Logo DBNL
Het geestelyck kaert-spel (ca. 1750)

Het geestelyck kaert-spel

(ca. 1750)–Joseph a Sancta Barbara–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende


illustratie

Het III. capittel.
Van den herten sot.

§. I.

Wie met recht genoemt magh worden Herten SOT van ons Geestelyck Kaertspel.

 

GEestelycker wyse sprekende van den Herten Sot, (gelyck het betaemt alhier te spreken) Herten Sot wort genoemt die ootmoedigh is van herte, want een waerachtigh ootmoedigh mensch, wort geacht als eenen Sot, oft simpel mensch. Oock door Herten Sot wort verstaen eenen bekeerden sondaer, die verlaet 't quaet geselschap, en sy selven begeeft tot Godts dienst ende liefde, dickwils te biechten gaende, 'tSermoon hoorende, &c. Dese sottigheyt is weerdigh gepresen, en wensche alle sondaeren op de maniere hertelyck Sot te wesen.

 
Want Herten Sot is goet
 
Hy wort met recht gepresen
 
Siet toe dan wat gy doet
 
Wilt hertelyck Sot wesen
 
En vraeght niet naer den mensch
 
Leert minnen uwen Godt
 
Soo wort gy naer Godts wensch
 
Een wyse Herten Sot.

Den H. Gregorius pryst seer dese sottigheyt als hy segt: a Laet ons verlaten de schadige wysheyt, en laet ons l[e]eren de prysbaere sottigheyt, en soo wy waerachtelyck

willen wys zyn, laet ons ootmoedigh kennen sot te wesen.

Dese lof barige sottigeyt wort ons oock aengepredickt door dat uytgelese Vat, den Predikant der waerheyt den H. Paulus: Is't saken (seght hy) datter jemant onder V.L. schynt wys te wesen in dese werelt, dat hy sot worde, op dat hy wys zy. (ad Corinth. 1. cap. 3.)

Neemt ooghmerck op de woorden Pauli, hy segt Soo daer jemant schynt wys te wesen, al oft hy wilde seggen, men vint geen waerachtige wyse in de werelt, maer 't is al bedrogh en ydelheyt, hierom verweckt hy al dese wyse naer den schyn, dat sy souden leeren sot worden om wel wys te zyn, en wel wetende, dat de woorden verwecken en de exempelen trecken, hy stelt voor oogen 't exempel Christi, wiens leven moet wesen eenen spiegel, om ons daer in te spiegelen en naer te volgen, ende hy seght: (Ibidem Cap. 1.) Het gen' dat Sot is van dese werelt heeft Godt verkosen om beschaemt te maecken de wyse.

Laet ons dit wat voorder ondersoecken, hoe kan dit wesen, dat de sottigheyt meer sal worden geacht als de wysheydt?

Het Engelsch verstant den onfaelbaren Leeraer Thomas van Aquinen schryvende op dese woorden Pauli seght: a wel hoe kan't gen' dat Sot is, wesen de wysheyt Godts? Om dat't gen' Sot is van Godt wyser is als alle menschen. Al oft hy seyde, nu schynt jet Goddelycks Sot te wesen; niet om dat 't afwyckt van de wysheyt, maer om dat dese sottigheyt te boven gaet de menschelycke wysheyt, want sekere menschen zyn gewoon voor

Sot te houden 't gen' hun sinnen te boven gaet.

Herten Sot dan wort sot genoemt, om dat hy niet en leeft noch en wilt leven naer den sin der menschen, maer naer den wil van Godt. Herten Sot heeft liever te verdragen ende te lyden, als een ander lyden oft verdriet aen te doen. Soo jemant hem quaet heeft gedaen, hy en begeert dat niet te vergelden, noch en wilt geen wrake, jae hy bidt voor die hem vermaledyden.

Maer dese simpelheyt der rechtveerdige, oft nieuw bekeerde sondaren (seght den H. Gregorius) a wort uytgelacchen, want onder de wyse sprekende volgens de werelt, de rechte meyninge wort gelooft dwaesheyt te wesen, want al het gene dat eenvoudelyck en onnoosel wort gedaen, wort sonder twyffel van die gasten voor sot gehouden. Soo wy dan willen wys wesen voor Godts oogen, laet ons verkiesen den Herten Sot, en laet ons blyven Hertelyck Sot.

Maer aengesien ick bevinde twee soorten van Herte Sotten, te weten rechtveerdige en ootmoedige zielen ten tweede nieuw-bekeerde sondaeren. Soo is't dat ick van elck in't besonder sal handelen en spreken.

§. II.

Hier wort betoont hoe dat Christus selfs heeft gehadt in dese Werelt Herten Sot, en hoe dat hy sijne Discipelen en ons allen heeft geleert Herten Sot te verkiesen van dit Geestelyck Kaertspel.

 

HIer soo spreeck ick van den Herten Sot, in soo veel als hy te seggen is ende bediet uyt'er herten

ootmoediger. Is't by aldien dat'er jemant met herten, en uyt'er herten ootmoedigh is bevonden, 'tis Christus geweest, Die sy selven heeft verootmoedight tot'er doodt, en dat tot'er doodt des Cruys, tot de alderootmoedighste doodt, en met een woort geseyt, 't geheel leven van Christus en is anders niet geweest als ootmoedigheyt. Overleght Godt mensch geworden, en gy hebt genoegh om te mediteren ende te overdencken de groote ootmoedigheyt.

Den H. Joannes Damascenus dit Mysterie overleggende, riep: a De Engelen verwonderen, de Throonen en Krachten zyn verbaest, de Hemelen staen verstelt, de Engelen beven, de stemme swyght, den geest beswyckt.

Den H Vader Augustinus vliegende als eenen Arent in de Goddelycke Mysterien, en overleggende desen afgront der ootmoedigheyt in de Menschwordinge Christi, spreeckt den Propheet Abacuc aen met dese woorden: b Gy Abacuc seght oock een getuygenisse van Christus: Heer seght den Propheet, ick hebbe u gehoor gehoort, ende hebbe gevreest, ick hebbe overleyt uwe wercken, ende ben verbaest geweest.

Maer wat heeft den Propheet soo verwondert, heeft hy misschien den bouw van de werelt verwondert? Verr' van daer, maer hoort wat hy verwondert heeft. In't midden (seght hy) van twee gedierten sult gy bekent worden. En hoe leegh gy nedergedaelt zyt en verootmoedight, gy hebt my daer mede

verbaest gemaeckt, want gy't woordt door't welck het al gemaeckt is, in een kribbeken hebt gelegen.

Ende den H. Bernardus seght, voorwaer de Engelen stae verstelt, siende door een nieuw fatsoen onder hun, die altydt aenbidden boven hun.

Soo dat Christus self is gedaelt uyt den Hemel om te worden hertelyck ootmoedigh als eenen Herten Sot, want acht dagen naer sijn geboorte is hy besneden geweest, welcke besnydenisse hem soo verootmoedight heeft dat hy onbekent wiert by sijnen Vader, waert saken dat 't mogelyck hadde geweest: hoort hem self spreken, ontfangen hebbende de besnydenisse, soo ons voorseyt heeft den Conincklycken Propheet David sprekende Godt den Vader aen uyt den naem Christi. Ick ben (seght hy) een vremdelinck by u ende pelgrim. Psalm. 38. O eeuwigen Vader by u met een woort geseyt ben ik onbekent, en dat door't aenveerden van de besnydenisse in teecken van een sondarigh mensch (Rom.8.) maer seght my eens goedertieren Jesu hoe kan dit staen, dat gy door dese daet der ootmoedigheyt soo mismaeckt hebt konnen worden, dat gy soude wesen onbekent by uwen Vader? Heere 'ten kan niet zyn, want gy en uwen Vader en zyt maer een, 'twelck gy self hebt bekent by den H. Joannes II. Cap. Ick en mynen Vader en zyn maer een. Daer en boven een vremdelinck, in soo veel als hy vremdelinck is, hy en is in sijn vaderlant niet, maer gy zyt altyt in uw' vaderlant; want de plaetse der geboorte wort 'tvaderlant genoemt, ende en zyt gy niet geboren in den schoot van uwen Vader? Aengesien dat gy zyt den eenigh geboren Soon die In

den schoot des Vaders is. (Joan. Cap. 18.) Den schoot dan des Vaders is uw' Vaderlant, maer gy zyt altyt in den schoot des Vaders, soo dan gy altyt in uw' Vaderlant. Hoe komt dan ô Heer dat gy u noemt een vremdelinck te wesen by uwen Vader.

In dese propositie oft voorlegginge, en is geen tegensprake, is't saken dat sy wel overleyt ende verstaen wort, want hy is altyt met sijnen Vader, ende een met hem aengaende de Goddelyckheyt, ende naer dese sprekende de plaetse van sijne geboorte is den schoot van sijnen Vader, maer vremdelinck is hy aengaende sijne menschelyckheyt, want de plaetse sijnder ontfanckenisse is Nazareth, ende sijnder geboorte is Bethlehem.

Nochtans als ick wel overlegge, ick magh ende derve seggen dat Christus eenighsins vremdelinck is by sijnen Vader, oock sprekende naer de Goddelyckheyt, want volgens het algemeyn spreeckwoort der Godts-geleerde, a de daden en feyten komen voort van de persoonen. Maer den persoon in Christo is Goddelyck (want de menschelyckheyt was in hem berooft van persoon) soo dan de daden Christi waren Goddelyck.

Is't dat dan den persoon Goddelyck is en dat het desen persoon is, welcken sy selven ondersmyt aen die verworpe ende ootmoedige Weth der besnydenisse, tusschen wesen de menschelycke nature, in de welcke hy ons wilt saligh maken, sal hy niet met recht genoemt worden vremdelinck by sijnen eeuwigen Vader, aengesien den Goddelycken Persoon aenveert 't wesen van een sondarigh mensch?

'tIs het gevoelen van den H. Bernardus, a waert saken (segt hy) dat den Vader konde niet kennen sijnen Soon, in wie hy hem wel heeft behaegt, aldermeest uyt dat teeken konde hy hem niet kennen, in hem vindende de besnydenisse.

Maer 't en was niet genoegh dat hy was een ootmoedigh hert daer en boven hy riep al sijne Discipelen en alle menschen tot hem seggende, Leert van my want ick sachtmoedigh en ootmoedigh ben van herte (Matth.Cap.9.) Al oft hy wilde seggen, 'tis niet genoegh, dat ick U. L. Heer ende Meester ootmoedigh ben, maer leert my naervolgen, leert oock worden Herten Sot, een ootmoedigh hert.

O salige leeringe, (roept met luyder stemme den H. Augustinus) b O Heer ende Meester zyn al uwe Tresooren van de verhole wysheyt en wetenschap in u soo verre gekomen, dat wy voor een groote saecke van u leeren, dat gy sachtmoedigh en ootmoedigh zyt met'er herte; is dat dan soo groot te wesen kleyn? Ten waer saken dat dit geschiede van u, die soo groot zyt, men soude die geensins konnen leeren.

Want wie soude geacht hebben een mensch die over al soekt versmaet te worden, en een die hem soude verblyden in tegenspoet, en seggen met den Propheet David, 't is my goet ô Heer dat gy my hebt verootmoedight. (Psalm. 118.)

Den Herten Heer dan, Heer van ons Herte, gelyck wy hebben verstaen in't eerste Capittel, hy ons lief

hebbende roept ende leert ootmoedigh zyn van herten. Hy seght a Leert van my niet de werelt bouwen noch in de werelt wonderlycke wercken doen, noch dooden verwecken, maer leert van my, want ick ben ootmoedigh van herten.

Ick vinde dry soorten van ootmoedigheydt te weten, een, welcke genoemt wort, de Engel[s]che ootmoedigheyt, d'ander de Vosse, de derde de Christelycke oft de ootmoedigheyt der herten.

d'Eerste is van sy selven sonder verdiensten, de tweede verliest alle verdiensten, de derde verkrygt alle deughden. d'Eerste genoemt een Esels ootmoedigheyt, is te seggen, dat als jemant is plomp en bot van verstant, die onbequaem is om te leeren aldus ootmoedigh te wesen en is geensins verdienstigh: want dese ootmoedigheyt en is niet vrywilligh.

De tweede soorte genoemt de Vosse ootmoedigheyt, hebben alle hypocriten en geveynsche menschen; 't schynt dat sy schapen zyn uytwendigh, en inwendigh zyn 't wolven: van dese moeten wy ons wachten, hoort den H. Vader Angustinus b want den Heer heeft ons geboden, dat wy ons moeten wachten van de wolven bedeckt met vellen der schapen.

Den H. Bernardus beschryft dese bedriegelycke menschen seer bevalligh, seggende, c Sy zyn van binnen Herodes, en van buyten zyn sy Joannes. Al oft hy seyde, in den schyn, 'tzyn heyligen, onnoosel Lammekens, gelyck den H. Joannes; ende van binnen, sy zyn verraders, moordenaren der zielen,

sy soecken uwe doodt, gelyck eertydts Herodes.

Soo wel wort dese soorte genoemt Vosse ootmoedigheyt, want de Vos willende betrappen de hinnekens, hy leght hem op't lant uytgestreckt als doodt met den mont open de oogen toe, de steert effen uyt, de hinnekens en vogelkens meynende dat hy doodt is; betrouwen hun daer op, en gaen daer by, maer den geveynsden dooden springht op ende verscheurt de hinnekens en vogelkens.

Alsoo geschiet 't oock met veel geveynsde ootmoedige zielen, men meynt dat sy te betrouwen zyn en dat sy deughdelyck zyn, men verkeert met hun, ende eylaes men wort bedrogen, sy verleyden ons, ende brengen ons tot den val der sonde.

De derde soorte is de Christelycke ootmoedigheyt uyt'er herten, gelyck geweest heeft de H. Maget en de Moeder Godts Maria, en daerom is sy oock geworden de Moeder Christi, 'twelck sy selfs heeft bekent; want soo haest als sy nu bevrucht was met 't Goddelyck Woort, soo is't dat segt den Evangelist, Maria opstaende is wegh gegaen over de geberghten met haesten ende heeft gegroet haer Nicht Elizabeth (Luc.Cap.1.) Aldaer wesende en met haer Nichte t'samen sprekende van't Goddelyck Woort hoe dat 't mensch was geworden, soo seyde Maria, myn ziele maeckt groot den Heere.

Maer sprack Elizabeth hoe dat is geschiet, op wat maniere heydy dese gratie by Godt gevonden, is het geweest om uwe suyverheyt, door welcke gy hem van joncks af hebt behaeght, oft is't om uwe brandende liefde, met de welcke gy hem soo vierighlyck hebt gedient?

Maria heeft geantwoort, lieve Nichte alle deughden behagen aen Godt, maer de principaelste is de ootmoedigheyt. Weet dan, dat ick ben geworden de Moeder Godts; om dat hy heeft aengesien de ootmoedigheyt van sijn Dienst-maeght.

Den H. Bruno Lief-hebber der eenigheyt hier van schryvende, seght a Met veel ornamenten oft vercierselen der deughden, was de H. Maget Maria bekleet maer dese eenige deught glinsterende blonck boven al d'ander, welcke sy seght Godt ende Heere te hebben aengesien.

Wel wat deught was dese, de welcke sy seght den Heer aengesien te hebben? Hoort, Hy heeft aengesien de ootmoedigheyt van sijn Dienst-maeght. (Luc.Cap.1.)

Siet hoe dat de ootmoedigheyt des herten overwint het herte Godts? Laet ons dan leeren uyt de onderwysinge Christi, en uyt het leven van Maria hertelyck ootmoedigh wesen. Al worden de ootmoedige zielen van de werelt voor simpel en sot gehouden, laet ons leeren, ende aenvatten dese lofbaere sottigheyt: ende alsoo sullen wy hebben Herten Sot van dit Geestelyck Kaertspel.

§. III.

Hier wort door den Herten Sot verstaen den bekeerden Sondaer deser Wereldt.

 

ICk beginne met een Parabel, 'twelck voorwaer geen fabel en is, want het geschiet noch allen daegh. Ick door den Geest Godts gedreven zynde, socht occasie om sondaeren te bekeeren, en dese te trecken tot ons Geestelyck Kaertspel. Onder ander occasien soo ben ick gekomen hier binnen Antwer

pen by eenen Joncker, die opgeset was naer de mode met een van die wyde, breede broecken behangen met eenen halven winckel linten, het wambas spannende aen het lyf, met lanck hayr, fraey gekrolt, ende soo bepoeyert al oft sijn hooft in de meel-stande hadde gesteken.

Aengesien ick hier spreke van de mode, ick wil my wat onderhouden ende eens al lacchende die waerheyt seggen, en wie sal my dit verbieden?

Den Wysenman en sprack noyt beter naer mynen sin, rakende de Jongelingen deser werelt, dan als hy seyde, Den Sot verandert als de Maen. (Eccl.Cap.27.) 'tIs alle weke een nieuwe quartier, een nieuwe mode.

Het eerste quartier van dese sotte Maene vertoont haer op't hooft: om dit te decken, als nu dragen sy eenen hoet met eenen langen toote als't capuys der Capucynen, als nu heel om leegh als eenen platten kaes, als nu breede hoeden, als dan smal, nu met eenen hoet-bant van silver, gout, sijde, oft peerts-hayr, alsdan vol linten, en somtydts met pluymen verciert al oft sy van't maeghschap waren van Mercurius.

Het tweede quartier openbaert en vertoont haer in den hals, als nu met groote kragen en kleyne kanten, en nu heel gespel-werckt met een kleyn boordeken aen den hals van lynwaet, daer nae den kondé aen den hals gevrongen, gelyck men de H. Godelieve schildert die met haer slaeplaken wiert verworght.

Het derde quartier vertoont haer in't wambas ende broecken, nu draeght men een wambas met de mouwen doorsneden oft geopent, en daer siet men uytkruypen wat schoon en sijn lynwaet als het sotjen door de mouwen: 'tschynt dat sy schoon,

fraey, fijn hemden dragen, en als't wel ondersocht is, 't zyn twee halve mouwen, en misschien het onderhemde (is't dat sy een aen hebben) is soo grof en soo vuyl als eenen koolsack; somtydts dragen sy gesloten mouwen, &c.

Aengaende de broecken, zyt gy-lieden niet indachtigh op wat fatsoen men dese droegh over 28. jaren min oft meer, my gedenckt seer wel dat sy soo spanden aen het lichaem, dat den Joncker die dese droegh willende knielen op een knie, de broeck begonde van achter te ontnaeyen ende te scheuren. Wat siet men nu op dese tyden, de Jonckers broecken gaen de schippers broecken al verr' te boven in wyde en breede, jae men vint Jonckers die meer van noode hebben voor hun broeck, als de Mevrouwen voor haren rock.

Het vierde quartier toont ontrent de beenen en voeten, als nu gaen sy met koussen in de halve beenen rondt en soo verre uytstekende, dat Joncker krom en slom wort gedwongen te gaen om de mode te dienen. Als dan dragen sy sijde koussens geploeyt en gefronst als de huycke van een vrouw. Oock d'een reyse schoenen breet van vooren, en leegh van achter, nu met linten gesloten, dan met gespen. Ick wenschte dat daer eens eenen Heer met holleblocken ginck om te sien oft sy oock dese mode souden naervolgen. Sonder twyffelen dat jae.

Seer wel dan seght den Wyse man dat den Sot deser werelt is gelyck aen de Maen gedurigh veranderende.

Daer wort vertelt een fabel: te weten hoe dat de Goden al te samen waren vergadert, ende sy spraken van Diana de Maen hoe dat het een schande was, dat

sy geduerigh naeckt ginck en ongekleet, en sy vonden onder malkanderen geradigh dat het betaemde ende nootsakelyck was haer een kleet te maken; en tot desen eynde verkosen sy Mercurius, en sy beveelden hem dat hy terstont cito cito soude vliegen naer de Maen toe, en dat hy soude nemen de mate van haer groote, om soo een eerlyk kleet te maken: ende wy moeten weten, dat 't alsdan was 't eerste quartier.

Nu dan Mercurius is gehoorsaem geweest, en gevlogen naer de Maen toe, en heeft de mate genomen, en men heeft volgens dese mate een kleet gemaeckt 'twelck de Maen wel paste voor alsdan, maer mits dat sy in't groeyen was, het kleet begonde te spannen, jae het begonde te bersten en te splyten, te scheuren en te ontnaeyen. Dit de Goden siende, hebben dit kleet afgedaen ende gewacht tot dat de Maen in't volle was: wesende nu volle Maen sy sonden wederom den Godt Mercurius om op een nieuw de mate te nemen; soo geseyt so gedaen, 't kleet gemaeckt zynde men heeft het de Maene aengedaen, ende het pastede heel wel, maer voor weynigh tydts, want soo de Maen begonde te krencken oft krimpen ende te verminderen, de broeck wiert te wyt en viel van haer lyf. Dit is een Fabel maer niet sonder waerheyt te leeren, want den Sot deser werelt te weten eenen Jonghman, levende volgens de werelt verandert als de Maen, want volgens de mode een nauwe broeck paste eertydts wel aen myn Joncker, want't was dan de mode, maer de mode, de sottigheyt groeyende ten paste niet meer, daer naer soo heeft men een ander mode gedragen, welcke seer wel ginck, ende men is soo verre gekomen, dat men draeght

broecken wyder als vrouwe rocken. Soo dat in dese Jonckers wel volbracht wort de sententie van den Wysen-man den Sot verandert als de Maen.

Dat dit zy een Sermoontjen ofte korte vermaeninge voor de sotte Jonghmans; maer de sottinnen oft Wereltsche Minnaeressen en mogen niet vry gaen en passeren onvermaent.

De Sotten worden beschreven van den Wyse-man en de Sottinnen van den Conincklycken Propheet David, hoort hem spreken (Psalm. 143.) De dochters zyn omringelt, ende verciert gelyck het fatsoen van de Kercken. Neemt ooghmerck op de Autaren van de Kerken, als nu is't verciersel wit, om dat men viert de Feeste van een Maeght, als nu roodt ter oorsaeck dat men viert eenen Martelaer, somtyts is't swert voor de Overledenen, somtydts violet op de onnoosele Kinderen-dagh, in den Advent en Vasten; somtydts groen op de Sondagen naer H. Dryvuldigheydts dagh, en naer dry Coningen Octave tot Septuagesima. Daer en boven het verciersel der Kercken op de Autaren is gelegen in bondelkens van bloemen te maken, en die op den Autaer te stellen.

Alsoo wilt David seggen zyn de Joffrouwen deser werelt, sy dragen witte oft groene tabbiene rocken oft roode, &c. volgens dat het de mode is, en gelyck men den Autaer verciert om de menschen tot devotie te verwecken, alsoo vercieren haer de Dochters om de Jonghmans aen te locken en te verwecken tot haer liefde.

Sy dragen een bondelken oft tuylken bloemen op de borst en op het hooft om haer schoonder en fraeyer te maecken.

Dese uytlegginge der vermelde plaetse van David en is myne vindinge oft eerste intentie niet geweest maer op dese maniere heeft het verstaen over 100. jaeren den geleerden ende Godt lief hebbenden Dionisius Carthuyser, hoort sijne woorden.

a De dochters zyn opgestelt niet met deughdelycke manieren, maer met werelycksche pracht ende mode omringelt soo in kleederen als in ander vercierselen, op het fatsoen van den Tempel, dat is, in soo veel als sy zyn gelyck aen de Kercken over al verciert.

Oft wel op het fatsoon der Kercken gelyck een beelt oft statue in de Kercke gestelt, wort fraey gemaeckt, gepalleert en verciert.

Maer onder ander vercierselen der werelyke Joffrouwen dunckt my heel vremt, dat sy haer leelycker ende mismaeckter maken als Godt haer heeft geschapen, want veel wesende schoon van aensicht, sy placken daer op swerte plaesterkens mouchskens ront, lanckworpig, jae som zyn als een halve maen, misschien om uytwendigh te toonen en kenbaer te maken dat de heele maen van binnen woont in 't hooft; som blanketten en vercieren haer mismaeckt aensicht bedorven door de kinderpocxkens oft andersins, soo dat sommige hier binnen de stadt van Antwerpen over eenige jaren, om schoon en fraey te vertoonen in baletten en dansen, haer aensicht hebben doen schilderen, ende van muysvellekens hebben doen maken tot haer wyn-brouwen, maer eylaes dansende, en door te veel

dansen swetende de vermelde verwe en muysvellekens zyn af-gevallen met hare groote beschaemtheyt, ick soude dese konnen noemen met naem en toenaem, en waer sy woonachtigh zyn, maer om haer eere te decken, sal't selve verswygen.

Maer 't gen' noch meer te beklagen is, en met bloedige tranen te beweenen, sommige Joffrouwen om na de Kerke te gaen, stellen haer op als Kermispoppen, hier van sullen wy spreken in de herte ses.

Laet ons nu komen t'onser proposte, ick hadde gevraeght naer eenen Joncker opgeset volgens de nieuwe mode, hy dede my eerst voor al antwoorden, dat hy belet hadde, ick seyde daer op dat ick hem een nootsaeckelyck woort te seggen hadde, en alsdan quam mynen Joncker voort, ende vraegde met groote haestigheyt wat'er was van mynen dienste, ick seyde eerst voor al, Joncker ick soude geerne weten wat belet dat U.E. heeft, hy antwoorde Pater wy spelen met de kaertet tot vermaeck, ick seyde wel wat is aldaer Troef? Hy antwoorde rechtsinnig den Troef zyn Schuppen (picken seght men in Vlaenderen) och seyde ick Joncker seer wel is Schuppen Troef: want hoe dickmael hebben Camaraden door dat duyvels Kaertspel malkanderen niet geschupt, jae in duwel geroepen, om dat den eenen Troef loochende, en den anderen bedrogh dede, den derden om dat hy te veel verloos, sochte rusie en quamen tot vechten en Schuppen. Joncker belieft met my te komen en ick sal U.E. leeren met de kaerte spelen, waer door gy meer als duysende sult winnen.

Desen Joncker hoorende spreken van winste, vraeghde my, wel Pater wat is dat voor een spel; Ick antwoorde dat het was een Spel der Liefde oft Geestelyck Kaertspel.

Wel vraeghde hy waer in is dit gelegen? Ick seyde in dickwils te Biechte te gaen en te Communie, in dickwils 't woort Godts te hooren, &c. terstont antwoorde hy, Pater gy mooght wel vertrecken want sulckx en sal ick niet doen, want dat ick soo ginck leven, en dat ick 't geselschap verliet wat soude men van my seggen? Sommige soude my met vingeren naer wysen en roepen, siet daer gaet den Queselaer, hy is Devotaris geworden. In't kort geseyt sy souden my over al uytlacchen en beschaemt maken en houden voor eenen sot.

Och Joncker syde ick 'tis sulck eenen sot die wy soecken, ick bidde U.E. wilt dogh hertelyck Sot worden, om alsoo ons Spel der Liefde oft Geestelyck Kaertspel te volmaken. Want sonder Herten Sot 'tspel is gebroken: hy seyde geensins, want myn Camerade souden gram worden. Ick dit hoorende stelde hem voor oogen die schoone sententien vermelt is het voorgaende §. III. en voeghde daer by de profijtige onderwysinge van den H. Bernardus in sijnen 87. Brief tot den Paus Eugenius, alwaer hy segt. a 'tIs een goet spel met 'twelck de werelt wort vergramt: maer Godt wort verblyt: een goet spel 't welck aen de wereltlycke menschen schynt een spottelyck vertogh te wesen, maer aen de Engelen is't een alderschoonste spectakel.

Hier by soo vertelde ick de goede vermaninge van den Wyse-man, en seyde al die daer nu lacchen en spotten met onsen Herten Sot van't Spel der Liefde, te weten met de bekeerde sondaren, en al die dese houden en achten voor dwase, om dat sy hun spel verlaten, en sich begeven tot 't Spel der Liefde oft Geestelyck Kaertspel: dese uytlacchers sullen ten lesten komen, als sy't minst sullen verwachten in de perykelen des doots, en gestorven zynde hoorende door Godts rechtveerdigheyt de sententie van de eeuwige verdoemenisse, en siende de bekeerde sondaren, de Herte Sotten treden in d'eeuwige glorie, dan sullen sy (maer al te laet) roepen en seggen. Wy uytsinnge menschen achtenden 't leven van de bekeerde sondaeren die ons geselschap verlieten en gingen spelen het Geestelyck Kaertspel, wy oordeelden dese voor Sot; en hun eynde sonder eer oft glorie, siet hoe dat sy zyn gerekent onder de kinderen Godts, ende onder de Heyligen is hun lot. Soo dan wy hebben gedwaelt en gefaelt van den wegh der waerheyt. (Sap. cap. 4.)

Desen Joncker wiert overwonnen en liet hem geseggen en volgde mynen goeden raet, vervloeckende al 't quaet geselschap, en begonde te leeren spelen 't Spel der Liefde met Herten Troef: jae quam soo verre dat hy, somtyts uytgelacchen wort van sijn oude boose Cameraden voor antwoort gaf. Waert saken dat ick noch de menschen behaeghde, ick en soude den dienaer Christi niet wesen (tot de Gallatten cap. 1.)

Och Godt gave dat desen Herten Sot oft bekeerden sondaer al veel naervolgers hadde. Ick wensche dat door't lesen van dit Geestelyck Kaertspel al veel hun begaven tot dit spel, 'twelk leert een Heyligh leven.

§. IV.

De H. Magdalena heeft gehadt den Herten Sot van ons Geestelyck Kaertspel, haer bekeerende tot Godt.

 

HEt boos ende quaet leven van Magdalena is aen veel bekent, ende wort meer naergevolght, als haer goet en H. Leven: op dat men verkryge den Herten Sot soo is't dat men niet en moet beschaemt zyn haer naer te volgen in de bekeeringe tot Godt.

Den Evangelist Lucas schryvende van Magdalena seght, Siet de vrouw welcke was in de Stadt een sondaerersse. (Cap. 7.) Hier wort beschreven haer bekeert leven, want hy en seght niet welcke is een sondaeresse, maer welcke was, oft is geweest, en nu niet meer en is, ô wonderlycke veranderinge! Van te voren was sy een vrouw opgeset naer de mode, volgens de werelt, en door haere hooveerdigheyt trock sy veel persoonen tot den val, en wiert geacht van alle werelycke herten, om dat sy volgens de werelt leefde. Maer sy nu haer bekeerende tot Godt, en verlatende dit geselschap, wiert gehouden voor een sottinne, maer 't was een hertelycke sottinne volgens Godts herte ende wensch.

Eertydts heeft onse Moeder de H. Kercke van dese wonderlycke bekeeringe gesongen.

 
Post fluxae carnis scandala: sit ex lebete Phiala.
 
In vas translata gloria: de vase contumelia.

Dat is:

 
Naer 't schandael van Venus lust.
 
Wort van een pot, Fiole soet.
 
Naer Venus lust; in Godt nu rust
 
Siet hier wat dat de liefde doet!
 
Sy wort een vat van Heyligheyt
 
Daer sy een was vol vuyligheyt.

In dese bekeerde sondaresse is volbracht 'tgene den Propheet Zacharias hadde voorseyt in sijn 14. Capittel daer sullen wesen (seght hy) swerte potten in't huys des Heeren als Fiolen voor den Autaer.

De ziele van Magdalena magh wel met recht by den swerten pot vergeleken worden, want haer ziele was swert om dat sy gedurigh stont op het Venus vier, siedende in alle wellusten des vleesch, en dese swerte ziele is verandert door haer bekeeringe, en een schoone soete Fiole vol fraey lieffelycke bloemekens der deughden met de schoone roose der liefde, dit seyde Christus self aen den Pharisaeus (Luc. 7.) sy heeft veel bemint, sy hadde het violetteken der ootmoedigheyt, haer smytende aen de voeten Christi haer schult bekennende.

Haer ziele nu wesende een klaer-blinckende Fiole op dat de bloemekens, te weten de deughden te beter souden onderhouden worden en niet vergaen, sy goot haer herte vol tranen, vol wateren van waerachtigh berouw. Want sy staende (seght den Evangelist) achter de voeten Jesu heeft begonst te besproeyen sijne voeten. (Luc. cap. 7.)

Overdenckt wat een overvloedigheyt der tranen sy heeft gestort aengesien sy noch rechtstaende de tranen in sulck een overvloedigheyt storte, dat sy haer kleet nat gemaeckt hebbende de selve afliepen en waschten de voeten Christi.

En om te blyven in ons Spel der Liefde sy heeft de werelt verlaten ende verfoeyt, ende verkosen a de eenigheyt welcke ons dwinght om hemelsche saken te contempleren oft beschouwen, den H. Gregor.

Ick wensche uyt'er herten dat alle menschen die haer naer gevolght hebben in boosheden, dat sy haer naervolgen in penitentie boet-dadige wercken, hoort den H. Ambrosius a soo gy haer dwalende en falende hebt naer gevolght: volght haer oock naer in de bekeeringe.

En al is't dat u de werelt acht sot oft sottinne, en al hout men u voor een dwaes en simpel mensch, weet dat gy het beste verkiest, want gy behaelt op dese maniere eenen schoonen Troef van't Geestelyck Kaertspel oft 'tSpel der Liefde: en alsoo sult gy-lieden met Magdalena en alle bekeerde sondaren en sondaressen komen in de eeuwige glorie, ende spelen 'tSpel der Liefde in der eeuwigheyt, want de liefde en sal noyt vergaen.

§. V.

Verweckselen, om alle sondaren te bekeeren, en te verkiesen den Herten Sot van ons Geestelyck Kaertspel.

 

'tIs een sware last, ende bedriegelycke genoeghte de sonden te doen, en daer in te leven. Den Wyse-man van Adams kinderen seght: Een swaren last op de kinderen van Adam. (Eccl. cap. 4.)

Laet ons hier van hooren spreken die dat swaer last hebben gedragen, onder veele soo bevint ick den Conincklycken Propheet David, die dit beschryvende seght: myne boosheden zyn boven myn hooft geklommen, ende als een sware last, hebben sy my beswaert, ick ben ellendigh jae krom geworden. (Psalm. 41.)

Daer wort vertelt hoe dat de Turcken hun sla

ven soo doen slypen en dragen dat sy dickwils krom worden en gaen neder-gebooght ter aerde. Alsoo seght David ben ick gevaren met het last en't sware jock van den duyvel, al die de sonde doet, is slave van de sonde. (Joan. Cap. 8.)

Den Eerw: Leeraer Dyonisius Carthuyser schryvende op dese vermelde woorden van David myne boosheden zyn boven myn hooft geklommen ende als een sware last hebben sy my beswaert, & c. (hy seght) a myne boosheden trecken soo swaerlyck myn affectie nederwaerts, gelyck een swaer gewicht treckt een lichte saeck om leegh, op dat het om hoogh niet en klimme.

Swaer dan en al te sware last is de sonde, jae niet alleenelyck onverdragelyck swaer, maer daer en boven anders niet als een bedriegelycke genoeghte, welcke David oock bekent heeft in sijn 137. Psal. myne lendenen zyn met bedriegerye vervult.

Wel hoe David is dat bedrog, te genieten 't plaisier des vleesch, te omhelsen de schoone langh gewenschste Barsabé is't dan niet waerachtigh? Maer David wat is bedrogh? Anders als eenen droom, een Phantome, een Chimera. Uw' overspel en was geen Phantome, soo dan geen bedrogh.

Maer als ick het wel overpeyse, David heeft wel geseyt dat sijn lendenen vervult waren met bedriegerye, want de sonde in den uytwendigen schyn dunckt ons wat te wesen, ende 't is eylaes gelyck de appelen van Sodoma van buyten in den schyn soet, en van binnen bitter ende verrot.

Ick ben indachtigh hoe dat een kint ontrent seven

jarig wesende, hoorde dat voor sijnen outsten broeder wiert gemaeckt een nieuw kleet, dit kint dede niet dan kruyten en weenen, om dat het oock geen en kreegh, Vader en Moeder om 't kint te paeyen zyn over een gekomen met den kleer-maker en hebben het bedrogen, sy senden het soontjen by den kleermaker om de maet te nemen, 'tkindt was heel verblydt, nu den kleer-maker de maet genomen hebbende, seyde, ick sal u een kleet maken achter, en van voren niet, licht door sonder mauwen, met eenen naet en passementen dat men niet en siet.

Dat kint was daer mede soo wel te vreden dat het niet meer qualyck gesint en was, maer grooter en wyser wordende het bevont dat dit een kleet was vol bedrogh, want van voor, en achter niet, dat was Niet, licht door sonder mauwen, al wederom Niet, met eenen naet oft passement dat men niet en siet, 't was oock Niet, met een woort geseyt 't was een kleet vol bedrogh.

O lief-hebbers deser Werelt gy-lieden hoorende en siende dat een ander leeft gekleet met de vleeschelycke wellusten, het schynt en u dunckt dat 't gemoet soude wesen versaet, waert saken dat gy konde bekomen uwen wensch des vleesch 'tgene gy bemint, maer weet dat uwe gepeysen, uwe lendenen vervult worden met bedrogh, gelooft aen die het beproeft hebben en die 't kleet deser genoeghten hebben gedragen. Dat hier van spreke den H. Vader Augustinus a met een hongerigh gepeys tot nieuwe wellusten wiert ick getrocken Al oft hy seyde, hoe meer

dat men voldoet aen sijne sinnelyckheden, hoe meer dat men den dvyvel dient: soo veel te meer quade begeerten kryght men om noch te sondigen, want de sonde en versaet noyt.

De sonde is als den droom: daer sal jemant schier doot van honger slapen gaen, en slapende den heelen nacht sal hy droomen dat hy sit aen een tafel vol lecker spyse en dranck, en dat hy lustigh eet en drinckt, ende wacker wordende sal voelen 't bedrogh van den droom, groot'er honger hebbende als van te voren. Alsoo seght Augustinus ben ick gevaren, my is sulckx over-gekomen door de sonde des vleesch, als ick my nu hadde versaet in den slaep der sonde, ick vont my selven niet versaet maer ter contrarie met een hongerigh gepeys tot nieuwe wellusten wiert ick getrocken.

Al wel overleyt, de sonde en kan niet versaden, want sy in haer selven is eenen Niet ende bedrogh Sonder Godt en is niet gemaeckt, door dat woordeken Niet wort verstaen de sonde, seght den H. Augustinus.

Wel aen dan sondarige menschen deser werelt aengesien de sonde is een swaer jock, en onverdragelycken last, daer en boven eenen Niet vol bedrog, doet af-stant der sonde, verlaet de occasien ende bekeert u tot Godt, en wort Herten Sot, dat is eenen bekeerden sondaer, een ootmoedige ziele.

Om noch meerderen af-keer te krygen van de sonde, overleght en mediteert, dat is, betracht te verstaen, hoe dat een sondaer door de sonden verandert in den duyvel jae self een duyvel wort; om dit wel te begrypen, sal ick uytleggen een bequaeme plaetse van de H. Schrifture.

Godt naer dat hy alle dingen hadde getrocken uyt den Niet door sijn Almogentheyt, komende om den mensch te scheppen de H. Schrifture vermelt hoe dat hy den mensch heeft gemaeckt van't slyck der aerde.

Aldus heeft Godt den Heere den mensch gemaeckt van slym oft 't slyck der aerde. (Genes. Cap. 2,)

Men moet ooghmerck nemen op dat woort slyck, en daer by moet men verstaen dat 'tslyck niet en is aerde oft water alleene; maer 't wort gemaeckt van alle beyde te samen. Want aerde sonder water is anders niet als stof, ende het water is dun en loopelyck, daer moeste dan wesen water en aerde.

De aerde beteeckent 't lichaem, en't water beteeckent de gratie: om dit water der gratie roep gedurigh onse H. Seraphieke Moeder Teresa: Heer geeft my dat water der gratie, welck water der gratie in de scheppinge van den mensch wiert overvloedighlyck ingestort, soo dat Adam en Eva waren overvloedighlyck besittende de gratie als sy eerst geschapen wierden.

Nu dit water hebben onse Voor ouders verloren soo dat sy naer den val alleenelyck zyn gebleven stof, en hierom seyde Godt tot den mensch naer den val: weest indachtigh dat gy stof zyt. (Genes. cap. 3.)

Hier uyt soo sluyte ick dat den mensch is geworden de spyse van 'thelsch serpent door den val der sonde, want den duyvel aenveert hebbende 't wesen van een serpent, en Godt den mensch gestraft hebbende, seyde tot 't serpent, gy sult de aerde eten.

Uyt dese waerheyt soo is't dat ick trecke een consequentie oft uytvolgende leeringe, weerdigh om

bemerckt te wesen. Dit nu soo voorgestelt dat een sondarigh mensch is de spyse van het serpent den duyvel, wat wort dan den mensch? Eerst moet ick ondersoecken, wat komter van de spyse welcke wy eten, en waer toe dient ons de spyse? Hoort de Philosophen a de spyse verandert in de substantie van de sake, welcke gevoedt wort.

Wonderlyck gepeys! ô heymelyck secreet! hier uyt soo volght dat den mensch door de sonde wort aerde sonder water, te weten spyse van den duyvel, jae hier uyt soo volght dat den mensch verandert in den duyvel, aengesien hy hem verslint, en soo wort den mensch een duyvel. Want de spyse verandert in de substantie van die de spyse op eet, den duyvel eet den sondaer op. Soo dan hy verandert in den duyvel.

Dese leeringe heeft Christus self bevestight; want hy sittende aen tafel in sijn lesten Avont-mael en aensiende de ziele van Judas den Verrader, hoe dat hy door sijn quaet voornemen, door sijn doot-sonde nu was geworden de spyse van den duyvel, en hoe Sathan hem nu hadde opgeeten en verslonden, den Heer seyde in de tegenwoordigheyt van al sijn Discipelen. Een van u-lieden is een duyvel (Joan. cap. 6.) en den H. Anselmus willende bevestigen dese waerachtige leeringe Christi seght, b de sonde is eenen grooten duyvel.

Kinderen der menschen hoe lange suldy wesen swaer van herten, beswaert met 't onverdragelyck last der sonden, seght my waer toe, tot wat eynde bemint gy-lieden

de ydelheyt ende soeckt de leugenen oft bedrog? Hoort naer de stem van den H. Geest die soo dickwils klopt aen uw' herte en segt, staet op slapende ziel, staet op't is genoegh gesondight, en bekeert u tot Godt, wort Hertelyck Sot, Sot naer de werelt, en begeeft u tot een ander beter leven; en vraeght naer het seggen der menschen niet, laet af alle conversatien, visiten; geselschappen door de welcke gy u selven hebt bedorven, en zyt niet beschaemt te seggen dat gy vermoeyt zyt van dat boos, ledigh, en vleeschelyck leven.

De woorden verwecken, En de Exempelen trecken.

Den H. Ambrosius verhaelt. Hoe dat'er was een Joncker die door't quaet geselschap is gekomen by een fraey en schoon vrouw persoon, waer op hy verlieft is geworden, en is met haer menighmael gevallen in sonde, daer en tusschen hy wort vermaent in sijn gemoet van den H. Geest, hy hoorde den Heer kloppen aen sijn herte, ende hy nam dese geestelycke en inwendigen roeringe waer, en om de occasie te vluchten hy ginck voor eenigen tydt uyt'er stadt. Daer naer wederkeerende dese vrouw persoon hem aensiende, docht by haer selven, wel is dat niet dien Joncker die ick soo beminde, en hy my, en door hem lange aen te sien bevont dat hy't was, terstont is sy by hem gegaen en heeft hem gegroet. Hy maeckte den onbekenden en onbeminden, wel seyde sy en kende gy my niet, ick ben die persoon welcke gy soo seer beminde, hoe is't mogelyck dat gy my niet en kent, en zyt gy niet indachtigh hoe dat wy te samen hebben gewoont langen tydt als man en vrouw, en seght gy my nu niet te kennen?

Hoe dickwils hebben U. E. dese myne ermen omhelst? Ick ben die vrouw persoon welcke gy als een Afgodinne hebt ge-eert, en kent gy my dan noch niet?

Den Joncker (soo ons vertelt den vermelden H. Vader) heeft haer gegeven dese naervolgende schoone Antwoorde. a Is't saken (seyde hy) dat gy die persoon zyt, ick en ben die niet, is't dat gy die vrouw zyt sonder eere en schaemte, ick en ben dien Jonghman niet die sonder schaemte met u heeft gewoont soo gy die zyt, weet dat ick dien niet en ben, want nu buyten Christum en hebbe ick in myn herte niet, noch oock jet anders en begeere ick niet.

O wysen Herten Sot, die door sijn selven te bekeeren tot Godt heeft gesmaeckt hoe soet en goet dat is te spelen in ons Spel der Liefde, ende niet vragende naer het out quaet geselschap is vol-herdigh gebleven Herten Sot van ons Geestelyck Kaertspel, dat is te seggen, hy is gebleven tot Godt bekeert.

Ick wensche alle Jongelingen, Jouffouwen, ende alle sondaren dese couragie ende moet, van de occasien te vluchten: en buyten Christum niet meer lief te hebben, niet meer te beminnen 'tgene Godt mishaeght.

Laet ons dan naervolgen David, Magdalena, en alle wyse Herte Sotten en Sottinnen, om alsoo wys te worden volgens de leeringe Christi, welcke ons sal leyden daer wy inder eeuwigheyt ons sullen verblyden. Amen.


Vorige Volgende