinnen de droefheden welcke hadden veroorsaeckt en voort-gebracht dese apprehensie ofte begrypinge.

35. In het 19. getal Teresa om te verklaren de suyverheyt welcke men moet hebben om te begeven tot het gebedt, en te spreken met Godt, brenght seer wel te proposte de gelyckenisse van die te bruyloft gaen: sy volght hier in naer onsen Salighmaecker, die dit voorstelde om te betoonen hoe dat men sy selven moeste bereyt maken tot het nutten van't H. Sacrament des Autaers: En dese suyverheyt welcke onsen Heer vraegt van ons in de H. Commu

a Ter rogat in oratione dominum quia tribus diebus futurus erat in corde terrae. Paschasius in Matth. cap. 26. l. 12.

[p. 431]

nie, dese vraeght Teresa op de selve maniere om Godt te vereeren en te aenbidden in het gebedt: want wie sal gaen by eenen Coninck ten zy dat hy eerst overleght oft'er niet en is dat mistaet? En wat moet Godts tegenwoordigheyt oorsaken oft voortbrengen in een ziele, ten zy een inwendige nettigheyt ende suyverheyt?

36. In het 20. getal, Teresa, naer dat sy heeft betoont met een licht der Seraphinen aen desen Prelaet wat hy moet doen, sy eynt haeren brief met termynen van een alderdiepste ootmoedigheyt welcke men kan imagineren, en dese groote ziele, voor welcke wy by naer geen plaetse weerdigh genoegh konnen vinden om haer te vereeren volgens haere verdiensten, sy en vint geen plaetsen verworpen en ootmoedigh genoegh om haer te verbergen en te duycken.

37. Wy konnen noch aenmercken, al is't saken dat het Ampt van eenen Bisschop veroorsaeckt soo veele raere qualiteyten, dit niet tegenstaende, Teresa spreckt aen desen H. Prelaet anders niet als van 'tgebedt, om dry redens. Ten eersten, om dat dit soude wesen een teecken van alle andere deughden. Ten tweeden, om dat de H. Teresa met een groote zedbaerheyt niet en wilde spreken als van 't gene sy haere professie maeckte. Ten derden om dat sy geloofde met hem sprekende van 't gebedt, dat sy hem gaf de remedie voor alle Geestelycke sieckten, ende hier door gaf hy hem de middelen om te bekomen al 't gene dat hem konde volmaeckt maken. Aengesien men magh seggen van het gebedt 't welck de H. Schrifture seght van de wysheyt.

[p. 432]

Alle goederen zyn my met haer gekomen. (Sapient. Cap. 7.)

38. Ten lesten ick hebbe alle pynen van de geheele werelt om te sluyten desen Goddelycken brief ende ben droevigh my siende gepraemt ende bedwongen om de kortheyt welcke de aenmerkingen vereyschen. Al hoe wel ick in dese wat buyten schreef hebbe geloopen, maer 't is 't minste van myn devoir welcke ick hebbe aen de H. Teresa, want sy voorsiet alhier aen onse nootsaekelyckheyt, principalyck en besonderlyck aen de myne, en van alle Prelaten dat sy souden gebedt doen, waerom ick segge sonder te liegen, desen brief en al dese wonderlycke onderwysingen met welcke sy is vervult, en behoorden niet alleenelyck gedruckt te worden op papier, maer oock op alle herten van die sorge der zielen hebben.

Ick voege hier by en segge dat desen brief van onse H. Moeder Teresa met de aenmerckingen van den Bisschop Pallafox genoeghsaem zyn om alle soorten der zielen te onderrichten, en wel te leeren bidden.

Leest aendachtelyck desen vermelden brief met haer aenmerckingen en wie gy zyt sult onderwesen worden, en V. E. sal geleert worden hoe, en op wat maniere de Herte Twee van ons Spel der Liefde moet gebruyckt worden, en hoe profytigh en nootsakelyck dese is.

Onsen weerdigen Broeder Franciscus van't kindeken Jesus, Geestelycken Soon onser H. Moeder Teresa heeft wel 'tgebedt de Herte twee onderhouden: ick lese in sijn leven.

Op de Vigilie van den Feestdagh van de HH.

[p. 433]

Apostelen Peeter ende Pauwels vand en jaere 1598. het welck sijn proef-jaer in de Religie geweest is, gebeurdent, terwylen de Religieusen van't Convent van Madrid (alwaer hy woonde) collatie deden, datter sulcken tempeest van windt, donder, blixem en regen opstondt, dat allen de werelt vol schrick ende vreese was. Den Prior met d'andere Religieusen in den Refter zynde riep onsen Broeder Franciscus by hem, ende seyde met luyder stemme: Broeder gaet op de plaetse, ende bidt Godt dat hy ons hier niet en laet verdrincken. Onsen Broeder gingh terstont uyt den Refter naer de plaetse, ende stellende hem aldaer met oprecht geloof, ende vast betrouwen op sijn knien, heffende sijn oogen naer den Hemel, badt Godt met groote vierigheyt, gelyck hy in diergelycke occasien gewoon was te doen, seggende: Heere de gehoorsaemheyt beveelt my dat ick u soude bidden, dat dit tempeest op houden magh. Heere gy kont het doen ende ick betrouwe vastelyck dat gy het oock doen sult. Heere doet ons dan die vrintschap. Een wonderbaer saeck, op den selven oogenblick hiel den windt, regen ende tempeest op, ende het wiert schoon weder met fraeyen Sonne-schyn.