Werken. Deel III

* V * Dit es de vijfte trappe. * Adel aller deugd, door het nastreven van Gods eer in het inwendige leven. *

Hier-na volght die vijfte trappe in onsen gheesteleken grade van minnen, die es gheheeten: edelheit alre dooghde ende alre goeder werke. Edelheit alre dooghde ende alre goeder werke, dat es: begheeren de eere gods boven alle ding. Dit was die ierste dooght die ye gheufent was in hemelrike, ende

[p. 236]

oec die ierste die cristus ziele ufende in sijnre moeder¹⁾ lichame. Ende dit es oec die ierste dooght die wi gode gheven moeten, selen wi hem behaghen. Ende dese dooght es grond ende orsprong alre heilegheit, ende daer si ghebrect, daer en es niet²⁾ goets.

1) 2^e nv.

2) Niets.

* A. De liefde als beweegster van dit nastreven. *

Goods³⁾ eere begheeren, meinen ende minnen, dat es eewegh leven; ende dat es die ierste offerande ende die hooeghste die hi van ons begheert. Maer die hem-selven behaeght, ende eighen eere suect ende begheert, hi en mach gode niet behaghen. Daer ons god sine gaven gheeft, daer behaeght hi hem-selven, want hi sijnre goetheit pleeght. Maer daer wi sinen gaven antwaerden met dooghden in sijnre eeren, daer behaghen wi heme, want wi heme ghevolghsam sijn. Maer wat wisen dat wi vuren⁴⁾, hoe hooeghe dat wi schinen van levene ende van goeden werken: meinen wi ons selven, ende niet sine eere, soe sijn wi bedroghen, want ons ghebrect karitate. Ende hier-omme, alse wi ute eenen ooetmoedeghen gronde die eere gods meinen ende begheeren, met zielen, met live, ende met al onsen crachten: dat es karitate, wortele ende orsprong alre dooghde ende alre heilegheit. Maer die der eeren gods niet en rooct⁵⁾, ende sine eighene eere suect: hi es hooeverdegh, ende dat es de wortele alre sunden ende alre quadheit⁶⁾.

3) Gods.

4) Voeren.

5) Roect.

6) Quaedheit.

* B. Dit nastreven is het beste en blijdste antwoord op Gods uitnoodiging tot gelijkvormigheid en vereeniging met Hem. *

Nu merct dan. Wanneer dat de gheest ons heeren gherijnt⁷⁾ een ooedmoedegh herte, soe gheeft hi sine gratie, ende eischt ghelijcheit in dooghden ende, boven alle dooghde, eenheit met heme in minnen. Van desen eissche

7) Van gherinen.

[p. 237]

verblijdt de levende ziele ende de minnende herte; nochtan en weet si niet hoe si den eissche gnoegh mach sijn, ende die scoud betalen die hare van minnen ghemaent ende gheëischt es. Nochtan versteet die minnende ziele wel, dat eere ende weerdecheit¹⁾ te gode, es die edelste doo<c>ht ende die cortste wech die men gaen mach te gode. Ende hier omme verkiest si, boven alle goede werke, ende boven alle dooghde, eere ende weerdegheit in ufeninghen te gode, eewelec sonder inde. Ende dat es .j. hemelsch leven dat gode wel behaeght. Want van den eissche gods ende van der antwaerden der levender zielen, verbliden alle de crachte, herte ende sen, ende al dat leeft in den mensche. Hier verbliden alle crachte der zielen, ende alle de aderen gapen, ende dbloed verhitd int begheeren te volbringhene de eere gods.

1) Eerbetoon in heilig ontzag.

* C. Waarom wij aan de Drieeenheid en aan Christus moeten eer geven, op het voorbeeld van Jezus zelf. *

Alse wi aensien in kerstenen ghelooeve dat god onse almechteghe vader, heeft ghescapen ende ghemaect hemel ende erde ende alle creatueren te sijnre eewegher eeren; ende overmids sinen sone, die sine eeweghe wijsheit es, soe heeft hi ons ghemaect ende hermaect, ende al dat es, gheregeert ende gheordineert te sijnre eewegher eeren; ende overmids den heileghen gheest, die wille ende minne es des vaders ende des soons, soe sijn alle dinghe volmaect ende volbracht in die eeweghe eere gods; ende aldus sijn .iij. persone in eenheit der natueren, ende eenheit der natueren in driheit der persone één almechtegh ghewaregh god: dien selen wi eeren ende aenbeeden met al dat wi gheleisten moghen. Wi selen oec eeren ende aenbeeden onsen lieven heere jhesum cristum, god ende mensche in éénen persoen; want god heeft sine menscheit, die een met ons es, gheëert, ghebenedijt, ghehooeght, ende heme gheëenecht, boven al dat ghescapen es. Ende overmids die hooeghe eeninghe met gode, soe es ziele ende lijf vervult, ende²⁾ volheit alre³⁾ gaven

2) Met add. W.

3) Graciën add. G.

[p. 238]

ende alre ghenaden. Ende ute sijnre volheit ontfaen alle die sine discipelen sijn ende hem navolghen, gratie ende ghenade, ende al dies hen nooed es in heileghen levene. Ende die edele menscheit ons heeren met al sijnre familiën es wederbooeght in die eere sijns vader, met danke ende met love ende met eewegher weerdegheit ende met al dat hi vermach, met allen den sinen die hem toebehooeren. Siet aldus eert god de vader sinen sone, ende alle die hem na volghen ende hem gheëenecht sijn. Die gode eert, hi wert gheëert van gode. Eeren ende werden gheëert, dat es ufeninghe van minnen; niet dat god behoeft onser eeren, want hi es sijns-selfs eere ende sijns-selfs glorie ende sijns-selfs onghemetene salecheit. Maer hi wilt dat wi heme eeren ende minnen, op-dat wi met heme vereenecht ende salegh sijn.

* D. De drie oefeningen der volledige Godsvereering in verband met de kennis in beeld en gelijkenis. *

Nu merct hoe wi gode eeren ende loven selen. Eest dat hem god vertooent onsen verstendeghen ooeghen in ghegaefden lichte, soe gheeft hi ons macht heme te bekinnenne in ghelikenessen alse in eenen spieghel, daer wi in sien: formen, beelden, ghelikenessen gods. Maer die substantie die hi selve es en moghen wi anders niet sien dan met hem-selven, ende dat es boven ons-selven, ende boven alle ufeninghe van dooghden. Ende hier-omme moghen wi gherne gode aensien ende ufenen in beelden, in formen, in godleken gheliken, op-dat hi ons verheffe boven ons-selven in eenechheiden met heme sonder gheliken. Nu sien wi in onsen spieghel met beelden ende met gheliken, dat god es grooetheit, hooegheit, moghentheit, staercheit¹⁾, wijsheit ende waerheit, gherechtegheit ende ghenadegheit, rijcheit ende meldheit, goetheit, ontfarmhertegheit, trouwe, ende grondelooese minne, leven, ende onse krooene, blisscap sonder inde ende eeweghe salegheit. Deser namen es noch vele meer dan wi begripen ochte vertellen²⁾ moghen³⁾. Hier-ave comt onse

1) Stercheit.

2) Uiteenzetten.

3) Kunnen.

[p. 239]

redene ende onse verstaen in een verwonderen, ende onse minnende begheerte wilt gode lof ende eere gheven na dat hi weerdegh es. Ende om-dat wi dit begheeren, soe leert ons die gheest ons heeren .iij. wisen van ufeninghen, daer wi in pleghen moghen alre eeren die wi gode doen moghen. De ierste wise eenecht ons met gode sonder middel. Die andere wise eenecht ons met den wille gods overmids gratie ende onse goede werke. Die derde wise houdt ons gheëenecht met gode, ende si doet ons wassen ende toenemen in gratiën, in dooghden ende in allen manieren van heilegheiden. Die ierste wise heeft .iij. poente die ons met gode vereeneghen, dat es: gode aenbeeden, eeren ende minnen. Die andere wise heeft oec .iij. poente, dat es: begheeren, bidden ende eischen. Die derde wise heeft oec .iij. poente, dat es: gode danken, loven ende benedyen.

* a. De eerste oefening en haar drie punten: aanbidding, vereering, onbaatzuchtige liefde. *

Nu verstaet wat dat si: gode aenbeeden; dat es: gode aensien in kerstenen ghelooeve, met grooeter reverentiën, boven redene, in onsen gheeste: eene¹⁾ eeweghe mogentheit, sceppere ende heere des hemels ende der erden ende alre creatueren. Dat ander poent, dat es: gode eeren; dat es: ons-selfs vertyen ende vergheten ende alre creatueren, ende gode navolghen²⁾ onindelec, sonder ommesien, in eewegher weerdegheit. Dat derde poent, dat es: gode alleene besitten, meinen ende minnen, niet omme onse ghewen³⁾, ochte omme onse eere, ochte omme onse salecheit, ochte omme iet dat hi ons gheven mochte; maer alleene omme hem-selven ende omme sine eeweghe eere selen wine minnen. Ende dat es volmaecte karitate. Daer-mede sijn wi gode gheëenecht, ende wooenen in heme ende hi in ons.

1) Als eene.

2) Nagaan met den geest.

3) Ghewin.

[p. 240]

* b. De tweede oefening en haar drie punten: Genadeverlangen in hart, mondgebed en geest. *

Ute deser caritaten comt die andere wise in gheesteleker ufeninghen, met .iij. poenten, dat es: begheeren, bidden, ende eischen¹⁾. Begheeren int herte, bidden met den monde, eischen met den gheeste. Wi selen de gratie ende de hulpe gods begheeren met innegher devotiën, te sijnre eeren, ende te onser nooed, heme mede te dienenne. Dese begheerte sal berren in onse ziele met liefden ende met loste, den liefsten wille gods te volbringhene met al dat wi vermoghen. Hier-ute comt dat ander poent²⁾, dat es: bidden ende beeden³⁾, met herten⁴⁾ ende met monde⁵⁾. Wi selen bidden onsen hemelschen vader (want hi es .i. ghevere goeder ghichten⁶⁾ ende alre volmaecter gaven), dat hi ons gheve den gheest soonleker vreesen, alsooe dat wi reverentie hebben tote heme, ende vreese hem te verbelghene met sonden; ende dat hi ons oec gheve den gheest der ghenadegheit, alsoe dat wi saechte, ghenadegh, ooetmoedegh ende goedertieren sijn allen menschen⁷⁾ die ons behoeven, in sinen name⁸⁾ in rechter dooghtsamheit. Wi selen oec bidden dat hi ons gheve den gheest der scientiën ende der const, alsoe dat wi wandelen vore heme ende vore alle menschen in eersamen zeden: ghewaregh in waerden, in werken, in doene, in latene, in ghedooeghene, ende wel gheordent in allen dinghen, alsooe dat nieman in ons ghearghert en werde, maer ghebeetert in alre wijs. Noch selen wi bidden onsen hemelschen vader dat hi ons gheve den gheest der starcheit, alsoe dat wi verwinnen moghen alle ding: den duvel, de werelt, ende onse eighen vleesch; ende alsoe leven wi met gode in vreden. Oec selen wi bidden den vader der lichte ende alre waerheit, dat hi ons gheve den gheest des raeds: soe volghen wi cristum na, boven alle hemele, ende versmaden de werelt met al dien dat hare

1) Verlangend vragen.

2) En ook het derde, gelijk onmiddellijk blijkt.

3) Afsmeeken.

4) Slaat op beeden dat gelijk staat met eischen.

5) Slaat op bidden.

6) Giften.

7) 3^e Nv.

8) Slaat op goedertieren sijn.

[p. 241]

toebehooert; soe sijn wi ghewareghe discipelen ons heeren jhesu cristi ende sine navolgheren. Wi selen oec begheeren ende bidden dat ons god gheve den gheest ghewareghs verstaens: soe wert onse redene claer; soe moghen wi verstaen alle waerheit diere ons nooed es in hemel ende in erde. Vooertmeer selen wi bidden onsen almechteghen vader ende jhesum cristum, sinen eeweghen uutvercorennen sone, dat si ons gheven den gheest der wijsheit: soe sal ons messmaken ende verleeden al dat vergankelec es, ende dan selen wi sien, smaken ende ghevulen¹⁾ die suetegheit gods die sonder mate grondelooes es; ende dan selen wi vrilec eischen den heileghen gheest in ons, die een heere es alre gratiën ende alre gloriën, alre gaven ende alre heilegheit in hemel ende in erde. Dit es die andere wise hoe wi begheeren, bidden ende eischen selen onsen hemelschen vader, op-dat wi heme gheliken, ende cristum sinen sone na-volghen, ende met hen beiden besitten hare glorie in eenegheit des heileghs gheests, eewelec sonder inde.

1) Ghevoelen.

* c. De derde oefening en haar drie punten: danken, loven en verheffen. *

Hier-na volght de derde wise die ons volmaect in dooghden ende in alre cierheit van heileghen levene; die wert gheufent in .iij. poenten, dat es: gode danken, loven, ende benedyen. Nu merct. Wi selen danken ende loven²⁾ gode, want hi heeft hemel ende erde ghescapen ende alle creatueren te sijnre eeren ende te onsen behoef; ende hi heeft ons ghemaect te sinen beelde ende te sinen ghelike, ende heerscap ghegheven boven al dat in de werelt es; nochtan brac onse ierste vader in der natueren sijn ghebod, ende viel in sonden, ende wi alle met heme. Maer onse eeweghe almechteghe vader heeft onse sonden overdect met sijnre ghenaden, want hi gaf ons sinen sone, die onsen last ghedraghen heeft. Hi heeft ons gheleert, gheleeft, ende ghewijst den wech der waerheit. Hi

2) Ende benediën add. D.

[p. 242]

heeft ons ghedient, ooetmoedegh, ghehooersam tote der dooet, om-dat¹⁾ wi leven souden eewelec met heme in sine glorie sonder inde. Met rechte selen wi danken, loven ende benedyen onsen hemelschen vader, ende sinen gloriosen sone, ende haerre beider gheest die dit grooete wonder ghewracht hebben van minnen in onser natueren. Wi selen oec danken, loven ende benedyen onsen lieven heere jhesum cristum, die épn met den vader es, dat hi ons ghegheven ende ghelaten heeft sijn vleesch ende sijn bloed ende sijn gloriose leven in den heileghen sacramente, daer wi in venden spise ende dranc, ende eewegh leven, ende al dies ons ghelusten mach, meer dan wi verteeren moghen. Wi selen offeren²⁾ onsen vader sinen sone ghewondt, ghemartelt, dooet van minnen om onsen wille. Wi selen offeren onsen vader, sinen sone met alle der heilegher sacrificiën die ie ghedaen was van goeden priesteren in sinen name. Ende daer-mede selen wi offeren der weerdegheit gods al den dienst der heilegher kerstenheit, ende alle der goeder menschen, van den iersten tote den lesten. Wi selen oec danken ende loven onsen lieven heere jhesum cristum met³⁾ der weerdegheit mariën⁴⁾ sijnre liever moeder, die hi verkooes ute al der werelt sijn moeder te sine; ende hi gheweerdeghde dat sine⁵⁾ ontfing van den heileghen gheest, droegh, ende ghebaerde sonder smette ende sonder wee, moeder ende maeght. Ende hi gheweerdeghde hare edele borste te sughene. Die inghele songhen heme glorie in den hemel, ende hi weende⁶⁾ sijnre moeder in der krebben. Si aenbeeddene⁷⁾ ende sachghene⁸⁾ ane alse haren god ende haren sone. Si diende heme met groeter weerdegheit⁹⁾, ende hi hare weder, als .i. goet kind sijnre liever moeder. Si mochte heme bidden alse haren gode, ende ghebieden alse haren sone. Soe grooeten wonder en wart nooeyt ghesien. Mariën edelheit van dooghden ende van heileghen levene, die en mach men niet bescriven noch vertellen¹⁰⁾. Si es diep in oetmoedegheiden hooeghe in reinegheiden, wijd ende

1) Opdat.

2) In de H. Mis.

3) Om.

4) 2^e Nv.

5) Si Hem.

6) Bi add. D.

7) Aenbeedde Hem.

8) Sach Hem.

9) Eerbied.

10) Uiteenzetten.

[p. 243]

breed in karitaten, lang in ontfarmhertegheiden allen sundaren die hars begheeren, want si es moeder alre gratiën ende alre ghenaden ende si es onse advocaet ende onse middelerse tusschen ons ende haren sone; ende hi en mach¹⁾ hare niet²⁾ ontsegghen dat si begheert want si es sijn moeder, ende sitd te sijnre rechter ziden: coninghinne met heme ghecrooent, vrouwe³⁾, ende mechtegh in hemel ende in erde, boven alle creatueren alre-hooeghst, ende alre-naest hem-selven. Hier-omme selen wi heme danken ende loven van der grooeter eeren die hi ghedaen heeft sijnre moeder ende onser alre, in menscheleker natueren Want ondancsamheit doet verdrooeghen de fonteyne der ghenaden gods.

1) Kan.

2) Niets.

3) Gebiedster.

* d. Het voorbeeld der triomfeerende Engelen. *

Danken, loven ende eeren gode, dat was dat ierste werc dat ie gheufent wart van creatueren. Ende dat sal eewelec dueren. Ende dat begonste in den hemel. Want doe de inghel sente michghiel met sinen inghelen street jeghen luciferre ende jeghen sine inghele, wie den hemel behouden soude, doe wart lucifer verwonnen ende alle sijn heere, ende viel ute den oversten hemele alse blixene ende berrende vlamme; want die hem-selven hooeght, hi wert ghenedert. Doe verblijdden alle de chooere ende alle de ordenen ende alle de moghende heerscape des hemels. Ende die overste inghel van den seraphinnen gaf gode eeweghen lof, ende al dat hemelsche heere volghde hem na. Si dancten alle gode van der victoriën. Ende si aenbeeden ende loven want⁴⁾ hi hare god es. Ende si minnen ende ghebruken sijns eewelec in sijnre eeren.

4) Omdat.

* E. Hoe wij met de koren der Engelen opgaan in het geestelijk leven. *

* a. Met de hoogste hiërarchie in het schouwende leven. *

Maer die overste iërarchye, throoene, cerubinne ende seraphinne, die en striden niet met ons om te verwin-

[p. 244]

nenne onse sonden, maer si leven met ons daer wi verhaven sijn boven strijd met gode in vreden in scouwene ende in eewegher minnen.

* b. Met de middenste hiërarchie in het inwendig leven. *

Die .iij. ordenen der middelster iërarchyën, dat sijn princhen, machteghe ende heerscape, dese striden met ons jeghen den duvel, jeghen de werelt, ende jeghen alle ondooghde, ende al dat ons letten mach in den dienste ons heeren; ende si ordineren ende regeren ons, ende hulpen volbringhen .i. inwendegh leven, ghechiert met allen dooghden. Nu merct: eest dat wi overmids de gratie gods ende de hulpe der ingle verwinnen de werelt, ende versmaden al dat in de werelt es, soe sijn wi coninghe ende princhen boven al de werelt, ende hemelrike es onse; ende die vierde chooer der inghele, die princhen heeten, dienen ons in die eere gods. Vooertmeer eest dat wi ons-selven nederen ende versmaden ende oetmoedeghen van herten ende van gronde omme de eere gods onder alle creatueren, soe verwinnen wi den duvel ende al sine macht, ende die vijfte chooer der ingle, die machtegh ochte moghende heeten, sijn onse ghesellen, ende dienen ons in inwendegher ufeninghen, omme onse victorie ende omme de weerdegheit gods. Vooertmeer alse¹⁾ de mensche hem-selven versmaedt ende nedert onder alle goede menschen, alsoe dat hi hem gheenen goeden mensche gheliken en dar²⁾ in dooghden, want hi en ordeelt niemene noch en duemt³⁾ dan heme⁴⁾ alleene; ende al dat hi doen mach⁵⁾ in dooghden dat dunct hem cleine ende alse niet⁶⁾, (want de gheest der gherechtegheit gods ende sijn gheest der oetmoedegheit, en latenen niet ghedueren. Si roepen nacht ende dagh in sijn herte: ‘du souds⁷⁾ gode leven ende dienen’. Si knaghen dat herte ute sinen buke, ende dat margh ute sinen beenen. Ende

1) De hoofdzin waar dit alse doet op wachten volgt pas bij: Ende hier omme enz.

2) Van dorren, durven.

3) Doemt.

4) Zichzelf.

5) Kan.

6) Niets.

7) Moest.

[p. 245]

hongher ende lost gode te dienenne es soe grooet: wat hi goets ghedoen mach, dats saen verteert, ende custene¹⁾ niet). Ende hier-omme es hi tooernegh ende nidegh op hem-selven, dat hi niet ghedoen en kan dat hem ghenueght. Al natuerlec behaghen sijns-selfs ende alre creatueren dat es in hem verstorven ende tegaen, ende hi en weet noch en ghevoelt anders niet²⁾ dan: ‘du souds gode leven ende dienen’. Ende hieromme haetd hi hem-selven ende versmaedt, want hi des niet ghedoen en kan alsoe hi begheert; want de gheest ons heeren eischt sijnre begheerten³⁾ altoes nuwen dienst ende eere, ende meer dan hi volbringhen mach: wat hi gheeft, hi blijft meer sculdegh. Ende hier-omme leeft de begheerte in ongheduere. Alse de ooetmoedeghe mensche merct ende siet dat hi niet volbringhen en can dat heme gheëischt wert van gode, soe valt hi neder vore de voete ons heeren, ende sprect: ‘Heere ic en can u niet verghelden; ic verlooechghene mijns-selfs, ende gheve mi over in uwe hande: doet met mi al dat ghi wilt’. In desen ooetmoedeghen overghevene antwaerdt onse heere: ‘du behaeghs mi wale in dijn overgheven, ende in dijn betrouwen; ic gheve di minen gheest der vriheit ende der waerheit, op-dat ic di alleene behaghe boven alle goede werke ende ufeninghe van dooghden’. Siet dit underlinghe behaghen tusschen gode ende den vriën oetmoedeghen mensche, dat es de wortele der caritaten ende alre heilecheit in inneghen levene. Ende in die ufeninghe des behaghens en mach de mensche niet becooert werden van eenegher sonden, want alle viande vlien van heme, alse de serpente van den wijngarde die bloeyt. Underlinghe behaghen tusschen gode ende den vriën ooetmoedeghen, dat es dat hooeghste ende dat edelste werc in inneghen levene. Ende hier-ute werden alle dooghde ende alle goede werke wel ghewracht ende wel gheordent. Want god gheeft sine ghenade, ende de inneghe mensche gode weder, alle sine werke. Ende aldus meerrent ende vernuwet gratie ende goede werke altooes. Want god sprect in den inneghen mensche: ‘Ic gheve di mine gratie,

1) Cust hem, paait hem.

2) Niets.

3) 3^e Nv., van zijn begeerte.

[p. 246]

ghef mi dine werke’. Ende hi sprect vooert in dat behaghen der vriër begheerten: ‘Ghef mi di, ic gheve di mi; wilstu mine sijn, ic wille dine sijn’. Dit sijn gratiose vraghen ende antwaerden ghesproken in den gheeste van binnen, niet met waerden van buten. Nu antwaerdt de minnende ziele aldus: ‘Heere ghi leeft in mi met uwer ghenaden, ende ghi behaeght mi boven alle ding. Ic moet u minnen, danken ende loven, ende dies en maghic niet ontbeeren, want het es mijn eewegh leven. Ghi sijt mine spise ende mijn dranc. Soe ic meer ete, soe mi meer honghert. Soe ic meer drinke, soe mi meer dorst. Soe ic meer hebbe, soe mi mer lust.

Ghi smaect mi suete boven honechraten,
Ende boven alle suetecheit van maten.
Altoes blijft in mi hongher ende begheeren,
Want ic en kan u niet verteeren.
Etdti mi, ochte etic u, dats mi onkond,
Want beide dunct mi in minen grond.
Ghi eischt mi één met u te sine,
Ende dat gheeft mi grooete pine,
Want ic en wille mine ufeninghe niet laten,
Ende in uwen arme slapen.
Ic moet u danken, lof ende eere gheven,
Want dat es mijn eewegh leven.
Ongheduer vendic in mi;
Ic en can gheweten wat dat si.
Mochtic eenegheit met gode verkrighen,
Ende altoes in mijn werken bliven,
Soe soudic al mijnre klaghen swighen.
God die alle nooet bekint,
Hi doe met mi al dat hi wilt.
Ic gheve mi te-male in sijn ghewoud.
Soe blivic in allen dooeghene stout¹⁾.

Hier op antwaerdt de gheest ons heeren in de innegheit der zielen, niet met waerden van buten, maer int ghevoelen van binnen: “Lieve gheminde, ic ben dine²⁾, ende du bests mine;

1) Sterk.

2) De uwe.

[p. 247]

ic gheve mi in di, boven alle mine gaven, ende ic eische ende trecke di in mi, boven alle dine werke”. Alse die inneghe ziele den intreckene gods gnoegh es¹⁾, alsoe dat si hare vrilec gheeft in den gheest ons heeren, soe ghevoelt si grondeloese minne, daer si te-male in bevaen es. Ende daer si verhaven es boven hare-selven ende boven alle gaven in den gheest ons heeren, ghevoelt si ongheïnde blisscap, die si niet begripen en mach, daer si haers-selfs te-male in ontvloten es. Tusschen grondelooese minne ende ongheïnde blisscap es de inneghe ziele behelst ende omvaen in dat anschijn der minnen. Maer de ure es cort. Minne en mach niet ledegh sijn. Si roept met luder stemmen in die inneghe ziele:

Danct ende looft ende eert uwen god,
Dat es der minnen raed ende haer ghebod.

Siet dit es de edelste ende de hooeghste wise in innegher ufeninghen, ende alre-naest den scouwenden levene. Hier-mede gheliken wi den inghelen in den sesten chooer, die heeten: dominationes, dat sijn: heerscape; want si heerscapen boven de vive chooere ochte ordenen die beneden hen sijn. Alsoe es dese wise edel ende verhaven boven alle de ufeninghe diere men pleghen mach in inneghen levene.

1) Beantwoordt.

* c. Met de laagste hiërarchie in het werkend leven, langs den weg der geboden. *

Cristus de levende gods-sone heeft ons twee weghe gheleert ende gheleeft die ons leiden in dat eeweghe leven, eest dat wi hen volghen willen. De ierste wech, dat sijn sine ghebode. De andere wech, dat es sijn raed.

* 1. Over den echten geest op den weg der raden²⁾. * Want hi sprect aldus. Wildi volmaect sijn ende mine discipelen, soe laetd al dat ghi besitd met liefden: vader ende moeder, suster ende brueder, wijf ende kind, huus ende hof³⁾, ende al dat in de werelt es, dat u henderen ende letten mochte in

2) Bij het inwendig leven gedacht, gelijk verder blijkt.

3) Vgl. Matth. 19, 29.

[p. 248]

uwe inwendeghe ufeninghe te gode: dat moetti al laten ende versmaden, wildi mi gheliken. Want ic sende u alsoe alse mi mijn vader sendde¹⁾, ende ic en hadde niet daer ic mijn hooed²⁾ ane lenen³⁾ mochte⁴⁾; alsoe en mooghdi oec niet⁵⁾ behouden in dese werelt dat ghi met loste ende met liefden besitten wilt, maer ghi moetd alles vertyen, wildi in inneghen levene ghedyen’. Condi dit ghedoen, soe sidi discipelen cristi, ende arm van gheeste, ende coninghe ende heeren boven al de werelt die ghi verwonnen hebt. Ende al en hebdi niet⁵⁾ eighens, ghi besitd alle ding in gode, die u de verwinnende kracht ghegheven heeft’. Voert sprect cristus. ‘Die ghelaten heeft al dat hi met liefden besitten mochte, hi volghe mi na’⁶⁾, dat es: dat hi de eere gode gheve, ende hem-selven niet en behaghe. Alsoe dede cristus doe hi sprac: ‘Ic sueke mijns vader eere die mi ghesonden heeft. Sueke ic mine eere, soe en es mine eere niet’⁷⁾. Hier-mede ghelijct de mensche den sone gods, die hem die oetmoedeghe wijsheit ghegheven heeft. Voert sprect cristus: ‘Die na mi comen wilt, hi draghe sijn cruce ende volghe mi’⁸⁾. Ende alsoe dede cristus doe hi sijns-selfs verlooechghende ende gaf sinen lichame te stervene in de hande sijnre viande, ende sinen gheest in den wille sijns vader. Doe hi ghegheven hadde al dat hi was ende dat dat hi vermochte doe riep hi met luder stemmen: ‘het es al voldaen’⁹⁾. Ende hi neighde sijn hooet, ende gaf sinen gheest. Ende alsoe souden wi doen. Selen wi volmaect sijn in caritaten ende in inneghen levene, wi moeten ons-selfs vertyen te-male in den liefsten wille gods. Wi moeten oec willegh ende bereed sijn te stervene om de eere gods, ende oec omme onsen evenkersten, mochtewine¹⁰⁾ daer-mede behouden in dat eeweghe leven. Ende aldus hebben wi volmaecte karitate te gode ende tote onsen evenkersten, ende gheliken den heileghen gheeste, die alle werke der minnen werct, ende volbringhen sal in dat eeweghe

1) Joan. 20, 21.

2) Hoofd.

3) Leunen.

4) Luc. 9, 58.

5) Niets.

5) Niets.

6) Matth. 19, 21.

7) Vgl. Joan. 8, 50, 54.

8) Luc. 9, 23.

9) Joan. 19, 30.

10) Mochten wi hem.

[p. 249]

leven. Dese .iij. poente¹⁾ ongheveinst vore gode gheufent, dat es de raed ons heeren, ende een verborghen wech te gode, dien lettel menschen venden. Want uutwendegh armoede, sonder inneghe ufeninghe ende andere dooghde, en maeghs²⁾ niet venden. Rijcheit wijsselec gheorboort, ende meldelec ghedeilt den armen in de eere gods, die vendt den wech die den gheveinsden ende den onwilleghen armen es verborghen. * 2. De gewone weg der geboden. * De ghemeine³⁾ wech die ons te gode leidt, dat es de wech der ghebode ons heeren. Want cristus sprect: ‘Wildi behouden sijn, soe houdt de ghebode’⁴⁾. Ende hi sprect noch: ‘Eest dat ghi mine ghebode houdt, soe blijfdi in mine vrienscap, gheliker-wijs dat ic mijns vader ghebode ghehouden hebbe ende wooene in sine minne’⁵⁾. Minne es dat ierste ende dat hooeghste ghebod. Ende nieman en mach minnen, hi en leve⁶⁾ in kerstenen ghelooeve. Den ghelooeveghen sijn alle dinghe moghelec. De onghelooeveghe es .i. brand der hellen. Wildi de ghebode gods houden, soe moetti ghelooeven ende gode betrouwen, ende uwe conscientie suveren van sonden, na kerstene wet ende ordinantie der heilegher kerken. Ende ghi moetd goetwillegh sijn, ende ghehooersam gode ende uwen prelaten, in alle der wisen ende in alle der goeder ufeninghen diere men ghemeinlec pleeght in der heilegher kerken, na uwe vermoghen ende na rechter bescheedenheit, ende oec na wise ende ghewooenheit goeder menschen daer ghi bi sijt, ende na costume des lands daer ghi in wooendt. De tiene ghebode seldi leeren ende daer na leven. De .vij. dooetsunden seldi scuwen ende vlien, op-dat ghi gode niet en verbelght, ende helsche pine verdient. Vast ende viert de heileghe daghe, ende sijt ghehooersam ende bereed in allen goeden dinghen na uwe vermoghen. Sijt gode ghetrouwe ende u-selven, in allen goeden werken, alse .i. goet knecht sinen heere, tote diesmaels dat hi u weder te heme haelt.

1) Nl. armoede van geest, ootmoedigheid, zelfverloochening.

2) Mach des, kan het.

3) Gewone.

4) Matth. 19, 17.

5) Joan. 15, 10.

6) Hebbe ende leve D.

[p. 250]

Siet dit es .i. leven der ghebode gods dat wi alle sculdegh sijn¹⁾. Hier-omme dienen ons de inghele ons heeren van den nedersten chore, alle onse leefdaghe, op-dat si ons reine ende suver, sonder sunde, moghen bringhen vore dat anschijn ons heeren. Ende dit es dat ierste poent, ende die nederste wise in een werkende leven. Ende hier-mede gheliken wi den nedersten inghelen in den hemel, die gods boden heeten. Hier-na volght dat ander poent, .i. hooegher wech in den werkenden levene, dat es: onnooesele²⁾ ghedooeghsamheit. Onnooeselheit³⁾ es dochter der karitaten. Ghedooeghsamheit, dat es hare suster. Ute desen .iij. dooghden, met der ghenaden gods, werden alle goede werke ghewracht, want si dwinghen ongheordende neighinghe der natueren. Ende al onderscheet van dooghden es eenvuldegh⁴⁾ in onnooesele ghedooeghsamheit. Want de onnooesele ghedooeghsamme mensche leeft in de vreese ons heeren. Hi es oetmoedegh, saechtmoedegh ende ghehooersam; ghenadegh, melde, in zeden eersam; sempel, eenvuldegh, verduldegh, in allen goeden dinghen ghebrooecsam; want hi es leerlec ende de scolier ons heeren, altoes ontfaende van gode discipline ghewareghs vreden. Siet alse ghi aldus gheordent sijt in dooghden, soe hebdi dat ander poent dat wi gheliken den ertschen⁵⁾ inghelen in den anderen chooer, die ghebieden ende heerscap hebben boven alle de inghele in de nederste ordene der ierster iherarchyen⁶⁾. Ende alsoe sidi⁷⁾ verhaven boven alle de menschen die leven in de nederste ordene goeder werke, daer men in behouden mach sijn. Hier-na volght dat derde poent, daer al werkende leven dat gode behaeght in volbracht⁸⁾ werdt. Siet alse een eenvuldegh⁹⁾ mensche de wet ende de ghebode gods houdt omme-dadt god wilt ende ghebiedt, niet van costumen noch van nooede: soe es hi goed ende behaeght gode in de nederste ordene van levene. Ende

1) Te houden, add. D.

2) Schuldelooze.

3) Onschuld.

4) Enkelvoudig: eminenter continctur.

5) Op aarde verblijvende.

6) Waarover in het tweede punt.

7) Zijt ge.

8) Tot volmaaktheid gebracht.

9) Eenvoudig.

[p. 251]

alse hi dan ghehooeght ende ghechiert wert van binnen met menechfuldeghen dooghden, omme gode te ghelikene ende sinen inghelen ende allen heileghen ende allen goeden menschen, ende omme eersamheit der dooghde ende haet der sonden, ende oec omme eewegh leven, ende vrede van conscientiën, ende omme de blisscap ende de welheit die hi ghevuelt in ongheveinsden levene: in desen behaeght hi gode vele bat dan de ghemeine menschen in den nedersten chooer. Maer wanneer dat hi boven alle goede werke van buten ende alle inwendeghe dooghde van binnen, sine ooeghen opheft, aensiende sinen god in trouwen ende in kerstenen ghelooeve, heme meinende ende minnende boven alle ding, ende daer-bi blijft ende dat ufent boven alle ding, soe heeft hi dat derde poent daer al werkende leven in volmaect es. Ende hi ghelijct oec wel den inghelen in den derden chooer in der nederster iërarchyen, die heeten dooghde. Want alle dooghde sijn volmaect, alse de mensche die gode offert, ende hem meint ende mindt boven al. Siet dit es een volmaect werkende leven met driën ordenen¹⁾, die ons leiden in dat eewegh leven, hooeghere ende hooeghere, na dat wi in gratiën verdienen, ende weerdegh sijn vore dat anschijn ons heeren. Hebdi dit leven in u bevonden, ende wildijt²⁾ behouden ende besitten, soe moetdi ledegh sijn ende sonder sorghe uws selfs ende alre creatueren ende ghi en mooght u selven niet behaghen in eenegher wijs. Maer ghi selt gode aensien, meinen ende minnen ende ufenen, ende sine eere begheeren boven alle ding: alsooe mooghdi bliven ghestadegh ende wooenende vore sijn anschijn in eewegher weerdegheit.

1) Indeelingen.

2) Wilt gij het.

* F. Hoe men door eigenliefde afdwaalt van het nastreven van Gods eer. *

Want men vendt vele menschen die hen-selven behaghen, ende wanen grooet sijn van levene, ende verhaven vore gode, ende nochtan dolen si in vele poenten. Want die on-

[p. 252]

ghelaten ende onghestorven sijn haers-selfs in der natueren, si sijn oec onverhaven ende ongheleeft in der ghenaden, ende ongheufent voere de weerdegheit gods. Ende al eest dat si verstendegh sijn ende subtijl in redeleken lichte, si behaghen hen-selven, ende si begheeren anderen menschen te behaghene. Ende dit sijn afkeere van gode ende principale wortelen van allen sunden.

* a. Portret van den zelfzuchtigen in de wereld. *

Ende hier-ute comt dat si begheeren boven andere menschen te sine, ja boven alle menschen, mocht hen werden. Si en sijn niemene ghevolghsam van gronde, maer si begheeren dat alle menschen haren goetdunkene ghevolghsam sijn, want si sijn krighelegh ende eenwillegh. Altoes dunct hen dat si recht hebben jeghen ieghenwelken die hen contrarie es. Si werden lichte gherenen¹⁾, ghestooert, toornegh, haestegh²⁾, scalc, slachghelec, ende onweerdegh³⁾ in waerden, in werken ende in ghelate⁴⁾. Ende hier-omme sijn si onvredeleec mede te wandelenne. Si sijn hen-selven oec onvredelec van binnen, want si merken nauwe ende ordeelen vele, andere menschen, ende hen selven niet. Ende hier-omme hebben si vele suspiciën, vele invalle, ende onuuste⁵⁾ van mesmoghene, anchel ende inwendeghe onweerde op⁶⁾ andere menschen die hen niet en ghenueghen⁷⁾. Ende hier-in werden si selve ghequelt ende ontsaedt van binnen. Hen dunct dat si alle ding bat weten ende bat doen dan ieman anders. Si willen leeren, wisen, berespen ende kalengieren andere menschen; ende van niemene en willen si gheleert, ghewijst noch berespt sijn. Want hen dunct dat si de wijste van der werelt sijn. Si drucken ende versmaden gheerne de-ghene die onder hen sijn; ochte die hen ghelijc sijn ende hen gheene eere en doen; ochte die van hen niet vele en houden. Si knitsen ende schelden, nijdscheernegh; stuer ende suer van moede sijn si dicwile, want si darven der zalven des heileghs gheests van binnen.

1) Van gherinen.

2) Opvliegend.

3) Laatdunkend.

4) Voorkomen.

5) Onunste = ononste.

6) Toorn tegen.

7) Aanstaan.

[p. 253]

Dat voorspreken¹⁾ nemen si gheerne onder andere goede menschen, want hen dunct dat sijs weerdegh sijn vore²⁾ ieghenwelken te sprekene, want in hare ooeghen sijn si de wijste die leven. Si bedecken hare hooeverde met ooetmoedeghen wisen³⁾, ende hare nidegheit met eenen schine der gherechteghheit. Si sijn maeghhoud ende vriendhoud den-ghenen diese smeeken⁴⁾ ende die hen goedertieren sijn. Si sijn becommert, onleedegh ende sorfhertegh met dien dinghen die si te berechtene⁵⁾ hebben. Si verbliden ende verdrueven van lieve ende van leede erdscher dinghe, ghelijc der werelt. Diese priist ochte lachtert vore hare ooeghen, hi wert wel gheware wat si sijn. Anxt ende sorghe hebben si haers selfs van siecheiden van stervene, van hellen, van vagheviere, van den ordeele gods ende van sijnre gherechtegheit. Si sijn curioos⁶⁾ in hen-selven. Ende hier-omme hebben si twivel ende vreese van allen dinghen die gheschien moghen: want si minnen hen-selven onordelec, niet om gode, noch toe gode. Ende hier-omme sijn si blooede⁷⁾ in der natueren, onvri ende onbewandelt vore gode; ende si hebben vele vremder sorghen ende vreesen van tijdleken dinghen die weerelec sijn. Si ontsien quaed heerscap, dat es: dat men hen lijf ende goed nemen mach; dat men hare goed stelen, onthouden, qualec betalen sal; dat si arm, ellendegh ende versmaedt selen werden, oud ende kranc, ende sonder trooest van vrienden ende van erdschen goede. Dit sijn vremde sorghen ende sotte, die veroudde ghieregheit voeden, ende selken⁸⁾ ute sinen senne bringhen.

1) Den voorrang in het spreken.

2) Vóór.

3) Manieren van doen.

4) Vleien.

5) Besturen.

6) Met zich zelven vervuld.

7) Laf.

8) Sommigen.

* b. De zelfzuchtige in den geestelijken stand *

In ordenen ende in gheesteleken state vendt men oec dese ghelike, ende dat sijn de-ghene die noch⁹⁾ eighens-willen sijn, ende onghestorven haers-selfs; die ontsien dat eenegh overste ochte eenegh prelaet binnen haren levene comen mochte diese drucken ende versmaden soude; ende hen dunct dat si dat

9) Vol add. D.

[p. 254]

niet en souden connen gheliden. Want si peinsen aldus van iemene die hen contrarie es: ‘Ochte die man mijn prelaet worde, hoe soudic heme onderdanegh ende ghehooersam connen ghesijn: hi en heeft mi niet lief; hi soude mi drucken ende versmaden waer hi mochte¹⁾, ende alle die sine vriende waren die soudens²⁾ met hem sijn ende jeghen mi’. Ende van desen anxte verwandelt³⁾ hen hare hertebloed; ende⁴⁾ werden onverduldegh, ende spreken in hen-selven aldus: ‘Dit en mochtic⁵⁾ niet ghedraghen, ic soude minen sen verliesen, ochte ic moeste den clooester rumen’. Siet, dit sijn sotte vreesen, ende ongheordende wijsheit, ende voorsienegheit⁶⁾ die ute eenen hooeverdeghen gronde comt. Maer worden⁷⁾ si selve prelate, si souden drucken ende versmaden alle die hen contrarie waren, ende haren goetdunkene niet volghen en wouden; want hen dunct dat si bat ende wijsselekere regeren ende ordineren souden alle ding dan ieman anders. Ende hier-omme kalengieren si dicwile hare prelate ende de-ghene die ambachte hebben, in hare herten, ende oec vore⁸⁾ de-ghene die si weten dadt gheerne hooeren Nooede hooeren si iemene prisen die bi hen es, want hen dunct dat sijs⁹⁾ te menre gheacht sijn. Van nemene en ghelooeven si hooeghere leven, boven dat si selve in hen ghevoelen ende verstaen. Siet dit sijn menschen die wanen sijn wijs ende vroed boven alle menschen die bi hen sijn, nochtan sijn si onheblec ende ongheordent ghewareghe heilegheit te vercrighene. Ende hier omme: ieghenwelc prueve¹⁰⁾ ende merke ende ordeele sinen gheest ende sine natuere, ochte hi eenegh poent van allen desen in hem ghevoelt ochte vendt: dat moet hi verdriven ende verwennen, sal hi ghewareghe heilegheit emmermeer vinden.

1) Kon.

2) Souden des, zouden hieromtrent.

3) Raakt van streek.

4) Denk bij: si.

5) Zou ik niet kunnen.

6) Zorgvolle bedachtzaamheid.

7) Werden.

8) In het bijzijn van.

9) Sij des.

10) Onderzoeke.

* c. Besluit: noodzakelijkheid der verloochening. *

Wi moeten sterven den sunden, selen wi gode leven; wi moeten onverbeelt sijn ende onghehouden van lieve ende van

[p. 255]

leede, selen wi dat rike gods sien. Onse herte ende onse begheerte moet ghesloten sijn vore erdsche dinghe, ende gode gheopent ende eeweghen dinghen.

Selen wi gods ghesmaken,
Wi moeten al de werelt laten,
Ende met gode minnen ende haten.
Selen wi gods gheweldegh sijn¹⁾.
Wi moeten ons selfs vertyen,
Sal de gheest gods in ons ghedyen,
Die ons van allen dinghen sal vryen:
Soe moghen wi boven alle hemele sijns lyen,
Ende eenegh met hem sijn sonder partyën.
Dan selen wi hem ghebenedyën,
Ende in vreden hooeren de hemelsche melodyën.
Met .iiij. paer noten²⁾ in meneghfuldeghen thone.

1) Bezitten.

2) Zangwijze.

* G. Christus als voorbeeld en leider van Gods lof, hier en hiernamaals. *

Onse³⁾ hemelsche vader heeft ons eewelec gheroepen ende vercoren in sinen gheminden sone, ende hi heeft onse namen ghescreven met den vinghere sijnre minnen in dat levende boec sijnre eewegher wijsheit, ende wi selen hem eewelec antwaerden met al dat wi vermoghen in eewegher weerdegheit. Ende⁴⁾ hier beghinnen alle sanghe van inghelen ende van menschen, die nemmermeer vergaen en selen.

3) Geen hoofdletter in A noch G, alleen een punt na thone.

4) Müller, op het voorbeeld van Jordaens, begint hier het nieuwe hoofdstuk. Maar A, G, D. hebben alleen een gewone hoofdletter.

* a. De vierdubbele lofbetuiging Gods hier op aarde, naar het voorbeeld van Christus. *

* 1. Liefde tot God en den naaste. * De ierste maniere van sanghe, dat es minne te gode ende tote onsen evenkersten. Daer-omme sand de vader sinen sone, dat hi ons dien sang leeren soude. Want die dien

[p. 256]

sang niet en kan¹⁾, hi en mach ten hemelschen chooere niet gaen. Want hi en heeft const²⁾ noch chooerkleed ane: daeromme moet hi altoes buten den hemelschen chooere bliven. Jhesus cristus, onse eeweghe minnere, doe hi ontfaen was in den weerdeghen lichame sijnre moeder, doe sang hi in den gheeste glorie ende eere sinen hemelschen vader, ende raste³⁾ ende vrede allen menschen die goets willen sijn. Ende dat selve liedeken songhen de ingle in der nacht doe hi gheboren was van der maeght mariën sijnre moeder. Ende des ghedinct de heileghe kerke, ende singt dit liedeken sunderlinghe in beide dese feesten. Want gode minnen, ende den evenkersten toe gode, om gode, ende in gode: dat es de hooeghste stemme ende de blijdste die men singhen mach in hemel ende in erde. Aert ende const van desen sanghe, dat es de heileghe gheest. Cristus onse kantere ende onse overmeester heeft ons ghesonghen van beghinne, ende hi sal ons voorsinghen eewelec den sang van trouwen ende van eewegher minnen. Ende wi selen hem alle na-volghen met al dat wi vermoghen, beide hier ende in de chooere der gloriën gods. Ghewareghe ongheveinsde minne es de ghemeine sang dien wi alle connen⁴⁾ moeten, selen wi te chooere gaen met den inghelen ende met den heileghen in dat rike gods. Minne es wortele ende ooersake alre dooghde van binnen, ende si es chierheit ende .i. ghewaregh vertooenen⁵⁾ alre goeder werke van buten. Minne es leven ende looen haers-selfs. Ufeninghe van minnen en mach⁶⁾ niet dolen: die heeft ons cristus vore ghegaen, gheleert ende gheleeft, met allen den sinen; die moeten wi alle na-volghen willen wi met hem salegh sijn ende behouden bliven. Dit es de ierste maniere van hemelschen sanghe, die de wijsheit gods leert, overmids den heileghen gheest, alle haren discipelen die hare ghehooersam sijn.

* 2. Oprechte Ootmoed. * Hier-na volght de andere

1) Kent.

2) Kunde.

3) Rust.

4) Kennen.

5) Openbaren.

6) Kan.

[p. 257]

maniere van hemelschen sanghe, dat es: ongheveinsde nederheit, die niemen verheffen noch bedrucken en mach¹⁾, want si es wortele ende bodem sonder grond van allen dooghden ende van allen gheesteleken ghestichte, ende si houdt tenuere²⁾ ende slote³⁾ van allen hemelschen sanghe, ende si concordeert met allen dooghden, want si es mantel ende chierheit der caritaten, ende si es de suetste stemme die men singt vore de ooeghen gods. Hare thone sijn soe gratioos ende soe treckende, dat si de wijsheit gods nedertrocken in onse natuere; want doe maria sprac: ‘siet hier de dierne gods, mi gheschie al dat god wilt’⁴⁾, doe wart god alsoe verwonnen, dat hi de ooetmoedeghe stad⁵⁾ mariën⁶⁾ vervullen woude met sijnre eewegher wijsheit. Ende alsoe es hooecheit worden nederheit; want de sone gods heeft hem ghenedert ende eens knechts forme aenghedaen⁷⁾, ende ons ghehooeght in eene godleke forme; ende hi heeft hem-selven gheooetmoedeght ende ghenedert onder alle menschen, ende hi heeft hem-selven versmaedt ende ons ghedient al tote der dooet. Ende hier-omme wildi hem gheliken ende na-volghen daer men singt den sang ongheveinsder ooetmoedegheit, soe moetti uws selfs vertyen ende versmaden, ende minnen ende begheren versmaedt ende ongheacht ende onbekindt te sine onder alle andere menschen Want ooetmoedegheit blijft ongherenen⁸⁾ van lieve ende van leede, van eeren ende van scanden, ende van al dien dat si selve niet en es. Ende si es de hooeghste gave, ende dat scooenste juweel dat god gheven mach der minnender zielen beneden hem-selven. Si es volheit van alre gratiën ende van allen gaven. Die in hare wooent, hi es één met hare, ende hi heeft vonden eeweghen vrede.

* 3. Zelfverloochening. * Hier-na volght de derde maniere van hemelschen sanghe, dat es alse wi vertyen eighens-willen ende alre eighenheit, ende onse natuere overgheven in den liefsten wille gods, al te

1) Kan.

2) Tenore, dominante.

3) Slottoonen.

4) Vgl. Luc. 1, 38.

5) Men kan verstaan: den moederschoot, of meer onbepaald: nederige plaats.

6) 2^e Nv.

7) Vgl. Phili. 1, 7.

8) Van gherinen.

[p. 258]

dooeghene ende te lidene dat hi op ons ghestaden wilt. Ende al es de natuere bedrueft die dat cruce draeght ende onsen heere na-volght al tote der dooet, de gheest es blide, die alselke vriwilleghe offerande doet. Ende al eest dat onse natuere nu weent ende klaeght alse wi swaerlec verladen sijn, wi selen ons noch verbliden in de glorie gods, alse ons jhesus de tranen afdrooeghen sal, ende sal ons tooenen dat hi ons heeft ghecocht jeghen sinen vader met sinen heileghen bloede, ende betaelt met sijnre dooet. Dan selen wi met hem singhen dat liedeken dat met willeghen dooeghene verdient es, dat menscheleker natueren alleene toebehooert, ende niet den inghelen. Ende na-dat de martilie, arbeit ende dooeghen, grooet ende menechvuldegh gheweest heeft, daer na sal glorie, looen ende eere menechvuldegh sijn. Ende cristus sal onse kantere sijn die ons voorsinghen sal; want hi es prinche¹⁾ ende vorste van allen vriën dooeghene dat ie gheleden wart van minnen in de eere gods. Ende sine stemme es soe claer, soe glorioos, ende luudt soe wale; ende hi can soe wale hemelschen sang: die thone, ende die floruere, ende sijn discant: wi selen alle met heme singhen, danken ende loven sinen hemelschen vader diene²⁾ ons heeft ghesandt. Cristus moeste dooeghen, ende alsoe comen in sine glorie. Ende hier-omme moghen wi gheerne dooeghen, op-dat wi hem gheliken ende na-volghen in sine glorie, ende in die glorie sijns vader, daer hi één mede es, in één ghebruken des heileghs gheests. Daer selen wi alle singhen in den name ons heeren jhesu cristi, ieghewelc sunderlinghe³⁾ in sinen gheeste na dat hi verdient heeft ende vore gode weerdegh es. * 4. Tekortschieten in Gods lof, bij den overgang naar de passieve Godservaring. * Hier-na volght de vierde maniere van hemelschen sanghe, de inneghste, de edelste ende de hooeghste, dat es: ghebreken in den love goods. Onse hemelsche vader es ghieregh ende melde. Sinen gheminden die verhaven sijn in den gheeste, ende wandelen vore sine anschijn,

1) Prins.

2) Die Hem.

3) Bizonder.

[p. 259]

dien gheeft hi meldelec sine gratie, sine gaven ende sine ghiften, ende eischt ieghewelken sunderlinghe¹⁾ dat hi heme antwaerde met danke ende met love, ende met allen goeden werken, na²⁾ dat hi ghegaeft³⁾ es van buten ende van binnen. Want de gratie gods en werdt niet ghegheven idelec noch te vergheefs. Eest dat wi haers ware-nemem si vloeyt, ende gheeft altoes al dies wi behoeven, ende si eischt ons weder al dat wi vermoghen. Ende tusschen dese twee⁴⁾ werden alle dooghde gheufent sonder dolen. Maer boven alle werke ende ufeninghe van dooghden soe vertooent onse hemelsche vader sinen sunderlinghen⁵⁾ gheminden, dat hi niet alleene en es ghieregh ende melde in eisschene ende in ghevene, maer hi es selve ghieregheit ende meldheit; want hi wilt ons hem-selven gheven ende al dat hi es, ende hi wilt dat wi ons heme weder-gheven, met al dat wi sijn. Ende aldus wilt hi te-male onse sijn, ende dat wi te-male sine sijn ende nochtan blijft ieghewelc al dat hi es, want wi en moghen⁶⁾ niet god werden, maer wi sijn gode gheéeneght met middele, ende sonder middel⁷⁾. Wi sijn heme gheëeneght overmids sine gratie ende onse goede werke. Hi leeft in ons, ende wi in heme, overmids underlinghe minne, dat es: sine ghenade ende onse dooghde. Wi sijn heme ghevolghsam, ende eens-willen met heme in allen goede. Sijn gheest ende sine gratie werct alle onse goede werke eighelekere dan wi selve doen. Sine gratie in ons, ende onse minne te heme, dat es een werc dat wi underlinghe te gadere werken. Onse minne te gode, dat es dat hooeghste ende dat edelste werc dat wi ghevoelen moghen tusschen ons ende gode. De gheest gods eischt onsen gheeste dat wi gode minnen, danken ende loven na⁸⁾ sine edelheit ende na sine weerdde. Ende hier-in ghebreken alle minnende gheeste in hemel ende in eerde. Si werken hen ute, ende vallen alle in onmacht vore de grondelooese hooegheit gods. Ende dit es dat edelste ende dat hooeghste middel tusschen ons ende gode. Hier es de gratie gods vol-

1) In 't bizonder.

2) Naar.

3) Begiftigd.

4) D.i. haar vloeien en haar opvorderen.

5) Bizondere.

6) Kunnen.

7) Vgl. Brulocht, Deel I, blz. 204 vv.; Spieghel, blz. 206, b.

8) Naar.

[p. 260]

maect met allen dooghden. Boven dit middel sijn wi gode gheëeneght sonder middel, boven gratie ende boven alle dooghde, want boven dit middel hebben wi dat beelde gods ontfaen in de levendegheit onser zielen¹⁾, ende daer sijn wi gode gheëeneght sonder middel, nochtan²⁾ en werden wi niet god. Maer wi bliven altooes gode ghelijc, ende hi leeft in ons, ende wi in heme overmids sine gratie ende onse goede werke. Aldus sijn wi gode gheëeneght sonder middel boven alle dooghde, daer wi sijn beelde draghen in dat overste onser ghescapenheit; nochtan bliven wi altoes in ons-selven heme ghelijc ende gheëeneght overmids sine gratie ende onse dooghtsamme leven. Ende aldus bliven wi gode eewelec ghelijc in gratiën ende in gloriën, ende, boven ghelijc, één met heme in onsen eeweghen beelde. De levende eenegheit met gode es in onsen wesene³⁾. Wi en moghense⁴⁾ niet begripen, verhalen noch hervolghen. Si speelt al onsen crachten vore⁵⁾, ende eischt ons één te sine met gode al sonder middel. Ende dit en konnen wi niet gheleisten. Ende hier-omme volghen wi heme na in eenen ledeghen sine ons wesens. In dit ledeghe sijn rast ende wooent de gheest ons heeren met allen sinen gaven. Hi gheest⁶⁾ sine gratie ende sine gaven in alle onse crachte, ende eischt ons: minnen, danken ende loven. Ende hi wooent selve in onsen wesene, ende eischt ons ledecheit, ende .i. te sine met heme boven alle dooghde. Ende hier-omme en connen wi niet ghedueren in ons met goeden werken, noch boven ons met gode in ledegheiden. Ende dit es dat inneghste spel van minnen. De gheest ons heeren⁷⁾ es .i. eewegh werc gods, ende hi wilt dat wi eewelec werken ende heme gheliken. Ende hi es oec raste ende ghebruken des vaders ende des soons ende alle sijnre ghemindere in eewegher ledegheit. Dat gebruken es boven onse werken, wi en moghens⁸⁾ niet begripen⁹⁾.

1) Vgl. Spieghel, blz. 166.

2) Al.

3) Vgl. Spieghel, blz. 216.

4) Kunnen.

5) Blijft steeds buiten haar bereik.

6) Gheeft G, D, w. Gheest is oorspronkelijk, gelijk uit andere plaatsen blijkt. Zie verder, blz. 262.

7) De H. Geest.

8) Mogen des, kunnen het.

9) Vatten.

[p. 261]

Ende onse werken blijft altoes beneden ghebrukene, wi en moghent int gebruken niet bringen. In den werkene ghebreken wi altoes, wi en connen gode niet gnoech gheminnen. In den ghebrukene es ons gnoegh: wi sijn al dat wi willen. Siet dit es de vierde maniere van hemelschen sanghe, ende oec de edelste die men ufent in hemel ende in erde.

* b. Gods lofbetuiging met Christus in de zaligheid des hemels. *

* 1. Geestelijk karakter der lofbetuiging. * Maer ghi selt weten dat god, noch inghele, noch zielen niet en singhen met lijfleken stemmen, want si sijn gheeste. Si en hebben noch ooeren, noch mond, noch tonghe, noch strote, noch kele, sang mede te formeerne. Nochtan sprect de heileghe scriftuere dat god sprac tote abrahamme, moysesse; tote den patriarken ende tote den propheten, in menegher wijs, met senleken¹⁾ waerden, eer hi menscheit ane-nam. Ende de heileghe kerke tuught dat de inghele selen singhen: sanctus, sanctus, eewelec sonder inde. Ende de inghel gabriël brachte onser vrouwen boodscap dat si soude ontfaen den sone gods van den heileghen gheeste. Ende de inghele voerden sente mertens ziele in den hemel met sanghe, Maria magdalena wart ghespijst ende ghevoedt alle daghe met der inghele sanghe. Ende hier omme, goede gheeste ende quade, ende zielen, die moghen hen vertooenen den menschen in wat formen dat si willen, alsoe verre alst god ghestaden wilt. Maer des en es gheene nooed²⁾ in den eeweghen levene, want wi selen aensien met onsen verstendeghen ooeghen de glorie gods, alre inghele ende alre heileghen int ghemeine, ende ieghewelcs sunderlinghen³⁾ looen ende glorie in alre wijs dat wijs⁴⁾ begheeren.

* 2. Lichamelijke en geestelijke vreugde na de verrijzenis. * Maer in den lesten daghe, ten ordeele gods, alse wi verresen sijn met onsen gloriosen lichamen

1) Zinnelijk waarneembare.

2) Behoefte.

3) Bizonder.

4) Wi des.

[p. 262]

overmids de cracht ons heeren, selen onse lichamen wit ende blickende sijn alse de snee, schinende claerre¹⁾ dan de sonne, doorschinegh alse een cristael. Ende ieghewelc sal sijn teeken hebben in eeren ende in gloriën, na alre wijs dat hi gheleden ende ghedooeght heeft, in martiliën ende in anderen dooeghene, willeghlec ende vrilec omme de eere gods. Want alle dinghe selen gheordent sijn ende ghelooent na de wijsheit gods ende edelheit onser goeder werke. Ende cristus onse kantere ende onse voorsanghere sal singhen met sijnre glorioser sueter stemmen .i. eewegh liedeken, dat es: lof ende eere sinen hemelschen vader. Ende wi selen alle na-singhen dat-selve liedeken met bliden moede, met claren stemmen, eewelec al sonder inde. Blisscap ende glorie onser zielen sal vloeyen in onse senne ende dore alle onse lede. Ende wi selen ons underlinghe aensien met gloriosen ooeghen, hooeren ende spreken, ende singhen den lof ons heeren met onghebrekeleken stemmen. Ende cristus sal ons dienen, ende hi sal ons tooenen sijn claer anschijn ende sinen gloriosen lichame, met allen dien teekenen van trouwen ende van minnen die daer in gheprintd sijn. Ende wi selen aensien alle de gloriose lichamen met allen den teekenen van minnen daer si gode in ghedient hebben van beghinne der werelt. Ende al onse senleke leven sal vervult sijn met der gloriën gods van buten ende van binnen. Onse levende herte sal onsteken sijn met berrender minnen te gode ende tote allen heileghen. Ende alle de crachte onser zielen selen vervult sijn met gloriën, ende ghegheest met den gaven gods, ende met allen dooghden die si ghewracht hebben van beghinne. Ende boven al dit selen wi ontgheest sijn in de glorie gods, die grondelooes es, onbegripelec ende sonder mate. Dierre selen wi ghebruken met gode eewelec, al sonder inde.

* 3. Het hemelsch lofkoor geleid door Christus. * Ende cristus in menscheleker natueren sal regéren den rechten chooer, want hi es dat hooeghste ende dat edelste dat god ie ghemaecte. Ende te dien chooere behooeren si

1) Klaarder.

[p. 263]

alle daer hi in leeft, ende die in heme leven. Dander chooer behooert den inghelen toe. Al sijn si edelre in der natueren, wi sijn hooeghere ghegaeft in cristo jhesu, daer wi een mede sijn. Ende hier-omme sal cristus sijn de overste bisscop, tusschen den chooer der inghele ende der menschen, vore den throoen der hooegher mogentheit gods. Ende hi sal offeren ende vernuwen vore sinen hemelschen vader den almechteghen god, alle de offeranden die ie gheoffert worden¹⁾ van²⁾ inghelen ende van menschen; ende die selen sonder onderlaet vernuwen, ende altoes ghestadeght bliven in de glorie gods. * 4. De zaligheid. * Siet aldus selen onse lichamen ende onse senne glorioos ende salech sijn, daer wi nu gode mede dienen; gheliker-wijs dat cristus lichame glorioos es, daer hi gode ende ons mede ghedient heeft. Ende onse zielen selen sijn saleghe gloriose gheeste, daer wi nu ende eewelec gode mede minnen, danken ende loven; gheliker-wijs dat de ziele cristi, inghele ende alle gheeste, salegh ende glorioos sijn, die gode minnen, danken ende loven. Ende overmids cristum selen wi ons alle ontgheesten in gode, ende wi selen één sijn met heme in ghebrukene, in eewegher salegheit. Ende hier-mede latic de vijfte trappe van onsen hemelschen grade.

1) Werden.

2) Door.