Werken. Deel III

[p. 198]

* IV. Derde staat. het medeleven met het Goddelijke leven. *

Nu sijn selke menschen die, boven alle ufeninghe van dooghden, in hen ghevoelen ende bevenden een levende leven, dat te gadere ghevoeght es: ghescapen ende onghescapen, god ende creatuere.

* A. De juiste, bovennatuurlijke opvatting van dit medeleven. *

* a. Natuurlijk verband en gelijkenis van geschapen en ongeschapen leven, als aanleiding tot quietistische verwarring. *

Ghi selt weten dat wi hebben een eewegh leven in den beelde der wijsheit gods¹⁾. Dat leven blijft altoes in den vader, ende vloeyt ute met den sone, ende es wederbooeght in die selve natuere met den heileghen gheeste; ende aldus leven wi eewelec in onsen beelde der heilegher driheit ende der vaderleker eenheit. Ende hier ute hebben wi .i. ghescapen leven, vloeyende ute der-selver wijsheit gods; ende daer-in bekint god sine macht, sine wijsheit ende sine goedheit, ende dat es sijn beelde daer hi mede leeft in ons²⁾. Ende ute sinen beelde heeft onse leven .iij. eighenscape, daer wi sinen beelde, dat wi ontfaen hebben³⁾, mede gheliken. Want onse leven es altoes wesende, siende, ende neighende in den orsprong onser ghescapenheit. Daer leven wi uut gode, ende toe gode; ende god in ons, ende wi in heme. Ende dit es .i. levende leven dat in ons allen es weselec ende in blooeter natueren. Want het es boven hopen ende ghelooeven, boven gratie ende alle ufeninghe van dooghden. Ende hier-omme eest één: sijn wesen, sijn leven, ende sijn werken. Ende dit leven es verborghen in gode, ende in de substantie onser

1) Het Woord, als Oerbeeld v.h. geschapene.

2) Als blijvende Oorzaak onzer geschapenheid.

3) Gelijk het zegelwas den stempel.

[p. 199]

zielen. Maer want in ons allen van natueren es, soe moghent selke menschen verstaen sonder gratie ende sonder ghelooeve ochte eeneghe ufeninghe van dooghden. Ende dat sijn leedeghe inghekeerde menschen boven senleke beelden in de blooete eenvuldegheit haers wesens. Daer dunct hen dat si heilegh ende salegh sijn. Ende selke wanen god sijn. Ende si en achten gheen ding goed noch quaed, in dien dat si hen ontbeelden connen, ende in blooeter leedegheit hare eighen wesen venden ende besitten moghen. Dit sijn valsche, onghelooeveghe menschen, daer ic vore ave ghesproken hebbe, in de sevende partye¹⁾ dien men dat heileghe sacrament niet gheven en sal; want si sijn in allen bedroghen ende vermaledijt van gode ende van der heilegher kerken.

1) Vgl. boven, g., 2, blz. 191.

* b. Noodzakelijke inachtneming van ons ideeël leven in God, en wat dit is ten opzichte van ongeschapen en geschapen leven. *

Nu heft dan op uwe ooeghen boven redene ende boven alle ufeninghe van dooghden, ende siet ane met minnenden gheeste, met starenden ooeghen, dat levende leven dat orsprong ende sake es alles levens ende alre heilecheit. Dat es ane te siene alse .i. glorioos abys der rijcheit gods, ende alse eene levende fonteyne, daer²⁾ wi ons gheëenecht met gode ghevoelen, uut-vloeyende³⁾ in alle onse crachte met gratiën ende met menechvuldeghen gaven, ende ieghenwelken⁴⁾ sonderlinghe⁵⁾, na dat sijs⁶⁾ behoeven ende werdegh sijn. In die fonteyne ons levens sijn wi alle met gode vereenecht, maer in den rivieren sijnre ghenaden sijn wi ghedeilt, ende ontfaen alle met onderscheede, ieghewelc dat heme toe-behooert⁷⁾. Nochtan bliven wi altoes underlinghe vereeneght

2) Waarin.

3) Slaat op fonteyne.

4) 3^e nv.: voor ieder afzonderlijk.

5) Denk bij: uut-vloeyende.

6) Sij des. Men verwachtte hys. Sys komt met de meervoudsgedachte van ieghewelc overeen. Men kan lastig ieghewelken en sijs op crachten doen slaan, èn om den zin, èn om het onmiddellijk volgende.

7) Past.

[p. 200]

in caritaten, ende in menscheleker natueren, ende boven al in dat levende leven daer wi alle met gode gheëenecht sijn. Die eeninghe die wi met gode hebben, die es boven redene ende boven sen. Daer sijn wi in éénen gheeste in éénen levene met gode. Dit leven en mach nieman sien, venden noch besitten, hi en si, overmids minne ende de ghenade gods, sijns-selfs ghestorven in dat levende leven, ende in die fonteyne ghedooept, ende anderwerf gheboren in godleke vriheit uut den gheeste gods, ende altoes inblivende ende gode gheëeneght in dat levende leven, ende overmids rijcheit ende volheit sijnre minnen altoes vernuwen¹⁾ ende uutvloeyen²⁾ met gratiën in allen dooghden. Siet dit es .i. eewegh hemelsch leven gheboren ute den heileghen gheeste, ende altoes vernuwende in minnen tusschen ons ende gode; want gods were es eewegh in de leedegheit onser zielen. Ende wi hebben alle .i. eewegh leven met den sone inden vader³⁾; ende dat selve leven vloeyt ende wert gheboren met den sone ute den vader; ende dat leven heeft de vader met den sone eewelec bekint ende ghemindt in den heileghen gheeste. Ende aldus hebben wi een levende leven dat eewegh es in gode, vóre alle ghescapenheit. Ende ute dien levene heeft ons god ghescapen, maer niet van dien levene noch van sijnre substantiën, maar van niete. Ende onse ghescapen leven hangt in sijn eeweghe leven dat wi in gode hebben⁴⁾, alse in sine eeweghe sake⁵⁾, die heme eighen es van natueren⁶⁾. Ende hier omme es onse ghescapen leven één leven sonder middel⁷⁾ met dien levene dat wi in gode hebben. Ende dat eeweghe leven dat wi in gode hebben⁴⁾, dat es sonder middel één met gode⁸⁾. Want hi es een levende exemplaer alles dies dat hi ghemaect heeft⁹⁾, Ende hi es sake⁵⁾ ende orsake alre creatueren. Ende hi bekint hem-selven ende alle ding in éénen siene. Ende al dat hi bekint met onderscheede in den spieghel sijnre wijsheit, in beelden, in ordenen, in for-

1) Vernuwende M⁴.

2) Uutvloeyende M⁴.

3) T.w. in ons Oerbeeld, in het Woord.

4) In ons Oerbeeld.

5) Beginsel.

6) Waar Hij identisch mede is, en waar wij deel aan hebben.

7) Tusschenheid.

4) In ons Oerbeeld.

8) Al wat in het Woord is, is God.

9) Daarom is het Oerbeeld van alles in Hem.

5) Beginsel.

[p. 201]

men, in redenen: dat es al waerheit ende leven; ende dat leven es hi selve, want in heme en es niet dan sijns-selfs natuere. Nochtan sijn alle ding in heme sonder hen selven, alse in hare eighene sake. Ende hier omme sprect sente Jan: ‘al dat ghemaect es, dat was leven in heme’¹⁾, ende dat leven es hi selve. Wi hebben alle, boven onse ghescapenheit, .i. eewegh leven in gode, alse in onse levende sake die ons ghemaect ende ghescapen heeft van niete. Maer wi en sijn niet god, noch wi en hebben ons-selven niet ghemaect. Wi en sijn oec uut gode niet ghevloten van natueren. Maer want²⁾ ons god eewelec bekint ende ghewilt heeft in hem-selven, soe heeft hi ons ghemaect, niet van natuerens³⁾, noch van nooede, maer van vriheit sijns willen. Ende hi bekint alle ding. Ende al dat hi wilt vermach hi te doene in hemel ende in eerde.

1) Joan. 1, 3, 4.

2) Omdat.

3) Natuurnoodzakelijk.

* c. Verheffing tot het ongeschapene leven door de genade der Godsschouwing. *

Ende hi es in ons: licht ende waerheit. Ende hi vertooent heme in dat overste onser ghescapenheit, ende verheft onse ghedachte⁴⁾ in puerheit, ende onsen gheest⁵⁾ in godleke vriheit, ende onse verstaen in onghebeelde blooetheit. Ende hi verclaert ons met eewegher wijsheit⁶⁾, ende leert ons staren ende scouwen sine grondelooese rijcheit: aldaer es leven sonder arbeit, in die fonteyne alre ghenadegheit; daer es smaken ende ghevoelen eewegher salegheit, in volcomender satheit⁷⁾, sonder alle verdrietelecheit.

Nu laetd ons overliden⁸⁾
Al dat met der tijd vergheet,
Soe moghen wi ons in minnen verbliden,
Want eewegh leven es ons bereed.

4) Hier wel = Lat. memoria, geestelijk herdenkingsvermogen.

5) Hier = Lat. spiritus, in den zin van geestelijk streefvermogen.

6) Het Woord.

7) Verzadiging.

8) Voorbijgaan.

[p. 202]

* B. De weerspiegelende aanleg der ziel als grondslag der roeping en uitnoodiging tot dit medeleven, en als weg zijner verwezenlijking. *

* a. De levende spiegel der ziel. *

In beghinne der werelt, doe god den iersten mensche maken woude in onser natueren, doe sprac hi in drivuldegheit der persone: ‘Maken wi den mensche toe onsen beelde ende toe onsen ghelike¹⁾’²⁾. God es .i. gheest: sijn spreken dat es sijn bekinnen; sijn werken dat es sijn willen. Ende hi vermach al dat hi wilt. Ende al sijn werken es gratioos³⁾ ende wel gheordent. Ende hi heeft ieghewelcs menschen ziele ghescapen alse eenen levenden spieghel, daer hi dat beelde sijnre natueren in ghedruct heeft. Ende alsoe leeft hi ghebeeldt in ons, ende wi in heme; want onse ghescapene leven es één sonder middel⁴⁾ met dien beelde ende met dien levene dat wi eewelec in gode hebben. Ende dat leven dat wi in gode hebben, dat es sonder middel één⁵⁾ in gode. Want het leeft met den sone ongheboren in den vader, ende het wert gheboren met den sone ute den vader, ende vloeyt ute hen beiden met den heileghen gheeste. Ende aldus leven wi eewelec in gode ende god in ons. Want onse ghescapenheit leeft in onsen eeweghen beelde dat wi hebben in den sone gods. Ende onse eewegh beelde es één met der wijsheit gods, ende leeft in onse ghescapenheit.

1) Gelijkenis.

2) Gen. 1, 26.

3) Minzaam.

4) Zonder tusschenheid vereenigd met.

5) Denk bij: met Gode.

* b. Roeping, uitnoodiging en vereischte beantwoording. *

Ende hier-omme vernuwet die eeweghe gheboort⁶⁾, ende dat uutvloeyen des heileghs gheests in de leedegheit onser zielen altoes sonder onderlaet⁷⁾. Want god heeft ons eewelec bekindt ende ghemindt, gheroepen ende vercoren. Eest alsoe dat wine

6) Van den Zoon.

7) Door de bizondere tegenwoordigheid der Drieënheid, op grand der heiligmakende genade.

[p. 203]

weder willen bekinnen, minnen ende verkiesen, soe sijn wi heilegh ende salegh ende eewelec vercoren. Ende onse hemelsche vader sal ons vertooenen, in dat overste onser zielen, sine godleke claerheit; want wi sijn sijn rike, ende hi wooent ende regneert in ons. Ende gheliker-wijs dat de sonne des hemels met haren raeyen dorschijnt ende verlicht ende vrochtbaer maect al de werelt, alsoe doet oec de claerheit gods die regneert in dat overste onser ghedachte¹⁾. Si gheeft uut in alle onse crachte clare blickende raeyen, dat sijn godleke gaven: const, wijsheit ende claer verstaen, redeleec ghemerc ende onderscheet in allen dooghden. Ende hier-mede es gheciert dat rike gods in onser zielen. Maer minne sonder mate, die god selve es²⁾, die regneert in puerheit ons gheests³⁾ alse eene gloet van berrenden kolen. Si gheeft uut blickende berrende ghensteren, die gherinen ende ontfunken in invieregher minnen: herte ende sen, wille ende begheerte ende alle der zielen crachte, in storme, in woede⁴⁾, in ongheduere wiselooeser minnen. Siet dit sijn de wapene daer wi mede striden jeghen de vreesseleke onghehiere minne gods, die alle minnende gheeste wilt verberren ende verslinden in hars selfsheit. Nochtan⁵⁾ wapent si ons met haren gaven, ende verlicht onse redene, ende ghebiedt ende raedt ende leert ons dat wi ons weeren ende striden, ende onse recht in minnen jeghen hare behouden alsoe langhe alse wi moghen. Ende hier-toe gheeft si ons cracht, const⁶⁾ ende wijsheit. Si trect alle onse senleke crachte in .i. inwendegh ghevoelen. Si doet onse herten minnen, begheeren ende smaken. Si gheeft onser zielen scouwen ende staren. Si gheeft ons devotie, ende doet ons met berrenden vlammen opwert varen. Si gheeft onsen verstane, kinnesse ende smaec eewegher wijsheit. Si gherijnt⁷⁾ de minnende cracht, ende doet des menschen gheest berren ende versmelten in weerdecheiden vore hare anschijn.

1) In den zin van Lat. mens.

2) De H. Geest.

3) In den zin van Lat. spiritus.

4) Onstuimigheid.

5) Nog.

6) Kennis.

7) Van gherinen.

[p. 204]

* c. Spiegel tegenover spiegel, of de verwezenlijking. *

Siet hier moet onse redene wiken, ende al were met onderscheede; want onse crachte werden eenvuldegh in minnen, ende swighen ende nighen in dat anschijn des vader. Want de oppenbaringhe des vader verheft de ziele boven redene in onghebeelde blooetheit. Daer es de ziele eenvuldegh, suver ende reine, ende leedegh alre ding. Ende in die puere leedecheit vertooent de vader sine godleke claerheit¹⁾. In die claerheit en mach comen redene noch sen, ghemerc noch onderscheet: dit moet al daer onder bliven; want die claerheit sonder mate verblent de redeleke ooeghen, alsoe dat si wiken moeten den onbegripeleken lichte. Maer die eenvuldeghe ooeghe boven redene in den gronde der verstendegheit, die es altoes open²⁾, ende scouwet ende staert met blooeten ghesichte dat licht met den selven lichte³⁾. Daer es ooeghe jeghen ooeghe, spieghel jeghen spieghel, beelde jeghen beelde.

1) Het Woord.

2) Ex potentia obedientiali, naar de theologie zegt.

3) Het Woord met het Woord zelf.

* d. Deze verwezenlijking is geen vereenzelviging met God, en heeft geen plaats zonder zijn hulp en onze voorbereidende medewerking. *

Met desen .iij. sijn wi gode ghelijc ende heme gheëeneght; want de sie in onse eenvuldeghe ooeghe es een levende spieghel dien god ghemaect heeft toe sinen beelde, ende daer hi sijn beelde in ghedruct heeft. Sijn beelde, dat es sine godleke claerheit; daer-mede heeft hi overvloedegh vervult den spieghel onser zielen, alsoe dat daer en-gheene andere claerheit noch andere beelde in comen en mach⁴⁾. Maer die claerheit en es gheen middel⁵⁾ tusschen ons ende gode, want si es dat selve dat wi sien⁶⁾, ende oec dat licht daer wi mede sien, maer niet onse ooeghe die siet. Want al es dat beelde gods sonder middel⁵⁾ in den spieghel onser zielen ende heme gheëenecht, nochtan en es dat beelde de spieghel niet,

4) Die blijven in de hoogste vermogens.

5) Tusschenheid.

6) Vgl. S. Thom. Sum. theol. 1a. 9. 12, a. 5, c.

5) Tusschenheid.

[p. 205]

want god en wert niet creatuere. Maer de eeninghe des beelds in den spieghel es soe grooet ende soe edel, dat de ziele ghenoemt es dat beelde gods. Voert-meer, dat selve beelde gods dat wi ontfaen hebben ende draghen in onser zielen, dat es de sone gods, de eeweghe spieghel, de¹⁾ wijsheit gods, daer wi alle in leven ende eewelec in ghebeelt sijn. Nochtan en sijn wi de wijsheit gods niet; want soe hadden wi ons-selven ghemaect, ende dat es onmoghelec ende onghelooeve; want al dat wi sijn, ende al dat wi hebben, dat hebben wi van gode, ende niet van ons-selven. Ende al es de edelheit groet onser zielen, si es den sondare verborghen, ende oec meneghen goeden menschen. Ende al dat wi bekinnen moghen in lichte der natueren, dat es onvolcomen, sonder smaec ende sonder ghevoelen. Want wi en moghen gode niet bescouwen, noch sijn rike venden in onser zielen, sonder sine hulpe ende sine ghenade, ende onse ghewareghe ufeninghe in sijnre minnen.

1) Der H.

* C. De onmiddellijke, positieve en negatieve voorwaarden van dit medeleven. *

* a. De mystieke dood aan de geschapen werking als voorwaarde der invorming Gods. *

In den name ons heeren jhesu cristi die een willegh spieghel es sijns-selfs: hi vertooent heme dien hi wilt. Ende dat sijn de-ghene die haers-selfs vertijen ende sijnre gratiën volghen in doene, in latene, in allen dooghden, ende, overmids ghelooeve hope ende minne, boven alle hare werke verhaven sijn in dat blooete ghesichte der zielen, dat es: de sempele ooeghe, altoes open boven redene in den gronde onser verstendegheit; daer vertooent hare de eeweghe waerheit, daer-mede es vervult onse blooete ghesichte, dat es: de sempele ooeghe onser zielen. Hare²⁾ wesen, hare leven, hare werken, dat es: scouwen, vlieghen ende looepen, ende onser ghescapenheit

2) Slaat op ooeghe.

[p. 206]

altoes onthooeghen, sonder ommesien ochte wederkeer. Salegh sijn de siende ooeghen dien god vertooent sijn rike ende sine glorie, dat es hi selve. Want onse hemelsche vader leeft in dat rike onser zielen alse in hem-selven. Daer gheeft hi ons sine onbegripeleke claerheit¹⁾, boven onse verstaen, in dat eighendoem²⁾ onser verstendegheit. Ende de vader met den sone vloeyen in ons hare grondelooese minne³⁾, boven wille ende boven werc. Onse wille in den gronde onser goetwillecheit, dat es de viereghe vonke, der zielen levendegheit. Daèr ghebaert de vader sinen sone, ende daer vloeyt haerre beider minne grondelooes. Maer dat werc gods en connen wi niet begripen, noch onse begrijp en mach daer in niet comen; want alle onse crachte met haren werken moeten wiken ende ghedooeghen die overforminghe gods. Daer wi ghewracht werden ende overgheest met den gheeste ons heeren, daer sijn wi sonen gods⁴⁾, van ghenaden niet van natueren. Daer werden wi gheëenvuldeght. Want alle onse crachte ghebreken in hare eighen werken, ende smelten ende vervlieten in dat anschijn der eewegher minnen gods. Ende hier-omme es dit gheheeten: een vernieutende leven in minnen.

1) Het Woord.

2) Grond.

3) Den H. Geest.

4) Vgl. Blinckenden Steen, blz. 21.

* b. Vereeniging en eenheid, geen vereenzelviging, zelfs niet bij Christus' ziel. *

Nu verstaet, in verhavenheit van gheeste; want hier-mede onthooeght de mensche allen sinen crachten ende haren werken, ende comt in sinen ledeghen staet, ende in sinen eenvuldeghen aert, ende in puerheit van gheeste. Onse ledeghe staet, dat es: blooette onghebeeltheit. Onse eenvuldeghe aert, dat es: scouwen eeweghe waerheit. Puerheit van gheeste, dat es: gheëeneght te sine met den gheeste gods. Daer ghevoelen wi ons eenegh met gode, ende eenegheit in gode; ghegheest met gode, ende ontgeest in gode.

[p. 207]

De levende eeninghe die wi met gode ghevoelen, die es werkelec, ende vernuwet altoes tusschen ons ende gode. In dien dat wi underlinghe kussen ende gherinen, soe ghevoelen wi anderheit, die ons niet ghedueren en laetd¹⁾ in ons selven. Want al sijn wi boven redene, wi en sijn niet sonder redene. Ende hier omme ghevoelen wi dat wi gherinen, ende gherenen werden; minnen, ende ghemindt werden, ende altoes vernuwen ende wederkeeren in ons-selven, gaen ende comen alse de blixene des hemels. Want wat wi in minnen nighen ende crighen, dat es swemmen jeghen stroem: wi en connen onse ghescapenheit niet doorvaren noch overliden. Ende hier omme es sijn gherinen, ende onse verborghene inneghe crighen²⁾ dat leste middel³⁾ tusschen ons ende gode, daer wi met heme vereeneghen in underlinghen ontmoete van minnen. Want de levende fonteyne des heileghs gheests daer wi met gode vereeneghen, die heeft eene wallende adere, dat es: gods gherinen; die es soe starc ende soe stuer, wi en moghen niet doorcomen⁴⁾ in dat abys sijnre grondelooeser minnen. Ende hier-omme bliven wi altoes staende boven redene in ons selfsheit: onghebeeldt, starende, crighende, in onbegripeleker rijcheit. Dit sijn .iij. eighenscape der zielen natuere, hare leven ende hare werken. Hier-mede es si gode ghelijc in hare hooeghste edelheit. Daer⁵⁾ si andwerdt der eewegher driheit gods, daer⁵⁾ es der zielen natuere ledegh, onghebeeldt: wooeninghe des vader, sijn tempel ende sijn rike. Ende hi ghebaert sinen sone, dat es sine claerheit, in die opene starende ooeghe. Ende hi vloeyt sinen gheest, dat es sine minne, in dat inneghe crighen des gheests, daer hi altoes crijght in eewegheit. In onsen werken bliven wi altoes ghelijc in puerheit ons gheests. Want wi ghevoelen dat wi scouwen ende crighen in een ander dan dat wi selve sijn: hier-mede sijn wi ghelijc. Maer in sinen werken werden wi ghewracht van sinen gheeste, ende ghedooeghen

1) Laetet.

2) Streven.

3) Tusschenheid.

4) Doordringen tot.

5) Aldus A en G; Omgekeerd daer... Daer D, M⁴; daer... daer H. De lezing van D, M⁴ kan natuurlijker schijnen, maar is niet zeker de oorspronkelijke.

5) Aldus A en G; Omgekeerd daer... Daer D, M⁴; daer... daer H. De lezing van D, M⁴ kan natuurlijker schijnen, maar is niet zeker de oorspronkelijke.

[p. 208]

de overforminghe sijnre claerheit ende sijnre minnen. Daer sijn wi boven ghelijc, de sonen gods van ghenaden. Ende alse wi in ons ghevoelen dat wi werken ende crighen in heme, ende dat wi ghedooeghen ende ghewracht werden van heme, dit bekinnen wi al in sinen lichte; ende wi smaken ende ghevoelen in sinen gheeste, sijnre minnen. Ende in der eeninghen sijn wi één gheest, één leven met heme; maer altoes bliven wi creatueren, want al sijn wi overformt in sinen lichte, ende overgheestd in sijnre minnen, wi bekinnen ende ghevoelen ons een ander van heme. Ende hier-omme moeten wi in heme altoes scouwen ende crighen, ende dit werc sal ons eewelec bliven. Want onse ghescapenheit en moghen wi niet verliesen, noch soe puer overliden, wi en moeten eewelec een ander van gode bliven. Want al heeft de sone gods onse natuere ane-ghenomen ende hem-selven mensche ghemaect, hi en heeft ons niet god ghemaect. Want menegh mensche leeft in sonden, ende es onsalegh, ende wert verdoemt. Maer hi heeft eene ziele ghescapen van niete, ende daer-toe eenen lichame van den reinen bloede der maeght mariën. Ende die ziele, met den lichame, heeft hi ane-ghenomen ende heme gheëeneght, alsoe dat hi es gods sone ende mariën¹⁾, god ende mensche in éénen persooen. Ende gheliker-wijs dat ziele ende lichame maken éénen mensche, alsoe es gods sone, ende jhesus, mariën¹⁾ sone, één levende cristus, heere ende god hemelrijcs ende erterijcs; want sine ziele es eenformegh met der wijsheit gods. Nochtan en es sine ziele niet god, noch gods natuere. Noch de natuere gods en mach niet werden creatuere. Maer die .ij. natueren, onverminght in éénen godleken persooen, ende dat es jhesus cristus onse lieve heere. Hi es alleene met gode boven alle creatueren een moghende levende prinche in hemel ende in eerde, ende nieman meer heme ghelijc. Want sine mensheit was vervult met alle den gaven gods, ende volheit alre heilegheit. Ende al dat andere heileghen heb-

1) 2^e nc.

1) 2^e nc.

[p. 209]

ben ghehadt van beghinne der werelt, ochte hebben moghen eewelec, dat es ghedeilt met paertyen, na den wille gods. Maer de menscheit ons heeren heeft onghedeilde volheit alre gaven alleene ontfaen, daer hi mede vervult heeft ende vervullen mach¹⁾ alle creatueren. Ende hi es alleene orsake alles dies goeds dat wi van gode hebben ochte vercrighen moghen.

1) Kan.

* c. Uitweiding: over de natuur, het leven en de rol van den Godmensch, tegen de dwalenden die zich Christus wanen. *

Die gratie ons heeren jhesu cristi moete²⁾ ons verlichten in alre waerheit diere ons nooed es. Want in den beghinne doe sine ziele ghescapen was ende gheëeneght der wijsheit gods, sine redene was soe claer ende sijn verstennesse soe verlicht, dat sine ziele bekinde alle creatueren met onderscheede die ye gheworden ochte emmermeer werden souden. Ende sine menscheit ontfing van boven van sinen hemelschen vader cracht ende macht alre ding in hemel ende in eerde, alsoe dat hi mochte gheven ende nemen, dooeden ende levende maken, teekene ende mirakelen doen alsoe vele alse hi selve woude, sonden verlaten³⁾ ende gratie gheven ende eewegh leven. Want al dat god ghemaect heeft was sijnre menscheit onderworpen, na al sinen wille. Ende de heileghe gheest raste in sine ziele ende in sine menscheleke natuere met allen sinen gaven, ende maectene rike, melde ende overvloeyende in alle de-ghene die sijns behoefden ende begheerden. Hi was ooetmoedegh, verduldegh, saechte ende ontfarmhertegh, vol ghenaden ende vol trouwen, ghehooersam, ghelatens willen, ende onsculdegh. Ende hi gaf hem-selven, versmaedt ende verworpen, onder alle menschen. Ende hi booeghde sine kniën, ende aenbeedde sinen god ende sinen vader. Ende hi leverde heme in de dooet, op-dat wi salegh mochten sijn ende met heme eewelec leven. Hi es onse reghele ende onse spieghel daer wi na leven

2) Moge.

3) Vergeven.

[p. 210]

souden. Sine menscheit es eene lanteerne der claerheit gods, die verlicht heeft hemel ende eerde, ende eewelec verlichten sal. Sijn ghebenedide name, jhesus, was eewelec voorsien, gheroepen ende vercoren, ende van den inghel gheboodscaept der maeght mariën, sijnre moeder: dat hi soude sijn gods sone, ende hare sone, god ende mensche in éénen persooen. Ende alsoe es hi ons ghegheven, ende heeft ons gheleeft, ghedient ende gheleert, ende met sijnre dooet ghecocht ende verlooest, ende onse sonden ave-ghewasschen in sijn heileghe bloed. Ende hi es op-ghevaren boven alle hemele ende boven alle chooere der inghele, ende sitd ghecrooent ter rechter hand sijns vader, ghelijc heme in eeren ende in machte. Ende vore heme booeghen alle kniën, want hi es alre heeren heere ende coning alre coninghe, ende sijn rike en heeft inde noch beghin. Nochtan spreken selke onghelooeveghe dooere menschen, dat si cristus ochte god sijn, nochtan en hebben si wijsheit, noch de ghenade gods, noch macht, noch dooght. Ende hier-omme behooeren si wel ten helschen viere. Want en¹⁾ es maer .i. god ende één cristus: hi es god ende mensche, ende nieman meer dan hi alleene. Ende in den lesten, alse hi sal ordeelen goede ende quade, dan selen si wel bevenden²⁾ dat si verdoemde menschen sijn, ende niet god. Dat si oec niet cristus en sijn, dat willic u claerlec bewisen. Want de menscheit ons heeren jhesu cristi en heeft gheen bestaen op haer selven; want si en es niet haers selfs persooen, ghelijc dat alle andere menschen sijn, maer de sone gods es hare onderstant ende hare forme. Ende hier-omme es si eenformegh met gode. Ende overmids die eeninghe es si wijs ende mechtegh alles dies dat ander gode es. Ende aldus es de menscheit ons heeren ontfaen in gode, edel ende wijs, heilegh ende salegh boven alle creatueren. Ende hi es alleene erfghenooet in dat rike gods, van natueren ende van ghenaden. Want hi es de ierstgheboorne van vader ende van moeder, prinche ende vorste alle sijnre broedere. Ende wilt hi, ende sijn wijs³⁾ weerdegh

1) Het en; ten D.

2) Bevinden.

3) Wij des.

[p. 211]

in sijnre ghenaden, hi sal ons met heme erven¹⁾, ende deilen sijns vader rike. Ende dit heeft hi ons ghelooft²⁾, eest dat wi heme dienen, dat wi selen sijn daer hi es, dat es, met zielen ende met live, in de zale der gloriën gods. Alsoe selen wi daer sijn eewelec met heme, ende ieghewelc glorioos in sinen staet die heme toe-behooert, ghekleedt met onsen werken, gheciert ende volbracht³⁾ in dooghden ende in minnen. Ende jhesus sal ons vertooenen sijn gloriose anschijn, claerre dan de zonne. Ende wi selen hooeren sine liefleke stemme, suetere dan eeneghe melodye. Ende wi selen sitten te sijnre tafelen, ende hi sal ons dienen alse .i. edel prinche sijnre gheminder familiën⁴⁾, ende sinen uutvercoornen vrienden. Hi sal ons schinken de eere ende de glorie die hi ontfaen heeft van sinen hemelschen vader, ende diere selen wi heme bat gheonnen⁵⁾ dan ons-selven. Ende dit meinde hi doe hi sprac: ‘Vader, ic wille dat alle de-ghene die du mi ghegheven heeft, dat si sijn met mi daer ic ben, op-dat si sien moghen de claerheit die du mi ghegheven heefs’⁶⁾. Die selen wi sien, ende daer mede selen wi overkleedt sijn boven alle onse werke ende boven onse verdiente. Ende alsoe selen wi ons verbliden ende gloriëren in ons ende in heme. Ende die blisscap sal sijn in herte, in sen, in ziele, in lijf, vol ende overvloeyende, eewelec sonder inde. Ende dit es de menste⁷⁾ salecheit die wi hebben selen met onsen lieven heere jhesu cristo in sijn eeweghe rike.

1) Zichzelf tot erfenis geven, ofwel: samen met Hem in het bezit brengen en mededeelen.

2) Beloofd.

3) Volmaakt.

4) Gevolg.

5) Gunnen.

6) Joan. 17, 24.

7) Meeste D; praecipua Sur.

* D. Nadere verklaring omtrent de natuur en de drie momenten van het ‘levende leven.’⁸⁾ *

Nu verheft alle uwe ghemuede ende uwe blooete ghesichte boven alle hemele ende boven al dat ghescapen es, want ic wille ons⁹⁾ tooenen dat levende leven dat in ons verborghen es, daer onse overste salegheit in gheleghen es, ende daer ic vore ave ghesproken hebbe, maer niet gnoech verclaert. Ende al en benic in de materie niet ordelec vooert-ghegaen, ic hebt

8) Versta: te gadere ghevoegt, ghescapen ende onghescapen (blz. 198), m.a.w. het medeleven met het leven der Drieëenheid.

9) U D.

[p. 212]

voorsien, ende met voorrade ghedaen. Ende dat mi doe ontbleef, dat willic nu voldoen. Nu siet ende verstaet, ghi alle die in godleken lichte verhaven sijt: ic en spreke tote niemene anders, want si en mochtens niet verstaen. Dat levende leven dat god in ons ghesticht heeft, dat besteet in .iiij. poenten. Dat ierste poent es des levens natuere. Dat ander poent, sine ufeninghe. Dat derde poent sijn wesen. Dat vierde poent sijn overwesen.

* Eerste punt. De natuur van het ‘levende leven’. *

Die natuere eeweghs levens es ons ute gode gheboren, ende sies eenegh met gode, ende si leeft ute gode in ons, ende uut ons weder in heme. Want vriwillens heeft ons de hemelsche vader ghewonnen ende vercoren in sinen sone. Ende hier-omme sijn wi sonen gods van ghenaden, niet van natueren. Want de ghenade gods es ons overnatuere ende eewegh leven, dat nieman sien noch venden en mach sonder ghenade. Maer wille wi eewegh leven sien ende venden in ons, soe moeten wi overmids minne ende ghelooeve ons-selven boven redene onthooeghen tote in onse eenvuldeghe ooeghe. Daer venden wi de claerheit gods in ons gheboren. Ende si es dat beelde gods¹⁾ dat overformt heeft onse eenvuldeghe ooeghe: daer en mach en-gheen ander beelde in comen²⁾. Nochtan moghen wi in ghegaefden lichte al dat bekinnen dat mendere es dan god, eest dat hijt ons vertooenen wilt. Dat beelde gods ontfeet ieghewelc ghesichte al³⁾, onghedeilt ende gheheel; ende het es oec ieghewelken al³⁾, ende blijft in hem-selven⁴⁾ een onghedeilt één. Dat beelde bekinnen wi met hem-selven daer wijt ontfaen. Maer daer wi overdraghen sijn ende ghetransformeert in sine claerheit, daer hebben wi ons-selfs vergheten, ende

1) Het Woord.

2) De andere beelden blijven in de zielekrachten.

3) Geheel.

3) Geheel.

4) In Zichzelf.

[p. 213]

sijn één met heme. Ende aldus leven wi in heme, ende hi in ons. Nochtan bliven wi altoes ghescheeden in substantiën ende in natueren. De claerheit gods die wi sien in ons, si en heeft beghin noch inde, tijd noch stat, wech noch pad, forme noch ghedeente noch varwe. Si heeft ons te-male bevaen, begrepen¹⁾ ende doorgaen, ende onse eenvuldeghe ghesichte soe wide ontdaen²⁾: onse ooeghe moet eewelec open-staen, wi en connense niet gheluken³⁾. Ende aldus hebdi dat ierste poent, welc de natuere es eeweghs levens uut gode gheboren.

1) Aangegrepen.

2) Geopend.

3) Bij Ruusbroec als bij Juan de la Cruz, hangt de voorbestemming met deze begunstiging samen.

* Tweede punt. Oefening van het ‘levende leven’. Actief-passieve vereeniging met de Drieëenheid. *

Hier-na volght dat ander poent, dat sal sijn van der ufeninghen in dat levende leven tusschen ons ende gode. Nu verstaet, ende verheft uwe inneghe ooeghen in uwe hooeghste, daer ghi eenegh met gode sijt. Want eenegh met gode sijn, dat es onse levende staet die eewegh es: daer wooent god in ons ende wi in heme. Die eeninghe es levende ende vrochtbaer, ende si en mach niet leedegh sijn, want si vernuwet altooes in minnen ende in nuwer visitatiën, overmids die underlinghe inwooeninghe die men niet scheeden⁴⁾ en mach. Daer es trecken ende volghen, gheven ende nemen, gherinen ende gherenen werden, Want onse hemelsche vader wooent in ons, ende hi visiteert ons met hem-selven, ende verheft ons boven redene ende ghemerc. Hi maect ons blooet van allen beelden, ende trect ons in onse beghin. Daer en venden wi anders niet dan welde wueste onghebeelde blooetheit, die altooes antwaerdt der eewecheit. Daer gheeft ons de vader sinen sone. Ende de sone visiteert onse onghebeelde ghesichte met der grondelooeser claerheit die hi selve es, ende eischt ons ende leert ons dat wi staren ende scouwen die claerheit met haerselven⁵⁾. Ende daer ven-

4) Van elkaar scheiden.

5) Vgl. S. Thom., Sum. theol 1a, 9, 12, a. 9.

[p. 214]

den wi de claerheit gods in ons, ende ons in hare, ende ons daer-mede gheëenecht. Ende al heeft si ons begrepen¹⁾, wi en connen hare niet begripen; want onse gripen es creatuere, ende si es god. Ende hier-omme laten wi onse ghesichte met hare looepen ende na-volghen, onindelec lang ende breed, hooeghe ende diep, wiselooes al sonder maniere. Ende al sijn wi eenegh met hare eenvuldegher-wijs, wi en moghen niet herhalen noch hervolghen dat ons onbegripelec es. Hier sien wi den vader in den sone, ende den sone in den vader; want si sijn één in der natueren. Ende alsoe leven si in ons, ende gheven den heileghen gheest, haerre beider minne, die eene natuere ende .i. god met hen beiden es, ende in ons met hen beiden wooent. Want god es in hem-selven onghedeilt. Ende de heileghe gheest gheeft hem-selven, ende visiteert ons, ende gherijnt²⁾ de berrende vonke onser zielen. Ende dit es beghin ende orsprong eewegher minnen tusschen ons ende gode. Ufeninghe der minnen es vri, ende si en scaemt hare niet. Hare natuere es ghieregh ende melde. Si wilt altooes eisschen³⁾ ende bieden, gheven ende nemen. Gods minne es ghieregh. Si eischt der zielen al dat si es, ende al dat si vermach. Ende de ziele es rike ende melde, ende wilt al gheven der ghieregher minnen dat si eischt ende begheert; maer si en maechs⁴⁾ niet volbringhen, want hare ghescapenheit moet eewegh bliven, si en mach hare niet ontvlien, noch si en can die niet ghelaten. Ende hier-omme: wat minne slindt, teerdt ende verberrent, ende eischt der zielen dat hare onmoghelec es; ende al begheert oec de ziele versmelten ende vernieuten in minnen: si moet nochtan eewegh bliven ende niet vergaen. Vooert-meer, de minne gods es oec grondelooes melde. Si biedt ende tooent der zielen al dat si es, ende dat wilt si hare al vrilec gheven. Nu es de minnende ziele sunderlinghe⁵⁾ gulsegh ende ghieregh, ende gaept wide, ende wilt al hebben dat hare vertooent es; maer si es creatuere, ende en

1) Omvat.

2) Van gherinen.

3) Met aandrang vragen.

4) Mach des, kan het.

5) Bizonder.

[p. 215]

mach die alheit gods niet begapen noch begripen. Ende hieromme moet si ghieren ende gapen, dorstegh ende hongheregh eewegh bliven. Ende soe si meer ghiert ende crijght¹⁾, soe si bad ghevoelt dat hare die rijcheit gods ontblijft. Ende dit heetd crighen in ontbliven. Siet aldus can minne gheven ende nemen. Ende dit es ufeninghe der innen in onse levende leven. Ende dat dit waer es, dat moghen si sien ende ghevoelen die deser minnen pleghen.

1) Van crighen, streven.

* Derde punt. Het ‘wezen’²⁾ van het ‘levende leven’. Louter passieve Godsgenieting in de eenheid van den H. Geest. *

Hier-na volght dat derde poent, van den levenden wesene, daer wi met gode één sijn boven alle ufeninghe van minnen in een eewegh ghebruken, dat es: boven werken ende ghedooeghen, in een salegh ledegh sijn; boven eeninghe met gode, in eenegheit, daer nieman werken en mach dan gode alleene. Want sijn werc dat es hi selve ende sine natuere. Ende in sinen werken sijn wi ledegh ende overformt, ende één met heme in sijnre minnen; maer niet één in sijnre natueren, want soe waren wi god, ende in ons-selven te niete, dat onmoghelec es. Maer wi sijn daer boven redene, ende sonder redene in een claer weten. Daer en ghevoelen wi gheen onderscheet tusschen ons ende gode, want wi sijn boven ons-selven, ende boven alle ordene ontgheest in sijnre minnen. Daer en es eisschen noch begheeren, gheven noch nemen; maer een salegh ledegh wesen³⁾, crooene ende weseleec looen alre heilecheit ebde alre dooghde. Ende dit begheerde onse lieve heere jhesus cristus doe hi sprac: ‘Vader ic wille, alle die du mi ghegheven heefs, dat si één sijn alsoe alse wi één sijn’⁴⁾. Niet in alre wijs, want hi es .i. met sinen vader in der natueren, want hi es god. Ende hi es oec één met ons in onser natueren, want hi

2) Versta: het van werken en gedooeghen ledig-zijn.

3) Tegenover werken ende ghedooeghen.

4) Vgl. Joan. 17, 11 en 12.

[p. 216]

es mensche. Ende hi leeft in ons ende wi in heme overmids sine ghenade ende onse goede werke. Ende aldus es hi met ons vereeneght, ende wi met heme. Ende in sijnre ghenaden, ende met heme, minnen wi ende ufenen onsen hemelschen vader. Ende in minnen ende in ufeninghen sijn wi eenegh met onsen hemelschen vader, maer niet één. Want de vader mindt ons, ende wi heme weder. Ende tusschen minnen ende ghemindt werden, ghevoelen wi altoes onderscheet ende anderheit; ende dat es de aerd eewegher minnen. Maer daer wi boven alle ufeninghe van minnen behelst ende bevaen sijn met den vader ende met den sone in eenegheit des heileghs gheests, daer sijn wi alle één, gheliker-wijs dat cristus, god ende mensche, met sinen vader één es in haerre beider grondelooese minne. Ende in der-selver minnen¹⁾ sijn wi alle volbracht in éen eewegh ghebruken, dat es: in een salegh, leedegh wesen, dat onbegripeleec es allen creatueren.

1) De H. Geest.

* Vierde punt. Het ‘overwezen’ van het ‘levende leven’, Het levende sterven in Gods zalige wezenheid. *

Vooert-meer in onsen ledeghen sine²⁾, daer wi één sijn met gode in sijnre minnen, daer beghint .i. overweselec scouwen ende ghevoelen, dat hooeghste dat men ghewaerden mach, dat es: stervende leven, ende levende sterven, ute onsen wesene in onse overwesende salecheit. Wanneer dat wi overmids gratie ende de hulpe gods ons-selfs gheweldegh³⁾ sijn, alsoe dat wi ons ontbeelden moghen, altoes alse wi willen, tote in onsen ledeghen sine²⁾ daer wi met gode één sijn, in dat grondeloes abys sijnre minnen⁴⁾, daer ons wel ghenoeght; want wi hebben gode in ons, ende sijn salegh in onse wesen overmids dat inwerken gods, daer wi één mede sijn in minnen, niet in wesene noch in natueren; maer⁵⁾ wi sijn salegh ende salegheit in gods wesen, daer hi sijns-selfs ghe-

2) Van sijn: wezen.

3) Meester.

2) Van sijn: wezen.

4) De H. Geest.

5) Door dit maer werd de aan het beginnend Wanneer beantwoordende hoofdzin in den steek gelaten.

[p. 217]

bruuct ende onser alre, in sine hooeghe natuere: dàt es der minnen kerne die ons verborghen es in deemsterheit, in niet-wetene sonder grond. Dit niet-weten es .i. ontoegankelec licht, dat gods wesen es, ende ons over-weselec, ende heme alleene weselec. Want hi es sijns-selfs salegheit, ende ghebruuct sijns-selfs in sijnre natueren. Ende in sijn ghebruken sijn wi ghestorven, ende ons-selven ontsonken ende verloren na wise ons ghebrukens, maer niet na wise ons wesens. Want onse minne ende sine minne sijn altoes ghelijc ende één int ghebruken, daer sijn gheest onse minne op-ghesopen heeft, ende in heme verswolghen in ghebrukene ende in ééne salecheit met heme. Ende waer ic sette dat wi één met gode sijn, dat es te verstane: in minnen, niet in wesene noch in natueren; want gods wesen es onghescapen, ende onse wesen es ghescapen. Ende dit es sonder mate onghelijc, god ende creatuere. Ende hier-omme, al maecht¹⁾ vereeneghen, en²⁾ mach niet één³⁾ werden. Ghinghe oec onse wesen te niete, soe en souden wi niet kinnen, noch minnen, noch salegh sijn. Maer onse ghescapene wesen es ane te siene alse eene welde⁴⁾ wueste wustine, daer god in leeft die ons regeert. Ende in dese wustine moeten wi dolen wiselooes ende sonder maniere. Want wi en connen ute onsen wesene niet comen in onse overwesen anders dan met minnen. Ende hieromme sijn wi salegh in onse wesen, eest dat wi leven in minnen. Ende wi sijn salegheit in gods wesen, eest dat wi, in minnen, ons-selfs ghestorven sijn in sijn ghebruken. Altoes leven wi in onse eighen wesen overmids minne. Ende altoes sterven wi in gods wesen overmids ghebruken. Ende hier-omme es dit ghenoemt een stervende leven, ende .i. levende sterven; want wi leven met gode, ende wi sterven in gode. Salegh sijn de dooede die aldus leven ende sterven, want si sijn ghe-erft in gode ende in zijn rike⁵⁾.

1) Mach het, kan het.

2) Het en.

3) Vereenzelvigd.

4) Wilde.

5) Bezitten God en zijn rijk.