Fragmenten uit een dagboek, gehouden in Groenland, in de jaren 1770-1778

[p. I]

Dagboek, gehouden in Groenland, in de jaren 1770-1778.

[p. 1]

I. De Isefjord in de Disko-bogt.

Deze merkwaardige zeeboezem strekt zich tusschen de landstreken uit, alwaar Claushavn en Jakobshavn liggen; is 5 tot 6 mijlen lang en ¼ tot ½ mijl breed. In de oudste tijden zou dezelve vrij van ijsbergen en bevaarbaar zijn geweest, ja oude Groenlanders verhalen volgens hetgeen, wat hunne vaderen hun verhaald hebben, dat men destijds langs denzelven tusschen de reeks van bergen, die thans gestadig met ijs bedekt zijn, naar de oostelijke zijde des lands kon varen; zij vertellen zelfs, dat er, in latere tijden, een stuk bewerkt hout tot bouwen van de oostelijke zijde af, tusschen deze bergen heen, naar de westelijke zijde gedreven, en tot eenen balk in een huis gebruikt zoude zijn. Indien zulks waarheid is, levert hetzelve een onbetwistbaar blijk op, dat er voormaals eene doorvaart van de

[p. 2]

west- naar de oostzijde door den zeeboezem heeft bestaan, die naderhand door ijsbergen gestremd is geworden ^*. De bergketen zelf,

* Een walvischvanger van het eiland Föhr, volquard boon geheeten, berigt het volgende van eenen zeeboezem, aan de oostzijde gelegen: ‘Van den 21 Junij tot den 31 Julij 1761, kwam hij langs de kusten van 76° 30’ tot 68° 40’ minuten noorderbreedte, van 1½ tor 6 mijlen van het land, welks streek hij volgens het kompas in het noordoosten en zuidwesten vond. Den 27 Julij werd hij op 70° 40’ door eenen sterken stroom in eenen grooten zeeboezem, dien hij 15 mijlen breed schattede, en welks rigting noordwest ten westen was, gedreven. Het einde van dezen zeeboezem kon men niet ontdekken, daar men bij eene heldere lucht geen land zag, waarom men vermoedde, vooral daar de stroom steeds binnenwaarts liep, dat deze zeeboezem, in welken men eenen vrij sterken zeegang bespeurde en eene groote menigte ijs vond, welligt geheel door het land heen liep.’
wormskjold is van gedachte, dat deze zeeboezem de ollum lengri Fjordr (de allerlangste zeeboezem) der ouden is, die een der oostelijkste, vooraan smal, maar verder van deszelfs mond breed was, aan welken zij geene woonverblijven opgeslagen hadden, en welks einde zij niet kenden. Daar de stroom in den Isefjord, aan de westzijde, steeds buitenwaarts gaat, zoo kan men meer dan vermoeden, dat deze en de voorgemelde zeeboezem met elkander in verband staan. Zie wormskj. Gamm. og Nyt om Grönl. Beligg. in Skand. Lit. Selsk. Skr. 13 Bind. bl. 383, 84. De Hoogd. Vert.

[p. 3]

die zich langs het land uitstrekt en de oostelijke zijde van de westelijke afscheidt, is, sedert lange tijden, eene onoverzienbare ijszee, die de wolken op eenigen afstand schijnen aan te raken. Het ijs vermeerdert zich jaarlijks; maar de menigte sneeuw, welke er in den winter valt, smelt des zomers door de zon, vloeit in beken af en baant zich gevaarlijke openingen in het ijs, waarin de Groenlanders, op de rendieren-jagt, somwijlen, hun graf vinden. Waar dit ijs boven het water uitsteekt, breekt het door eigen zwaarte en valt, als stukken van het geheel, in den zeeboezem neder. Van daar die vreesselijk schoone klomp van ijsbergen, van welke ik het, tafereel zal trachten te schetsen.

Wanneer zulk een stuk nedervalt, dan hoort men het gedruisch daarvan verscheidene mijlen ver; het draait en wendt zich eenige malen, alvorens het in evenwigt komt, en voert niet zelden buitengemeen groote steenen met zich uit de diepte naar boven. De gansche zeeboezem geraakt in beweging, het water wast en bruischt, de bergen splijten in stukken onder een luid gekraak, rollen vreesselijk in het rond, tot dat zij weder eenen vasten voet bekomen, of verder wegdrijven. De zee wordt, verscheidene mijlen ver, met

[p. 4]

drijfijs bedekt, hetwelk de scheepvaart zeer moeijelijk maakt. Het stijgen van het water tilt ook dikwijls, bij zoodanige gelegenheden, het grootste gedeelte der ijsbergen op en voert dezelve, met eene ongeloofelijke snelheid, verder naar buiten in de bogt, of zelfs wel in de opene zee. Hier zien wij dezelve vaak voor schepen aan, die met volle zeilen het land naderen; wij vinden ons bedrogen, op nieuw bedrogen, en evenwel, zoo groot is de gelijkvormigheid, blijven wij dikwijls in eene vrolijke verwachting staan, tot dat zij hunnen loop veranderen, en zich van eenen anderen kant, in hunne ware gedaante, vertoonen. Wie dezen zeeboezem niet meermalen gezien heeft, neme zijne gansche verbeeldingskracht te baat, en evenwel zal hij er zich geen juist denkbeeld van kunnen vormen. Men verbeelde zich eene uitgestrektheid van zoo vele mijlen vol ijsbergen, zoo groot, dat zij 200 tot 300 vademen onder de oppervlakte van het water gaan. Zij hebben het voorkomen, alsof zij den tijd zouden trotseren, en zijn echter even bedriegelijk als het water. In het voorbijvaren ziet men huizen, sloten, deuren, vensters, schoorsteenen enz. Eene zeer aangename beguicheling, inzonderheid zoo lang men niet weer, hoe gevaarlijk het is,

[p. 5]

dezelve te naderen; maar ook zelfs dan, als men dit gevaar naauwkeurig kent, verlustigt men zich in derzelver beschouwing. Ik zag, onder zoo vele andere prachtige gebouwen, Christiaanburgs groote slotpoort met hare pilaren en zijdeuren, en mijn oog verwijlde bij de Mezzanin-verdieping, die verwonderlijk gelijkend was. Daar deze ijsklompen, naar mate zij uit zoet of zout water ontstaan, wit, blaauw of groen ^* zijn, verhoogt deze verscheidenheid van kleuren de misleiding, bijzonder wanneer de zon met hare vermogende stralen te hulp komt. Zij hebben eene aantrekkende kracht, waartoe de stroom ongetwijfeld veel bijdraagt, zoo dat zelfs groote schepen gevaar loopen, om tegen dezelve te worden aangedreven, indien zij zich niet bij tijds op eenen behoorlijken afstand houden.

* De geleerde o. fabricius wil niets van deze groene kleur weten; zie zijne Afhandling om Drivisen i de nordlige Vande, Nye Samling af det kongelige danske Videnskabs-Selskabs Skrifter. (Verhandeling over het drijfijs in de noordelijke wateren, in de nieuwe verzameling der geschriften van het Koninklijk Deensch Genootschap van wetenschappen.) III. deel, bladz. 67; maar cranz, in zijne Historie van Groenland, bladz. 35, stemt met mij overeen.

[p. 6]

De Groenlanders zijn met dezelve vertrouwd, ofschoon vele dit vertrouwen met hun leven boeten; maar dewijl de zeehonden zich gaarne in derzelver nabijheid ophouden, zoo moeten de Groenlanders deze ook aldaar opzoeken, en brood of dood halen. De echo is in de nabijheid der ijsbergen zoo sterk, dat men niet alleen, wanneer men in het voorbijvaren, onder dezelve spreekt, zijne woorden, dadelijk daarop, van den top duidelijk hoort terug kaatsen; maar deze wordt, indien hij, gelijk men het daar te lande gewoon is te noemen, verrot, dat is, broos en ligt te verbrokkelen is, door den klank zoodanig geschokt, dat dezelve nederstort, en wee dan hun, die zich in de nabijheid bevinden! Zoo voer, terwijl ik mij in Groenland ophield, eene vrouwenboot van mijne, naar de andere zijde van den zeeboezem; de lieden in de boot vermaanden elkander, toen zij aan de ijsbergen naderden, als gewoonlijk, tot stilzwijgendheid, en lieten geenen roeislag hooren; maar een half volwassen jongeling sloeg uit moedwil met eenen stok op het uitgespannen vel van de boot. Het daardoor verwekte geluid plantte zich, binnen eenige oogenblikken, tot op eenen top van eenen bro-

[p. 7]

zen ijsberg voort; deze viel in, en al de menschen in de boot, die zeven in getal waren, verdronken ^*.

* Eene mij medegedeelde vriendschappelijke kritiek, waartoe het bovenstaande verhaal aanleiding heeft gegeven, maakt de volgende opheldering noodzakelijk:
In Groenland, namelijk, en bijzonderlijk in de Disko-bogt, alwaar de Isefjord ligt, is het algemeen bekend, dat elk geluid, het zij van spreken of eenig ander, hetwelk onder eenen ijsberg wordt voortgebragt, zich eensklaps tot boven aan den top voortplant, en van daar met eenen luiden echo gehoord wordt. Even zoo bekend is het, dat, als zulk een berg door omwentelingen in den zeeboezem, of door de zon, bros – rottig, zoo als men het daar te lande noemt – geworden is, deszelfs kruin alsdan, door de aanhoudende trilling van het geluid aldaar verbrijzeld wordt, nederstort, en alles, wat zich daaronder, of in de nabijheid bevindt, verplettert. Ik heb zelf verscheidene malen onder ijsbergen gesproken, wanneer zij mij sterk schenen te zijn, en dezen meer dan gewoonlijk sterken echo bewonderd.Ik kwam er altijd goed af, en heb derhalve, ofschoon ik zoodanige bergtoppen zag nederstorten, nimmer gezien, dat zij iemand in het nedervallen verpletterden. Maar het geval is, helaas! zoo zeldzaam niet. Niet alleen kwamen de bovengenoemde zeven menschen op deze wijze om het leven, maar dikwijls ook enkele Groenlanders, die aldaar, op hunne gewone jagt, hunne schietgeweren onder zoodanige ijsbergen afvuurden, zonder alvorens te onderzoeken, of dezelve bros schenen te zijn. Maar dat die zeven menschen, juist door het genoemde geluid en de daardoor veroorzaakte nederstorting van den ijsbergtop, het leven verloren, daarvan werden wij door eenen Groenlander onderrigt, die in zijnen kajak de vrouwenboot vergezeld had, en in de nabijheid, doch niet zeer digt bij de vrouwenboot, of onder den ingestorten ijsberg zelven, getuige van het slaan des jongelings, van het geluid en van het daarop gevolgde ongeluk geweest was.
Wanneer de Groenlanders in hunne vrouwenbooten reizen, hebben zij gewoonlijk een of twee leidslieden in kajakken, deels dewijl het hun, als mannen, niet betaamt, ledig in eene vrouwenboot te zitten, en nog minder, om de boot te roeijen, hetgeen het werk der vrouwen is, deels om onder weg eenen zeehond te vangen, indien zich daartoe gelegenheid aanbiedt. De huisvader alleen is, als stuurman, in de boot; de overigen zijn, zoo als gezegd is, in hunne kajakken. Gaat echter de reis over de Isefjord, dan hebben zij steeds eenen kajak bij zich, wiens eigenlijke post is, den zeeboezem en de ijsbergen te beschouwen, en te onderzoeken, of er zich ook openingen in de bergen, en dus korter wegen, bevinden, en of deze zoo breed zijn, dat zij het wagen durven om er door te roeijen. In zulk eene opening, of in zoodanig gewelf, was het, alwaar de bovengenoemde vrouwenboot verongelukte, maar alleenlijk door de begane onvoorzigtigheid: want, volgens het berigt van den kajakroeijer, was de opening breed genoeg tot de doorvaart.
Het werktuig, waarmede die ongelukkige jongeling op het strak uitgespannen vel van de boot klopte, noemde ik stok, (pen of pind). Ik was zelf niet met dit woord tevreden; maar ik kon er geen gevoegelijker voor vinden. Volgens de taal der Groenlanders kon het door ondersteuner, steunsel uitgedrukt zijn geworden; maar het werktuig beantwoordt niet geheel en al aan het denkbeeld, hetwelk wij aan deze woorden hechten, en daarom gebruikte ik die uitdrukking. Deze stok of pen is bijkans 1 el lang en zoo dik als een koolstruik, welke aan het eene einde spits en aan het andere einde, zoo mogelijk, vorksgewijze is. Gewoonlijk is dezelve van pijnboomhout. Dikwijls snijden de in de zee ronddrijvende stukken van de ijsbergen in den zeeboezem gaten in onze vrouwenbooten; wij stoppen dezelve eerst met spek en varen verder; maar de gaten kunnen zoo menigvuldig worden – ik had er eens 9 in mijne boot – dat het water naar binnen stroomt, en dan moet men land zoeken, om deze gaten toe te naaijen. Terwijl dit geschiedt, of wanneer men des avonds aan land gaat, om tenten op te slaan, wordt de boot gewelfd (omvergeworpen); doch niet geheel met de kiel in de hoogte, maar met de eene zijde eenigzins van den grond, en dan ondersteunen deze pennen of stokken, die met het spitse einde in den grond gestoken worden, en met het gespleten einde den rand van de boot aanraken, de boot, opdat dezelve, gedurende het naaijen of door het droogen in de zon, niet scheef worde, (hetwelk anders ligt zou kunnen gebeuren, daar dezelve door de watervaart nat is) of geheel over hoop valle. Drie tot vier zoodanige pennen ondersteunen de boot, en dezelve zijn bij eene watervaart met eene vrouwenboot even zoo onontbeerlijk, als spek, naainaalden en garen, en eene soort van pek, waardoor de naad vast wordt.

[p. 8]

In dezen zeeboezem vangt men des winters eene soort van heilbot, die wel veel kleiner, maar tevens van fijner vleesch en vetter is,

[p. 9]

dan de gewone. De Groenlanders vangen deze botten met snoeren, welke zij uit walvischbaarden vervaardigen. De visschersplaats

[p. 10]

is altijd met ijsbergen omgeven; maar somwijlen staan deze, als trotsche gebouwen rondom eene markt, daar. Hier verzamelen zich vele menschen; de verder afwonenden rijden er naar toe, om te koopen, en de visschers verkoopen. Eene wezenlijke jaarmarkt! In elken berg dreigt hun de dood, en evenwel zijn zij zoo vrolijk en welgemoed, als of er geen gevaar voorhanden was. Ik bezocht eens hunne markt. De visschersplaats was zeer groot, het ijs dik, en de verzameling van menschen talrijk. Zij hadden op deze plaats reeds langer dan acht dagen gevischt, en de omringende ijsbergen schenen niet bros te zijn. Ik verlustigde mij in hunne opgeruimdheid, werkzaamheid en koophandel. Zij vischten en vingen in mijne tegenwoordigheid, opdat ik zien zou, hoedanig zij daarbij te werk

[p. 11]

gingen. Eenige leenden mij hunne snoeren, waarmede ik de diepte peilde, en ik vond dezelve op verscheidene plaatsen, gelijk boven gezegd is, 2 tot 300 vademen. Na omtrent een paar uren toevens, verliet ik hen, dewijl het avond werd, en ik ¾ mijlen naar de plaats mijner woning had af te leggen. Geen half uur, na dat ik mij verwijderd had, stortte er een ijsberg in de nabijheid der visschersplaats in, verbrijzelde het ijs, en beroofde de visschers van hunne vangst zoo wel, als van hunne snoeren. Er vielen verscheiden van hen in het water en werden zoodanig tusschen de ijsstukken gekwetst, dat zij hunne gezondheid verloren. Bij geluk verloor slechts één hunnen in deze verwarring en nood het leven. Het grootste gedeelte kwam er onbeschadigd, ofschoon met ledige handen, af. Ik zou naauwelijks gered zijn geworden, indien ik nog tegenwoordig ware geweest: want een ieder had genoeg met zich zelven te doen. Buitendien zijn wij Europeanen niet zoo geoefend, als de Groenlanders, om van het eene stuk ijs op het andere te springen, of, indien wij daarbij in het water vallen, er weder uit te klimmen.

Dat zoo buitengemeen vele ijsbergen, door de koude, die zij van zich geven, het verblijf in hunne nabijheid ruwer maken, dan het,

[p. 12]

zelfs veel verder naar het noorden, is, laat zich ligtelijk vermoeden. Ik woonde eene halve mijl van hen af; ik hoorde het dikwijls als eenen hevigen donder, wanneer er zoodanig een berg instortte; dagelijks zag ik deze ijsbergen, en gevoelde hunne nabuurschap. Toen ik van Christiaanshaab, hetwelk 4 mijlen zuidelijker lag, terug keerde, liepen mij, zelfs omstreeks Pinksteren, van koude de tranen uit de oogen, terwijl ik op mijnen rug zweette,