Logo DBNL
Het geestelyck kaert-spel (ca. 1750)

Het geestelyck kaert-spel

(ca. 1750)–Joseph a Sancta Barbara–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende


illustratie

Het IV. capittel.
Van de herte thien.

§. I.

Al die sondigen tegen de Thien Geboden en hebben de Herten Thien niet ons Geestelyck Kaertspel.

 

OM wel te begrypen, wie dat sondigen tegen de Thien Geboden, sal ick in't kort alle de Geboden voor oogen stellen, en beschryven wie dat zyn die daer tegen misdoen.

Het eerste gebodt.

Ick ben den Heer uwen Godt gy en sult geen vremde Goden hebben, &c. (Exod. Cap. 20.)

 

TEgen dit eerste Gebodt sondight men op dryderley manieren.

Ten eersten al die gaen by waerseggers oft waerseggerinnen om van de kortse en ander sieckte verlost te worden, en hun geluck te weten, sondigen tegen dit Gebodt; dese groote dwaesheyt overleggende den H. Vader Augustinus, segt a dat de Priesters vermanen alle geloovigen, op dat sy weten dat alle konsten der toovery, aen de siecke geen remedie kan aendoen: maer dat dese zyn stroppen van den ouden vyant, met welcke den vermaledyden verrader het menschelyck geslacht soeckt te bedriegen.

En op dat alle menschen souden hebben een aftreck van de sonde hy voeght daer by de gestel

de straffe welcke t'sijnder tyde wiert onderhouden.

a Soo jemant van de klerken sulckx heeft gedaen, dat hy worde afgestelt van sijn H. Ordre; en soo hy leeken is, dat hy worde uyt gebannen.

Ten tweeden tegen dit eerste Gebodt sondigen al die gierigh zyn, want gelyck Paulus leert (Gal. 5.) de gierigheyt is den dienst der Afgoden.

Innocentius seght, dat seer wel den Apostel heeft beschreven de gierigheyt, seggende dat sy is een dienst van de Afgoden: b want gelyck de afgodery dient aen't beelt van den Afgodt, alsoo den gierigen aen sijn thresoor, den eersten met alle neerstigheyt vereert sijnen Afgodt den auderen met alle sorge bewaert sijn thresoor, den eenen vervoordert neerstighlyck den dienst van sijnen Afgodt, den anderen vermenighvuldight den hoop des gelts. Soo dat dan de gierige menschen sondigen tegen dit eerste Gebodt, want sy aenbidden vremde Goden, en hierom seght seer wel de waerheyt den H. Paulus. De gierige en sullen 't Ryck der hemelen niet besitten. (1. Cor. 6.)

Al die eenige Ampten en Officien bedienen, is't dat sy besitten de gierigheyt, sy sullen wercken hun verdoemenisse. En door't gelt dat stom is, maeckt recht dat krom is. Hoort wat ick lese in't Boeck Ecclesiasticus aen't 20. Cap. Hant-giften en gaven verblinden de oogen der Rechters, ende gelyck een die stom is in den mont, keert hy hen straffinge af, Glossa seght hier op, hoe dat Mutus is een seker soorte

a van vorssen, welcke gesmeten zynde in den muyl van eenen hont, maeckt hem stil-swygende, soo dat hy niet en kan bassen: Alsoo de hantgiften ende gaven gegeven, ende ontfangen doen den Rechter swygen.

Soo dat wel van dese seght den Propheet Isaias aen sijn 56. Capittel. Stomme honden, niet konnende bassen

Arnoldus vertelt in sijn verhaelingen hoe dat een sekere man hadde een proces by den Rechter, en hy gaf hem eenen schoonen Os, op dat hy voor hem soude wesen. Dit hoorende de ander partye, heeft aen de huysvrouw van den Rechter gesonden een schoone Koe. Op dat haren man voor hun soude wesen. Als den eersten hoorde sententie geven tegen hem, hy stont verstelt en riep, Os spreckt, en den Rechter antwoorde, den Os en kan niet spreken, want de Koe en laet dat niet toe.

Saligh is hy die sijn handen uytschut van alle giften (Isa[.]c.33.) Die soo handelt, toont dat hy niet beseten en is met den gierigen duyvel, want die gierigh is heeft noyt genoegh, gelyck seght den H. Bernardus b die daer gedroncken heeft van het tydelyck water der gierigheyt, sal wederom dorst hebben.

Ten derden, sondigen tegen dit eerste Gebodt, al de gene die hun lichaem te seer toeven gelyck de gulsige: van dese seght Paulus, wiens Godt hunnen buyck is (1. Cor. Cap. 6.) Den H. Vader Augustinus hier van sprekende maeckt dese naervolgende rede-kavelinge. c Dat wort van den mensch aenbeden 't gene hy bo

ven andere saken bemint, de gulsige beminnen meer hunnen buyck als Godt, want van Godts Feest-dagen en heylige dagen, maken sy feesten van den buyck.

Den H. Hieronymus schryvende op de woorden van David, mynen Koninck ende mynen Godt, seght: a dien heeft derven seggen voorwaer mynen Godt, want mynen buyck en is mynen Godt niet, want de quade begeerlyckheyt en is mynen Godt niet.

Men leest van een Ryck man die te seer besorght was voor sijnen buyck, maer om dat hy voorsichtig en verstandigh was is hy gemaeckt Raetsheer van den Coninck van Vranckryck, en als dan begaf hy sich noch meer tot overvloedigheyt van eten en drincken, soo dat de vettigheyt by naer door't vel was uyt-berstende Den Cock desen Heer dienende heeft hem aengesproken met desen woorden. Myn Heer wat een ontstekinge sal daer wesen in den afgront der hellen, als wanneer u vettigheyt sal verbrant worden? Dese woorden heeft hy wel overleyt ende niet qualyck genomen, en begonde sy selven aen te spreken met dese woorden, voorwaer hy heeft de waerheyt geseyt, want myn vleesch sal wesen spyse der wormen, en myn vettigheyt de spyse der duyvelen, maer ick sal maecken dat het soo niet en sal gaen, en hy heeft aengevat de wercken der penitentie, en heeft sijn vleesch gekastyt met vasten en soberheyt, en heeft Godt behaeght. Godt gave dat alle gulsige desen naervolghden.

Het II. gebodt.

Gy en sult den Naem van den Heere uwen Godt niet ydelyck aen nemen. (Exod. Cap. 20.)

 

ICk vinde oock dryderleye soorten der sondaren die sondigen tegen dit tweede Gebodt.

De eerste zyn, die sonder reden door een quade gewoonte sweiren en vloecken, en sulcke worden van Godt gestraft: hoort den Wysen-man, die veel sweirt, sal met boosheyt vervult worden ende van sijn huys en sal de straffe niet afgaen. (Eccl. Cap. 23.)

De tweede zyn die sweiren en valschen eedt doen, 't welck Godt expres heeft verboden, gelyck het staet geschreven. Gy en sult niet valschelyck sweiren in mynen naem. (Levit. Cap. 19.)

De derde soorte zyn die blaspheren gelyck gemeynelyck doen de tuyschers en speelders van het Werelyck Kaertspel, want veel verliesende, hebben tegen Godt op-gestaen en hem geblasphemeert. Den H. Bernardinus van Senen seght: a Gelyck den Fransman wort kenbaer uyt sijn sprake den Duytsman uyt sijn woorden alsoo de vermaledyde menschen worden bekent door het blasphemeren. O helsche menschen, ô duyvelsche borgers, want alle tongen van die blasphemeren zyn de fluyte ofte mont der duyvelen.

Ick vinde dry soorten der landen, te weten, het lant van het hemelsch Jerusalem. Het lant van dese aerde ende het lant der Duysternissen in den afgront der hellen.

Wilt gy-lieden eens weten, van wat lant dat gy zyt, ick sal het u doen verstaen, soo gy belieft ooghmerck te nemen op uwe sprake, is't saken dat gy den Heere looft, gebenedydt, en geerne wat geestelycks hoort, 'tis een teecken dat gy zyt van 't eeuwigh Vaderlant van't Hemels Jerusalem, want uw' tonge maeckt u bekent. (Matth. Cap. 26.)

Maer soo ick u hoore spreken anders niet als van de aerde, van de werelt, soo is't dat ick segge dat gy-lieden aertsche en werelycke menschen zyt, want sulck oordeel heeft Christus self gestreken soo ons vermelt wort in de H. Schrifture: Sy zyn van de werelt, en daerom soo spreken sy van de werelt, die van d'aerde is, sal van d'aerde spreken (Joan. 1. cap. 3.)

Ende soo ick jemant hoore blasphemeren ick segge dat desen is eenen lants-man van den afgront der hellen, eenen inwoonder der duysternissen.

Den H. Hieronymus die vraeght waerom dat de Son in't sterven van Christus haer licht heeft verloren ende hy seght: a Het schynt dat het groot licht, te weten de Son haer stralen heeft wegh getrocken, op dat die boose blasphemeerders niet en souden haer licht genieten.

Het III. gebodt.

Viert de Heylige dagen des Heeren. (Exod. Cap. 20.)

 

TEgen dit derde Gebodt, sondigen al die slavelyck wercken doen sonder uytersten noot op Sondagen en Feest-dagen. 't Is wel te beklagen met droevige tranen de abusen die men siet geschieden tegen dit Gebodt, daer zynder duysende die dit Gebodt overtreden, ende weynigh worden ge

vonden die hun schult daer van kennen. Ick spreke, van die daer de Sondagen en Feest-dagen overbrengen in de herberge te sitten, te drincken, te tuysschen en spelen, dansen en springen: 't waer dickmael minder sonde, noch de ongemete goetheyt en soude soo niet over-treden worden met eenigh hantwerck te doen ('twelck somtydts toe-gelaten wort om den grooten noot) als alsoo dese dagen over te brengen. En staet niet verstelt in dese leeringe, noch dat u dit niet wat vrems en dunckt, 't is het seggen en de salige onderwysinge van den H. Vader Augustinus. a Het soude dickwils beter betamen dat de Jonghmannen ploeghden en ackerden, en de dochters souden beter spinnen en kaeren als wel in sulcken spelen perykeleuselyck te dansen.

Waer toe meynt gy-lieden is den Sondagh ingestelt ende Heyligh-dagen, ten zy om te rusten van de slavelycke wercken, ende op die dagen te wercken voor de ziele, Misse hooren, te Sermoon gaen. Niet in't Sermoon gelyck een seker man wysmaeckte aen sijn huysvrouw, welcke dickwils keef om dat hy altyt uytliep den geheelen tydt van de Sondagen en Feest-dagen, en antwoorde dat hy in't Sermoon hadde geweest, en 't was een herberge welcke wiert genoemt, in 't Sermoon.

het IV. gebodt.

Eert Vader ende Moeder, &c. (Exod. cap. 20)

 

TEgen dit vierde Gebodt sondigen alle kinderen die Vader ende Moeder niet gehoorsaem en

zyn, hoort Paulus tot de Colossen. 3. Cap. Kinderen zyt gehoorsaem aen uwe Ouders in al dat sy gebieden.

Ten eersten de kinderen moeten doen dat hun geboden wort. Want gelyck ons leert den ouden Meffret a Den Vader [d]es Huysgesin is in huys, gelyck den Coninck in sijn Ryck. En gelyck de ondersaten van den Coninck zyn gehouden gehoorsaem te wesen aen den Coninck in de saken welcke raken de regeringe van't Ryck, alsoo de kinderen moeten gehoorsaem zyn aen Vader in't gene dat raeckt de regeringe van 't huys.

Hoe veel kinderen vint men nu die niet vlytigh en zyn om terstont te voldoen aen dat hun wort bevolen.

Plutarchus doet een vrage en seght, soo gy-lieden Vaders en Moeders wilt weten oft uwe kinderen goet sullen wesen en voort-ganck doen in deughden. Gaet seght hy, tot den Pot-backer en siet als hy de gebacke potten treckt uyt den hoven, hy slaet daer op met sijnen kneukel oft met sijn hant, en soo sy een doof geluyt geven 't is een teecken dat sy geborsten, gespleten oft gebroken zyn, en hy verworpt dese, maer soo sy eenen goeden, schoonen klanck geven hy oordeelt dat sy goet zyn. Alsoo ook Vader en Moeder weet dat uwe kinderen zyn gelyck aen aerde potten, want Paulus seght Wy hebben ons thresoor oft onse ziele in aerde vaeten. (1. Coloss. Cap. 4.) U kinderen dan, zyn als aerde vaeten, beproeft hun seggende, Joannes, Anneken, Baboken, Tereseken, &c. gaet eens dien brief dragen tot Oom, oft gebiet jet ander: soo uwen soon oft dochterken antwoort, Va

der waerom moet ick altyt gaen, dat Baboken gaet, sy en gaet noyt uyt, ick moet altyt gaen, dat is een teecken dat dit kindt niet veel en deught, om dat 't sulck een quade antwoorde oft klanck geeft: maer soo het kindt seght wel Vader ick gaen terstont, en isser noch jet anders van Vaders beliefte. Och dat is eenen goeden klanck, een goede antwoorde, 't is een teecken van een goet kindt.

Kinderen hoort en luystert toe, wat geseyt wort in de H. Schrifture van de kinderen die ongehoorsaem zyn aen Vader en Moeder. Hoort ende onthout dese schrickelycke Sententie, soo jemant gebaert heeft eenen soon, die niet en hoort naer het gebodt van Vader oft Moeder, dat het volck der stadt hem worpe met steenen. (Deuteron. Cap. 21.)

Waert saken dat alle kinderen tegenwoordigh dus moesten gestraft worden, men soude niet veel kinderen meer vinden, want de meesten deel sijn ongehoorsaem en doen Vader Moeder veel lyden aen.

Hoort Glossa op dit Gebodt, sy leert noch voorder wat dat de kinderen moeten doen als sy grooter zyn, te weten hoe dat sy de Ouders moeten onderhouden, helpen en bystaen; dit zyn de woorden. a Eert Vader ende Moeder: hier in dit Gebodt wort geboden dat de kinderen moeten eeren hun Ouders, met het officie der godtvruchtigheyt, te weten hun in haer nootsakelyc[k]heden he[l]pende.

De kinderen moeten naervolgende de Oyvaren als sy jonck zyn, den Vader en Moeder over de Zee vlie

gende, sy leggen de jonge boven op hunnen rugge en soo dragen sy de selve over de Zee, en nu als vader en moeder heel out worden, de jonge leggen den Vader en Moeder op hunne rugge, en vliegen soo over de Zee.

Alsoo gy-lieden kinderen die daer in u jonge jaeren zyt gedragen geweest van Vader en Moeder. Overleght hoe dat gy-lieden hun hooft met kryten en roepen hebt gebroken, en nu sy out en kout zyn verdraeght wat sieckte van den ouderdom, toont de deught der godtvruchtigheyt.

Daer-en-boven wort vertelt hoe dat de jonge Oyevaren siende dat Vader en Moeder soo uyt sijn, dat sy hun pluymen verliesen en haer selven niet en konnen verwermen. De jonge trecken haer pluymen uyt, en decken daer mede Vader en Moeder. Alsoo lieve kinderen ontreckt wat van u selven, van gelt en goet is't dat het uwen ouden Vader oft Moeder van noode heeft.

Het V. gebodt.

Gy en sult niet doodt-slaen. (Exod. Cap. 20.)

 

ICk bevinde Dry soorten der menschen die tegen dit Gebodt sondigen.

D'eerste zyn die haet en nyt dragen: dat dese sondigen en doodt-slagers zyn, stelt ons voor oogen klaerlyck den H. Joannes in sijnen eersten brief aen't 3. Capitel. Al die sijnen broeder haet en nuyt draeght hy is eenen doodt slager.

De tweede zyn de achter-klappers oft eer-benemers, wiens tongen zyn scherp volgens de leeringe van David (Psalm. 56.) want door achterklap als door een sweert wort de ziele gedoodt, 't welck

meer moet geacht worden als het lichaem te dooden, want door het doodt-steken en wort maer een lichaem gedoodt maer hier worden vele zielen gedoodt, ten eersten die den achterklap spreckt, ten tweeden wiens eere gescheurt wort, ten derden van die 't hooren en geerne hooren, en konnen beletten en nochtans niet en doen.

Al dan die sijnen broeder haet, hy is een doodtslager, en al die doodt-slager is, en heeft geen deel in't Rycke Godts.

De derde zyn die met'er daet jemant doodtslaen, ende men vinter van dese dry soorten. Sommige en dooden maer het lichaem, en dese en zyn niet te vreesen, principaelyck als men gedoodt wort voor de rechtveerdigheyt.

Hierom syde Christus by den H. Evangelista Matthaeus aen 10. Capittel, en wilt niet vreesen die het lichaem dooden. Andere en dooden maer de ziele, dat zyn die een ander trecken tot doot-sonde, gelyck den duyvel die ons eerste Ouders heeft verleyt tot de sonde, hierom wordt hy doodt-slager genoemt by den H. Joannes Cap. 8. Dien (seght hy) was een doodt-slager van den beginne.

Andere die doodenziel en lichaem, dat zyn die daer kinderen dooden voor het Doopsel, oock die eenige drancken geven aen grootgaende dochteren om soo de levende vrucht te dooden en te doen vergaen. Daer-en-boven oock die hun selven verhangen, versmooren, oft vermoorden. Voor dese en magh niet gebeden worden, nochte en mogen begraven worden op gewyde aerde, tot straffe.

Het VI. gebodt.

Gy en sult geen overspel doen. (Exod. Cap. 5.)

 

HIer wort verboden overspel met'er herten, met de woorden, en met wercken. Van overspel met'er herten schryft wel den H. Evangelista Matthaeus aen't 5. Capittel, die gesien heeft een vrouw om haer te begeeren, hy heeft nu overspel gedaen in sijn herte, Want gelyck Glossa hier op seght. a De begeerlyckheyt is moeder van het overspel, gelyck de gramschap van den doodt-slagh.

Oock hier wort verboden overspel met de woorden: dese doen overspel met de woorden die daer van spreken en door hun oneerlycke woorden in't herte van een ander ontsteken vleeschelycke begeerten, hierom seyde Paulus tot de Ephesien aen 't 5. Capittel. Overspel en alle onsuyverheyt dat dese onder V. L. niet genoemt en worden? want hier van sprekende, 't vier wort ontsteken.

Daer wort hier oock verboden 't overspel met de wercken soo geseyt wort van den selven Apostel Alle overspelders, oft onsuyver mensch en heeft geen deel in't Rycke Godts.

Den Overspelder wort swert, leelyck en onbekent by Godt, en oock somtyts voor de menschen. Den Propheet Jeremias in sijn beklaegingen aen't vierde Capittel, beschryft hem op dese maniere Hun aensicht is swerter geworden dan kolen, ende sy en zyn niet bekent geweest in de straeten.

Om alle getroude eenen schrick te geven van dese sonden, ick ben indachtigh gelesen te hebben by Thomas Cantipratensis. a Van eenen soldaet, hoe dat

hy in't midden van den nacht is stillekens op-gestaen uyt sijn bedde sonder de vrouw wacker te maken, en is gegaen naer een plaetse alwaer hy't overspel heeft bedreven, en hy quam s'morgens naer huys met de Maene-schyn. Wien aensicht sijn huysvrouwe van verre siende door de venster begonste schroomelyck te roepen, door welcken roep de dienst-boden zyn verbaest geworden, liepen al te samen boven, die oock siende hunnen meester, hebben geschreeuwt al oft sy den duvyel hadde gesien, 'twelck den soldaet hoorende voelt naer sijn aensicht en vint dat 't selve door de straffe Godts verandert was in eenen duyvels muyle met twee horens boven op. Hy begint leetweesen te verwecken over sijn overspel, en heel vroegh ginck hy naer de Kercke om te Biechten, en vergiffenisse te verkrygen over sijn misdaet, daer quamen hem te gemoet koey wachters met koeyen, en herders met schapen, de beesten begonden getier te maken weg te loopen als dul wordende van dit monster te aensien. Komende ontrent de Kerck-hof den Pastoor lesende sijn Getyden aen de deure van de Kercke, en siende dit duyvels hooft naer hem toekomende, treet in de Kercke en sluyt de deure toe. Alsdan den soldaet sy selven neder-smytende plat ter aerde riep, ontfermt u mynder ô H. Vader, hebt medelyden met den ellendigen sondaer, ick en ben geenen duyvel gelyck ick uytwendigh schyne, maer is my over gekomen desen voorleden nacht door mynea

sonden, belieft myn biechte te hooren en te vergeven myne misdaden, dat daer naer Godt met my doet 't gene hem belieft. Ende terstont soo hy gebiecht hadde, soo heeft hy wederom ontfangen sijn voorgaende gedaente.

Den Leeraer die dit vertelt seght, wy hebben gesien menschen die desen soldaet wel hebben gekent.

Beminden Leser waert saken, dat alle overspelders soo mans als vrouwen moesten gestraft worden, met al sulck een uytwendige straffe, dat de onsienlycke horens die nu al vele dragen, eens sienelyck wierden, wat al duyvels hoofden en souden wy niet gemoeten? Men soude wel mogen geduerigh 't Cruys in d'handen hebben om den schrick te verjagen: al te veel en zynder maer die dit duyvels spel spelen.

'tIs een gemeyn spreeck-woort: geluckigh is hy, die door een andermans ongeluck wort geleert; op dat dan niemant en worde gestraft, dat hy de straffe van den vermelden soldaet wel overlegge, ende in de plaetse van te spelen het duyvels overspel, voortaen mede spelen in't Geestelyck Kaertspel, oft Spel der Liefde. Den Troef van Herten Thien, dat is de thien Geboden wel te onder-houden.

Het VII. gebodt.

Gy en sult niet stelen.(Exod. Cap. 20.)

 

TEgen dit sevenste Gebodt sondigen dry soorten van menschen. Ten eersten die een sake gevonden hebben, endie de selve houden ende niet wederom en geven aen den eygenaer wetende aen wie dit toebehoort. Ten tweeden, dese sondigen die bedrogh doen in de Coopmanschap, 'twelck ver

biet den Apostel. 1. ad Thessal. 4. Niemandt en overvalle, oft en bedriege in eenige saecke sijnen broeder, want den Heere is een wreker van alle desen. Al dan die uwen even-naesten bedrieght die daer schryft twee voor een, gy-lieden bedrieght ende wort gestraft van den Rechter. Hoort wat my geschiet is: ick belas eens een beseten mensch van den duyvel, ende gehoort hebbende, hoe dat den duyvel aen sijn volck somtyts wyn bracht, ick door nieuwsgierigheyt gedreven zynde (al hoe wel ick niet te wel en hebbe gedaen) hebbe gevraeght waer dat hy desen wyn haelde, hy antwoorde; dat tappe ick af, van 't vat daer den weert heeft twee voor een geschreven: en dat laet Godt toe.

Bedrieght den mensch, en wilt in uwe Coopmanschap ryck worden, 't en sal niet baten, dat gestole goet sal voor den duyvel gaen. Ten derden, de woeckeraers sondigen tegen dit Gebodt: oock die met gewelt 't goet der arme weduwen en weesen besitten, dese en sullen 't Rycke der Hemelen niet besitten, ten zy dat 't selve goet wort wederom gegeven.

Het VIII. gebodt.

Gy en sult geen valsche getuygenisse geven. (Exod. cap. 20.)

 

ICk bevinde dat men kan sondigen op dryderley manieren tegen dit Gebodt. Ten eersten, door vreese doende eenen valschen eet, van de dese segt den Wysen-man in't boeck der spreeck woorden aen't 6. Capittel, een valsche getuyge draeght Godts ziele haet en nyt: en niet alleenelyck desen, maer oock die de waerheyt swygen als sy de selve moeten seggen Hoort Glossa a sy zyn alle beyde schuldigh, die de

waerheydt verborght, en die een leugen seght.

Ten tweeden sondigen tegen dit Gebodt die om giften en gaven doen een valschen eedt, tot dese spreeckt seer wel den Propheet Isaias aen sijn 5. Capittel: Wee (seght hy) die daer rechtveerdigh maken den boosen mensch om giften en gaven: gy-lieden neemt wegh de rechtveerdigheyt van den rechtveerdigen.

Dese met recht worden wel vergeleken by den vermaledyden Judas die Christum heeft verkocht voor gelt. Hoort 't is het concept van den weerdigen Beda: b Die voor giften tegen jemandt seggen een valsche getuygenisse, verkoopen waerachtighlyck de waerheyt, welcke Godt is, voor gelt.

Hoe dickwils en wort dit niet gedaen, en dat van die Judam self vervloecken, om dat hy sijnen Meester voor gelt heeft verkocht.

Ten derden, soo is't dat sondigen tegen dit Gebodt al die valsche getuygenisse geven, oft wel uyt liefde, oft wel uyt haet. Oock al die liegen. Want hoort den Wysen-man (Proverb. Cap. 19.) Die een leugen spreeckt, hy en sal de handen des Heeren niet ontloopen: dat is te seggen, hy en sal niet ongestraft blyven.

Jemant sal seggen ick voor my, 'k en sal niet liegen, maer ick spreke wel met eenen krommen treck; ick bidde u leght my eens desen treck uyt; wel by exempel, men vraeght naer Vader oft hy 't huys is? Ick antwoorde neen, want myn Vader en is geen huys, 't welck is van houdt en steenen, maer hy is van vleesch en beenen: maer

kint dat is gelogen; och ten doet, want men seght dat den H. Petrus van valsche getuygenisse kan ontschuldight worden; want ondervraeght zynde oft hy van Christi Discipelen niet en was, en oft hy hem niet en kende? Hy antwoorde ick en kenne den mensch niet, maer ick kenne hem als Godt. Dese kromme en sotte uytlegginge den H. Paschasius niet konnende verdragen, roept, a swaerder en swaerder loochent den H. Petrus, want hoe dieper hy gaet in de loocheninge, soo veel te meer met sweiren sondight hy.

Ende hierom en moeten niet gehoort wesen die seggen dat hy Godt niet en heeft geloochent, maer den mensch. Want oock den mensch te loochenen is sonde.

In Christo zyn twee natueren te weten de goddelycke ende de menschelycke, en hierom Petrus en wort van de valsche getuygenisse en leugentael niet ontschuldight. Want 't was een affront gedaen aen Christus soo veel als mensch. Maet wat willen sommige studeren om door kromme trecken Petrum te ontschuldigen, aengesien b Petrus sy selven heeft beschuldight, en met overvloedige tranen sijnen val heeft beweent. Soo dat Petrus in de schole der kromme meyninge niet en heeft gestudeert.

Het IX. gebodt.

Gy en sult uwen naestens huysvrouw niet begeeren. (Exod. 20.)

 

HIer wort verboden begeerte te hebben tot de huysvrouw van sijnen even-naesten: door het

sesde Gebodt wort principalyck verboden 'twerck van overspel, en door dit wort verboden oock de begeerte. David sagh een vrouw haer wasschen en hy heeft de selve begeert. (2. Reg. Cap. 11.)

Hierom geeft ons al te samen een goede vermaninge den H. Vader Gregorius a 'ten betaemt niet (seght hy) t'aenschouwen, dat niet en betaemt begeert te wesen. Leert hier uyt wel u oogen bewaren, Maeghdekens en flinkt soo lanckx de strate niet, en gaet soo niet al gapende en siende naer ongelycke persoonen, want den dief sal door u oogen als door vensters uw' tresoor stelen, uw' ziele hinderen. Dat U.L. voor exempel dient den Propheet Job in sijn 31. Capittel. Ick hebbe (seght hy) met myne oogen een verbont oft contract gemaeckt, op dat ick oock niet en soude peysen op een maeght.

Jemant oogh-merck nemende op dese woorden van Job, hy sal recht hebben om sigh te verwonderen, want hy seght ick hebbe een verbont gemaeckt met myne oogen: waerom, ô Job? Hy antwoort om alsoo niet te peysen van de maeghden. Wel Job men peyst met de oogen niet: en soo dunckt my uw' spreken wonder te zyn.

Maer weet dat Job was eenen grooten Philosophus, b niet en isser in't verstant, ten zy dat het eerst is geweest in den sin. Job dan om geen tentatien oft bekoringen te hebben op maeghden, hy heeft sijn oogen wel bewaert. Godt gave dat alle getrouwde oock hun oogen wel gade sloegen en soo sterlinckx niet en sagen naer andere, alsoo doende souden sy al veel stricken en netten der duyvelen ontloopen.

Oock tegen dit Gebodt sondigen, die haer soo opstellen als Goddinnen om begeert te worden van ongelycke persoonen.

Het X. gebodt.

En begeert niemandts goedt. (Exod. Cap. 20.)

 

IN dit Gebodt wort verboden niet alleenelyck te stelen, want in 't sevenste Gebodt wort dat besonderlyck verboden, maer tegen dit Gebodt sondigen die begeerte hebben om een ander mans goet te hebben, maer vreesende de galge en derven niet stelen.

Al de gene die op eenige maniere sondigen tegen een van dese thien Geboden die en hebben Herte Thien niet, want om een Herte Thien te wesen soo moet men uyter herten alle de Geboden onderhouden. Hoort den H. Apostel Jacob. (Cap. 2.) Die sondight in een, wort van alles schuldigh.

Gelyck by exempel om te mogen seggen met recht dat is een heyligh goet, rechtveerdig mensch, 'ten is niet genoegh dat desen sijn oogen wel bewaert, sijn sinnen versterft, suyver leeft, &c. is't by aldien dat hy sijn handen niet recht en hout, en van de reste al wel doet, desen om die eenige faute en magh niet genoemt worden eenen man geheel goet. Alsoo seght den Apostel, al onderhielt gy-lieden de negen Geboden heef volmaecktelyck, en dat gy-lieden maer en faelt in een, gy en sult niet hebben Herten Thien van ons spel der Liefde.

Al dan die de thien Geboden metter herten, met liefde onderhouden, dese hebben Troef Thien van ons Geestelyck Kaertspel.

§. II.

Die Godt bemint ende sijnen even naesten, dese hebben sekerlyck de Herte Thien van ons Geestelyck Kaertspel.

 

JEmant willende wesen wat verheven van verstant ende gelesen hebbende 't leste van 't voorgaende §. I. hy sal seggen hoe dat terstont is geleert en betoont uyt den H. Jacob, dat die faelt oock in een Gebodt hoe dat hy niet en kan hebben Herte Thien van't Spel der Liefde, ende nu soo wilt men hier leeren die aen twee Geboden voldoet, dat hy de Herte Thien heeft? weet dat dese leeringe niet en is wat nieuws, maer 't is de leeringe Christi beschreven van den H. Mattheus aen't 22. cap. De Schriben en Phariseen hoorende dat Christus de Sadduceen hadde den mont gestopt en gebraght soo verre dat sy gebot-muylt waren, quamen sy noch eens, en eenen Doctoor van hun Weth-geleerden stont op, en vraeghde Meester wat is het groot Gebodt in de Weth? Jesus heeft hem geantwoort, gy sult uwen Heer ende Godt beminnen uyt geheel u herte, uyt geheel u ziele, &c. dat is t'eerste ende het grootste. Ende het tweede Gebodt gelyck aen dit, gy sult uwen even-n[a]esten beminnen als u eygen selven. Ende in dese twee Geboden hanght de leeringe van de geheele Weth ende Propheten.

Al oft Christus wilde seggen, al de Geboden soo van de Weth als der Propheten steunen op dese twee Geboden der Liefde, tot Godt ende sijnen even-naesten. Jae dat meer is, alle andere Geboden spruyten uyt dese twee, gelyk de tacken uyt den boom spruyten.

Maer als ick 't wel overpeyse, de thien Geboden staen geschreven in dese twee. Moyses hadde twee ta

felen, en op d'een volgens de algemeyne leeringe stonden dry Geboden geschreven, te weten de eerste dry welcke raken en toekomen aen Godt en sijne liefde.

D'andere seven Geboden stonden op de tweede tafel van Moyses, welcke raken de liefde tot sijnen even-nasten. Alsoo leert ons den H. Vader Augustin.

Laet ons eens hooren naer de rede-kavelinge van den H. Paulus tot de Romeynen aen't 13. Cap. Die sijnen naesten bemint, die heeft de Weth volbracht. Want gy en sult geen overspel doen, gy en sult niet doodt-slaen, gy en sult niet stelen, gy en sult geen valsche getuygenisse geven, gy en sult niet begeeren, ende soo wat ander Gebodt dat'er meer is, dat wort in dit woort begrepen, gy sult uwen naesten lief hebben gelyck u selven.

Maer jemant sal seggen, is't dat desen de Wet volbrengt die sijnen even-naesten bemint, waer blyft dan de Wet der liefde tot Godt? Hoort den Engelschen Leeraer a In de liefde van sijnen even naesten is besloten de liefde van Godt, ende oock in de volmaeckte liefde tot Godt moet ingesloten wesen de liefde der even-naesten: hoort wat staet geschreven by den H. Joannes in sijnen 1. brief aen't 4. Cap. dat Gebodt hebben wy van Godt, dat die bemint Godt, dat hy oock beminnen sijnen broeder. (Jae hy seght noch voorder) soo jemant seyde, want ick beminne Godt, en dat hy sijnen broeder haet draegt, hy is leugenachtig. Want hoe soude hy Godt beminnen die hy niet en siet, is't dat hy sijnen broeder niet en bemint die hy siet.

Laet ons hier by voegen de uytlegginge van Hay

mon Bisschop, schryvende op de brieven Pauli aen't 13. Capittel nu vermelt. Hy seght: a Aengesien in de liefde van sijnen even-naesten is oock gelegen de liefde Godts, want de even-naestens en konnen niet bemint worden sonder Godt, noch Godt en kan niet bemint worden sonder sijnen even-naesten.

Ende Christus seght by den H. Joannes aen 't 15. Cap. dit gebiede ick V. L. op dat gy-lieden malkanderen bemint. Soo gy-lieden dan begeert te heben de Herte Thien van ons Spel der Liefde. Wandelt in de liefde: (ad Ephes. Cap. 5.) Den mensch heeft twee voeten en soo hy wilt wandelen oft gaen: neemt ooghmerck daer op ende experientie sal 't u leeren, hy heft eerst op den rechter voet ende daer naer den slincker voet.

Alsoo Paulus ons vermaenende om in de liefde te wandelen, hy seght wandelt, dat is te seggen, heft op uwe twee voeten der liefde, eerst tot Godt, ten tweeden tot uwen even-naesten. En gelyck om te wandelen den mensch lichaemelyck sprekende en kan geenen voortganck doen sonder dees alle beyde te roeren, alsoo in den weg der volmaektheyt niemant sal voortgank doen sonder te oeffenen en te roeren de twee daden der liefde tot Godt en sijnen even-naesten. Hoort Christus by den H. Joannes aen't 13. Capittel. Hier uyt sult gy-lieden kennen dat gy-lieden myn Discipelen zyt soo gy-lieden liefde hebt tot malkanderen.

Eer dat ik sluyte soo moet ik hier vertellen de liefde tot Godt ende sijnen even-naesten van den H. Ignatius de Loyiola sticht-vader van de wyt vermaerde Societeyt

Jesu. a In de lessen van sijn Officie wort tot sijnder eere geseyt. Hoe dat hy onvermoeyt was in zielen tot Godt te bekeeren, en dat men hem somtyts heeft hooren seggen: waer't saken den keus wiert gegeven, dat hy liever soude onseker leven van de saligheyt, en daer en tusschen Godt [d]ienen en de saligheyt van sijnen even-naesten besorgen, als seker van de selve glorie, terstont te sterven.

En seght Joannes niet? Wy weten dat wy gestelt zyn uyt de doodt tot het leven, om dieswil dat wy lief hebben de broeders. (1. Joan. Cap 3.) Als oft hy seyde: b Om de liefde van onse broeders sullen wy konnen treden in den Hemel Seght Meffreth.

§. III.

Verweckselen om te beminnen Godt, en oock sijnen evennaesten, op dat alle menschen desen Troef souden hebben van de Herte Thien van't Spel der Liefde.

 

ONsen Saligmaker stelt voor oogen groote verweckselen om ons al te trecken tot sijn liefde als hy segt: Ick ben uwen Heer en Godt, ende gy sult uwen Heer en Godt beminnen uyt geheel u herte, (Exod.20)

Wy zyn dan verobligeert oft verbonden om Godt te beminnen, ten eersten om dat hy is onsen Heer, en onse weldoender, die ons gegeven heeft soo veel gratien en weldaden van scheppinge, bewaeringe, en verlossinge: want 't is hy die ons heeft gegeven het wesen, niet een simpel wesen als aen de steenen, niet een groeyende oft gevoelende wesen, simpelyck gelyck hebben de boomen, kruyden, en

de alle onredelycke gedierten: maer een verstandelyck wesen 'twelck ons maeckt mede-gesel met het wesen der Engelen, en 't gene ons aen sijn Goddelyck Beeldt gelyck heeft gemaeckt.

Dit overleggende den Propheet David, het daelde soo diep in sijn ziele dat hy belofte maeckte van Godt te beminnen ende te loven. Ick sal getuygenisse geven van myne liefde tot mynen Heer, hem gedurigh myn leven lanck gebenedydende: want hy heeft my eenen geest gegeven bequaem om te verstaen. (Psalm. 14.)

Is't saken dat het weldaet van de scheppinge ons grootelycks verobligeert oft verbint om hem te beminnen, het weldaet van onderhoudinge en heeft geen minder kracht om ons te verbinden, als wy overdencken dat het den Heere onsen Godt is die ons spyst en onderhout, die ons geeft al wat wy hebben 't zy van gratie, 't zy van nature, oft de fortune, dat hy ons bewaert van onse vyanden soo onsienlyck als sienelyck.

Al dese weldaden overleggende David, hy riep: Heer ick sal u beminnen, want gy zyt myne sterckte, Heer mynen toevlucht ende mynen verlosser. (Psal. 17.)

Noteert, is't saken dat 't onmogelyck is aen een redelyck mensch te ontfangen van een ander groote weldaden, sonder te gevoelen liefde tot die't weldaet doet: en sullen wy ô arme sondaren ontfangen soo veel ontallycke weldaden van Godt, sonder liefde tot hem te verwecken? Sullen wy konnen leven sonder hem te beminnen uyt geheel ons herte, uyt geheel onse ziel, uyt al ons kracht en macht?

Het is een algemeyn spreeck-woort onder de

Toscanen, il dona é la chiave del cuore: dat is de gifte oft weldaet is den sleutel van het herte, al oft sy wilden seggen 'tweldaet doet intreden de liefde van die het present geeft: want al die weldaden ontfangt, verbint sy selven aen die het geeft, en 't is oock een spreekwoort onder de Franschen, qui prend, se vend, Die ontfangt gift oft gave: verkoopt sy selven als slave. Als wy dan alle dagen ontfangen soo veel weldaden van Godt, wy verbinden ons, wy verkoopen ons soo aen hem, door het aenveerden der presenten, dat wy sprekende naer de reden aen ons selven niet meer moeten wesen, maer geheel aen Godt.

Eertyts wiert geseyt aen Alexander den Groote, hoe dat veel soldaten, van Macedonien hem niet en beminden: jae dat sy niet te wel van hem en spraken, maer dat sy over hem murmureerden, den Coninck antwoorde, ick en passe daer niet op, want als het my belieft ick sal dese soldaten my haest doen beminnen, en kan haest maken dat sy goet van my sullen spreken, soo dat ick met'er daet kan doen veranderen haet en nyt in liefde. Alexander dan dede roepen dese soldaten, en soo haest als sy gearriveert waren, hy dede uyt-deylen aen al schoone presenten: de soldaten zynde beschaemt en overwonnen door de goetheyt van desen Monarch, terstont sy veranderden hun haet en nyt in liefde, en hun murmurerende tonge hebben sy verandert in een danckbarige, en spraken anders niet als eer en deugt van Alexander, en seyden over al dat'er nergens gevonden en wiert in de heele werelt sulck eenen goeden en lofbaeren Coninck, 'tWelck Alexander verstaen heb

bende, hy keerde hem tot sijn Hovelingen en sprack hun aen met dese woorden: Heb ick het V. L[.] niet wel voorseyt, dat ick haest den haet soude veranderen in liefde? Al oft hy hadde willen seggen, daer en is geen herte soo hart, noch ziele soo verwildert, 'twelck niet en wort verandert door presenten en weldaden.

Is't sake dan dat Godt ons geeft alle dagen, jae alle oogen-blicken oft moment, meerder weldaeden als Coningen deser werelt konnen geven, wel waerom en souden wy geen liefde tot hem dragen?

O sondaren die daer uwen Godt in de plaetse van te beminnen: gedurigh vergramt, 'ten kan niet wesen ofte wel gy en overdenckt niet 'tgene dat Godt u doet. Men leest in't Boeck der Scheppinge, (cap. 40) hoe dat den suyveren Joseph wiert by sijnen mantel getrocken en by naer overweldight om in overspel te vallen, maer hy gedurigh voor oogen hebbende de weldaden Godts, seyde: Hoe soude ick konnen dat quaet doen ende sondigen tegen mynen Godt. Al oft hy hadde willen seggen, 't is my omogelyck.

Want die de weldaden Godts overleght, hy wort verweckt ende getrocken om hem te beminnen, en die men bemint en magh men niet vergrammen. Ick dan, seyde dien suyveren Jongelinck Joseph, en kan niet sondigen noch den Heere vergrammen aengesien ick hem beminne.

Ick wil U. L. nu verwecken om oock den evennaesten te beminnen.

Noyt naer myn verstant worden vermaeninge beter onderhouden in de memorie van de kinderen, als dese, welcke worden gegeven van Vader oft Moeder liggende op het doodt-bedde: dat blyft

als gedruckt in't hert ende het is onvergelyck.

Den ouden Tobias nu voelende dat hem de doodt aenquaem, hy wilde sijnen soon den jongen Tobias geven voor Testament een goede salige vermaninge, welcke beter dienen voor de Jonckheyt als veel gelt en goet: want die veel goet en gelt erven vallen den meesten deel daer door in 't strop der duyvelen ende in veel onnuttige begeerten.

Den ouden Tobias dan riep voor sijn doodt sijnen soon. Ende hy heeft hem geseyt, hoort de woorden van mynen mont ende stelt dese in u herte als een fondament. Tobiae Cap. 4. Al oft hy hadde willen segge: ick sterve soon, ick sterve, maer voor myn doot wil ik u geven een Testament, welck Testament gy altyt sult bewaren, ende noyt breken, ende hy seyde; Alwat gy niet geerne en hebt dat men u doet, siet toe dat gy het oock aen een ander niet en doet. Want alsoo levende gy sult de liefde hebben tot uwen even-naesten: verweckt dan u selve tot dese liefde door 't overleggen wat dat gy wilt van de menschen ende doet dit aen hun. 't Is oock de leeringe Christi by den H. Mattheus aen't 5. Cap. 't gene gy-lieden begeert dat de menschen u doen, doet dese dingen oock aen de menschen.

Ick soude hier konnen by brengen ontallyke leeringen soo uyt de H. Schrifture als uyt de HH. Vaders, maer ick houde my te vreden met den H. Joannes Guldemont, desen segt a Ten is niet van noode veel sermoonen, noch lange wetten, noch veelderhande leeringe, dat uwen wil zy de weth.

Wel H. Vader belieft eens uyt te leggen ende ons te doen verstaen dese korte goede lesse, hoe dat de voldoeninge van de liefde tot onsen even-naesten is gelegen in onsen wil, en dat onsen wil kan de Weth wesen. Hoort sijn schoone antwoorde: Soo gy wilt weldaden ontfangen, geeft weldaden aen een ander, wilt gy bermhertigheyt verwerven, ontfermt uwen evennaesten, wilt gy gepresen worden, pryst een ander, wilt gy bemint worden? Bemint.

Dese lesse is kort en goet: dese lesse moet alle menschen verwecken tot de liefde van sijnen even-naesten. Ick vinde noch een schoon verwecksel tot dese liefde, welcke Christus self heeft gegeven, want Christus siende, dat'er veel waren die niet en achtende de liefde tot hunnen even-naesten, en alsoo met haet en nyt vervult, quamen om offerhanden te doen aen Godt, gaf hun dese schoone Goddelycke leeringe: Soo gy uwe giften offert voor den Autaer, en soo gy aldaer indachtigh wort, dat uwen broeder jet heeft tegen u, laet uwe gifte daer voor den Autaer en gaet eerst u versoenen met uwen broeder, en dan komende offert op uwe gifte. (Matth. cap. 5.)

Wat dunckt u van dese leeringe Christi? Hy en begeert geen giften, geen offerhanden, met een woort geseyt, hy en begeert van ons geenen dienst, ten zy dat wy eerst voor al versoent zyn met onsen even-naesten.

Soo dat niemant en kan Godt beminnen sonder sijnen even-naesten, noch sijnen even-naesten sonder Godt.

Laet ons dit eens uytleggen met een gelyckenisse, by exempel, jemant heeft een schilderye van

den Coninck van Spagnien, die den Coninck vereert en lief heeft, soo hy segt, en is't dat hy 't beelt van den Coninck versmaet, misacht, bespot, hy toont klaerlyck dat hy geen waerachtige liefde en draeght tot den Coninck. Ten anderen dan jemant 't beelt lief heeft en vereert, en dat hy den Coninck mispryst en niet en bemint, 'ten is oock geen waerachtige liefde: Den mensch is't beelt Godts, want de H. Dryvuldigheyt heeft selver den mensch geschapen naer sijn beelt, die dan het beelt Godts mispryst en niet en bemint; hoe sal hy met de waerheyt konnen seggen dat hy Godt bemint.

Van desen seght recht uyt den H. Joannes in synen 1. Brief aen't 4. cap. soo iemant seght, want ick beminne Godt, en is't dat hy sijnen broeder haet, 't is eenen leugenaer, want die sijnen broeder niet en bemint die hy siet, hoe is't mogelyck dat hy Godt soude beminnen die hy niet en siet.

Den H. Joannes Guldemont schryvende op het 5. Capittel van den H. Matthaeus, vertelt oock aldaer de vermelde gelyckenisse van het beelt, hoort sijn woorden a Die den mensch bemint, hy is gelyck aen den gene die godt bemint, want 't beelt Godts is den mensch in wie Godt wort bemint; op de selve maniere als den Coninc in syn beelt wort vereert.

Soo wie dan begeert de Herte Thien van't Spel der Liefde: dat hy Godt beminne ende sijnen even-naesten om Godt, aldus levende hy sal de Thien Geboden volbrengen: en sal weerdigh wesen om mede te spelen in ons Geestelyck Kaertspel.


Vorige Volgende