Werken. Deel III

* X. Uitweiding over de inkeering en de vereeniging met God *

* A. Sint Clara's zevenvoudige clausuur *

Ende hier-omme hebbic ghemerct in sinte claren, die een beghin⁹⁾ was van¹⁰⁾ uwer ordenen, dat si besloten was in .vii. slote¹¹⁾. Ende alsoe wert si clare, ende verclaert, ende gheciert in allen doechden, ende heilich ende salich tot inde glorie gods. Nu merct met <ernste die>¹²⁾ slote; ic salse u noemen ende leren, eest dat ghi se ontfaen wilt. Dese .vii. slote en mach niement gheven[t] dan de heilighe gheest, noch niemen ontfaen dan die-ghene die gode mint.

9) Als Stichteres. David verkiest ten onrechte de lezing beghine die alleen in K en bij Sur. voorkomt.

10) Om. G, D.

11) Clausuren.

12) G, w, D, K; eerste dese F.

[p. 102]

* Eerste slot. Lichamelijke, uit liefde vrij aanvaarde clausuur. *

Inden eerste slote wert de lichame besloten overmids de gracie gods, met vriheiden van wille. Dat es, wanneer dat ghi van minnen begrypt¹⁾, ende <gode>²⁾ gheloeft³⁾ in die <stat>⁴⁾ te blivene daer ghi syt, onverwandelt, inden dienst ons heren, alsoe langhe als ghi levet. Dit es dat eerste slot, daer de lichame des menschen in besloten wert overmids gracie, in minnen ende in vryheit syns willen. Want vrye minne dat es dat slot daer de lichame inne besloten es.

1) Onderneemt.

2) Add. G, w, D, K.

3) Toezegt door gelofte.

4) G, w, D, K; staet F.

* Tweede slot. De rede, van waaruit de inwendige mensch den uitwendigen regelt. *

Ende hier-<na>⁵⁾ volcht dat ander slot. Daer suldi in besluten uwen butensten senlycken mensche in uwen binnensten redelycken mensche, alsoe dat die senlycke mensche altoes ghehoorsam sy der redelycheit, rechte als een dienrene harer vrouwen. Die redelycheit sal syn uwe slot ende uwe celle daer ghi in woenen sult, ende die ghi sterken ende chieren sult met caritaren, met heilighen oefeninghen, ende met allen duechden, lyflyc ende gheestelyc. Dese celle heeft vyf porten, dat syn de .v. senne, die god bevolen heeft der redenen te behoedene ende te bewaerne jeghen alle manieren van vianden. Ende al <behoren>⁶⁾ de vyf zenne den uutwendighen mensche toe van rechte synder natueren, hi en machse nochtan niet regeren. Want hi es selve sot ende doer, ende eendrachtich met sinen zinnen. Ende hier-omme moet hi selve dienen, met al dien dat hem toebehoort, den inwindighen mensche. Want wanneer dat hi gheet uut eenigher porten vanden viven sonder oerlof ende toesien der redenen, soe sondicht hi altoes, eest dat hi volcht lost ende neyghinghe synder natueren. Ende dan

5) Add. G, w, D, K.

6) G, w, D, K; horen F.

[p. 103]

moetene¹⁾ die redene in-trecken, berespen ende castiën, gheeselen ende disciplinen na grootheit synre mesdaet. Want bleve hi alsoe langhe buten, dat hi in liefden ochte in loste ghevaen worde, hi soude den inwindighen mensche na hem trecken in dat selve ghevanckenisse. Ende alsoe souden si beide apostateren ende dwasen, ende haer slot ende haer celle verliesen. Ende die vianden souden daer inne-comen ende die stat²⁾ besitten. Ende alsoe wert god ende de³⁾ duecht verdreven uten rycke der zielen. Hoedt dan uwe slodt, ende oefent duechde, ende blyft gherne binnen: soe moechdi al uwe noot verwinnen.

1) Moet hem.

2) Plaats.

3) F, G; alle w, D, K.

* Derde slot. Gevoelige liefde voor Christus, door radicale zelfverloochening. *

Hier-na volcht onse derde slot, dat altoes open ende bereet es alle menschen te ontfane dies begheren. Want dit slot en es anders niet dan gracie ende liefde ons heeren jhesu crist<i>⁴⁾. Ende dit slot en machmen niet vercrighen noch besitten dan met gheheelder wederliefden. Ende, hier-omme moete wy scoren alle bande, ende <dorbreken>⁵⁾ alle stricke, ende overliden alle dinc, ende verdriven commer sorghe ende onlede van herten, ende alle ongheordende liefde, Ende alsoe ontcleden wy ons ende doen ute den ouden mensche met sinen werken, ende doen aen den nuwen, dat es cristus jhesus⁶⁾. Hy cleedt ons met hem-selven ende met sinen levene, met synder graciën ende met synder liefden. Ende als hi ons aldus ghecleedt heeft in syn abyt met loste ende met liefden, soe leven wy in hem ende hi in ons. Ende dit es onse derde slot, daer onse begherte mede gheciert es in haer alre hoochste. Want dat ghebod ons heren leert ons, dat wy minnen selen ute al onser herten, uut al onser zielen, ende uut al onser begherlycker cracht. Ende alse lief met lieve vereenicht in een slot der liefden, daer es de liefde volbracht.

4) Criste F.

5) G, w, D, K; doerliden F.

6) Trnsp. w, D, K.

[p. 104]

* Vierde slot. Het opgaan in Gods wil, of de professie in de orde der heiligheid en de wijnkelder der geordende liefde. *

Dese hertelycke liefde aldus te gode gheoefent gheeft ons dat vierde slot. Dat es als wy, overmids liefde, ons willen¹⁾ vertyen ende alre eyghenheit inden vryen wille gods, alsoe dat wy anders niet ghewillen en connen noch en mogen dan <alsoe>²⁾ alse god wilt. Dan es onse wille vrywillens ghevaen³⁾ ende besloten met liefden inden wille gods sonder wederkeer. Ende alsoe doen wy professie gode inde ordene ghewarigher heilicheit, wat abyte dat wy draghen, ochte in wat state dat wy syn. Maer alsoe langhe als wy liever hadden seker te sine dan gode te betrouwene, ende onse wille gode niet gheënicht en es in willene ende in niet willene, ende wy liever hadden dat hi ons volchde na onsen wille dan wy hem volchden na sinen wille: alsoe langhe en moghen wy gheene professie doen gheheel in minnen, maer wy moeten noviciusse bliven. Want dat vier der minnen gods en <heeft>⁴⁾ niet verbeerrent⁵⁾ noch verteert <dat>⁶⁾ coper ute den goude, dat es: alle eyghenheit uut onser liefden, daer wy ons-selven in soeken ende meynen. Ende hier-omme, alse minne in ons alsoe machtich es ende alsoe heet, dat si verbeert⁵⁾ lief ende leet, vreese van eyghenen, verliese ende hope van eyghenen ghewinne, ende al daet wy ons-selven in soeken ende meynen moghen, dan es onse minne puer ende reyne ende volmaect, rechte als een gulden rinc die widere es dan hemel ende eerde ende alle dinc. Siet, dit es die wyncelle daer minne in leydt haer uutvercorne, alsoe alse wy leren in haren boeke⁷⁾. Want hier wert caritate gheoordent ende alle duechde; ende hier-<in es>⁸⁾ wortele, leven, wassen, voetsele ende onthout alre doechde, met ordenen ende met ondersceede, in eersamen seden ende in allen goeden werken. Nochtan blyft

1) 2^e nv.

2) Add. G, w, D, K.

3) Gevangen.

4) Add. G, w, D, K.

5) Van verberren.

6) Add. w, K.

5) Van verberren.

7) Het Hooglied. Vgl. Cant. 1, 3; 2, 4.

8) G, w, D, K; trnsp. F.

[p. 105]

minne in die eenige¹⁾ celle met hueren²⁾ gheminden, boven redene ende boven wise ende boven oefeninghe van doechden. Ende si en pleecht niet dan haers-selfs, ende si es hare selven ghenoech in al dat si begheert. Want si en soect noch en beghert buten haer-selven niet³⁾. Ende si es in haren opganghe te gode droncken, wiseloes ende sonder maniere. Ende hier-omme doet si ons verdolen boven redene in onwisen ende in onwetene sonder gront.

1) Eenzame.

2) Haren.

3) Niets.

* Vijfde slot. Het echt mystieke, aan quiëtisme en pantheïsme vreemde, staren en neigen in God. *

Aldaer bliven <wi>⁴⁾ ghevaen sonder wederkeer. Ende dat es onse vyfste slot. Daer-in vinden wy onse blote verstaen verhaven, ghestadicht, starende ende scouwende met eenvuldighen ghesichte in godlycken lichte. Alle die minne daer brinct, dat syn die uutvercorne gods, want sie venden⁵⁾ daer een scouwende leven verheven in eewigher minnen. Ende si hebben in hen een redelyc leven, vol graciën ende karitaten ende heiligher oefeninghen. Ende si hebben onder hen een senlyc leven na die ghebode gods, met eersamen seden in uutwendighen goeden werken vore alle menscen. Ende <alse>⁶⁾ dese .iij. levene als één leven werden beseten, ende gheoefent elc in dat sine, soe es de mensce volcomen. Want hi es boven hem⁷⁾ gode gheënicht met bloter minnen in godlycken lichte; ende hi heeft in hem-selven eene ghelycheit gods, overmids gracie ende welgheoordentheit van duechden; ende hi es beneden hem ghelyc der menscheit ons heeren jhesu cristi, overmids penitencie ende een versmaden vleeschs ende bloets ende alle ongheoordender neyghinge synder natueren. Maer nu vintmen andere menschen die wanen volcomen syn, ende nochtan syn si desen ongelyc in allen dinghen. Ende dat syn de-ghene die, overmids bloete ledicheit ende onghebeeltheit van binnen, soe hebben si⁸⁾ on-

4) Add. w, D, K.

5) Vinden.

6) Add. G, w, D, K.

7) Zichzelf.

8) De onafgebroken zinbouw zou hier alleen hebben vergen.

[p. 106]

wise bevonden ende sonder de minne <gods>¹⁾ beseten. Ende hier-omme dunct hem dat si selve god syn. Want si vinden hem minneloes, formeloes, beeldeloes, sonder kinnisse ende duechden quite. Alle de sacramente ende alle die oefeninghe der heiligher kercken, alse vasten, waken, beden, singhen ende lesen, ende ordene ende wet, ende alle die heilighe scriftuere, <ende>²⁾ alle dies de heilighen gheploghen hebben van beghinne der werelt, dat achten si al-gader cleyne ende <alse niets wert>³⁾. Want si zyn in niet-wetene ende in onwisen verhaven ende hare gheënicht, ende die onwise houden si voer god. Ende omme-dat si gode niet en minnen, ende ledicheit besitten in onwisen, soe dunct hen dat alle oordene van levene ende van lone ende van ondersceede vergaen sal inder eewicheit, ende dat anders niet⁴⁾ bliven en sal dan een eewich istich wesen, sonder persoenlyc ondersceet in gode ochte in creatueren. Ende dit es wel dat sotste ende dat quaetste onghelove dat ye ghehoort wert onder heidene ochte onder joden ochte onder kerstene.

1) Add. G, w, D, K.

2) Add. G, w, K.

3) G, w, D, K; alsmets niets F.

4) Niets.

* Zesde slot. De mystieke overvorming van den geest, naar het beeld en de gelijkenis Gods. *

Ende hier-omme willic dat ghi altoes <blyft verhaven>⁵⁾ in uwe vyfste slot, scouwende, minnende, starende ende neyghende in uwen god, alsoe dat uwe gheest vernieute ende ghebreke in minnen, ende selve minne in minnen werde, ende één gheest <ende één leven>⁶⁾ met gode [werde]⁷⁾. Ende dit es onse seste slot. Want ghelyckerwys dat de mensce ghemaect was op den sesten dach in synder natueren toe den beelde ende toe dien ghelyckenisse gods, alsoe wert hi oec weder hermaect in dat seste slot, daer hi ontfeet⁸⁾ beelde ende ghelyckenisse gods boven sine natuere in eenicheit van minnen, daer hi es met gode een gheest ende

5) G, w, D, K; trnsp. F.

6) Add. G, w, D, K.

7) Om. G, w, D, K.

8) Van ontfaen.

[p. 107]

één leven. Ende aldus¹⁾ spreect sint jan: ‘Al dat ghescapen ende ghemaect es, dat was leven in gode.’²⁾ Want in onsen oerspronc, dat es inde vruchtbare natuere ons hemelscen vaders, daer leven wy onvertoent ende ongheboren. Ende inden sone werden wy gheboren ende van eewicheit bekint ende vercoren. Ende inden uutvlote des heilichs gheests syn wy eewelyc ghemint: dat moghen wy gherne hooren. Altoes syn wy gheboren inden sone; ende sonder onderlaet werden wy gheboren met den sone; ende eewelyc bliven wy ongheboren inden vader. Altoes blyft bant ende eenicheit der minnen tusschen den vader ende den sone. Nochtan vernuwt <ghebaren>³⁾ ende uutvlote⁴⁾ des heilighen gheests sonder onderlaet in die hoghe natuere gods. Want die natuere es vrochtbaer ende een puer werc in drieheit der persone. Ende alsoe regneert hi ende leeft in ons, ende wy in hem, boven onse ghescapenheit in eenicheit van gheeste. Daer bliven wy altoes gode gheënicht in bande van minnen. Nochtan moeten wy ons vernuwen sonder onderlaet in duechden ende in meerre ghelycheit met gode. Want wy en syn niet alleene ghemaect toe den beelde, maer oec toe der ghelycheit gods. Ende hier-omme, daer wy gheënicht syn met gode, daer es een verborghen gherynen ochte berueren. Ende dat es de oerspronc der graciën gods, die onse verstaen verlicht in claren ondersceede te bekinnenne die waerheit, ende onsen wille ontfunct in minnen te begherne alle gherechticheit. Ende also langhe alse minne ende begheren onderdanich syn der verlichter redenen, soe moghen wy grote werke werken, ende al onse slote chieren met doechden ende met heiligher oefeninghen. Maer wanneer dat minne ende begherte <woedich ende ongheduerich>⁵⁾ werden overmids dat gherynen gods in eenicheit van minnen, dan moet redene wiken ende minne laten ghewerden, alsoe langhe alse die woet van minnen duert, Siet, aldus moeten wy gode ghelycken

1) In den zin van het voorgaande.

2) Vgl. Joh. 1, 3-4.

3) w; gheboren F, G, D, K; generatio Sur. Nam het baren van den Zoon.

4) De ‘geesting’ door Vader en Zoon.

5) G, D, K; trnsp. F; woedsch werden ende ongedurech w.

[p. 108]

overmids gracie ende doechde in ons; ende wy selen hem gheënicht syn overmids scouwen ende staren met verhavenheit van gheeste in hem. Ende hier-mede slutic dat seste slot, daer onse gheest verhaven es in een scouwende leven, <één leven>¹⁾, één gheest ende ééne minne met gode.

1) Add. G, w, D; una cum Deo vita Sur.

* Zevende slot. De zalige rust in God. *

Hier-na volcht dat sevende slot, dat onthoocht alle slote; ende dat es, boven alle werke, eene ghestilde raste in ledicheiden²⁾; ende, boven al heilich leven ende oefeninghe van doechden, eenvuldighe salicheit; ende, boven hongher ende dorst, minne ende lost te gode: eewighe satheit. Binnen .vi. daghe maecte onse here hemel ende eerde, ingele ende menschen, ende oordineerde ende chierde alle dinc; ende opden sevenden dach ruste hi van allen. Ses daghe sele wy werken; den sevenden dach moeten wy rasten ende vieren. De seste tyt van beghinne der werelt die es nu. Hebben wy dan wel ghewracht als wy sterven, soe beghint die tyt [der]³⁾ eewigher rasten.

2) Ook van neigen en staren in God.

3) Om. G, w, D, K.

* B. Nadere toelichting omtrent den aard van het schouwende leven der drie laatste sloten *

* 1. Volmaaktheid van het schouwende tegenover het zinnelijke en redelijke leven. *

Drie levene syn inden goeden mensche⁴⁾. Die twee syn ghebreclyc ende onvolcomen; dat derde leven es volcomen. Dat nederste leven es lyflyc ende ghevoellyc. Dat wert onthouden ende ghevoedt in honghere ende in dorste, met spisen ende met drancke. Alsoe langhe als hongher ende dorst, smaec ende lost te-gader blyft, soe wert de lichame ghesterct ende ghevoet. Maer wanneer

4) Vgl. V^e slot, aanvang.

[p. 109]

dat satheit verdryft hongher ende dorst, smaec ende lost, woude hi dan noch meer nemen eer dat verteert <worde>,¹⁾ hi soude de natuere bederven. Want hongher ende satheit die en moghen niet te-gader staen met ghesonden²⁾ inde lyflycke natuere. Ende hier-omme soe es de mensche oneedel, ghebreclyc ende stervelyc na den nedersten deele syns-selfs. Dat middelste leven dat in ons es, dat es gheestelyc ende, in elcken goeden mensce, redelyc. Dàt leven begheert const ende wysheit, devocie ende innicheit, caritate ende gherechticheit, ende alle dooechde. Ende soe wy des meer begheren, soe wy meer ve<r>crighen; ende soe wys meer hebben, soe wys altoes meer begheren. Ende hieromme es dit leven onvolcommen in hem-zelven; want hem ghebreect altoes, ende de begherte en mach niet vervult werden met en-gheenen dinghen die mendere syn dan god selve es. Ende hier-omme heeft ons god ghegheven een leven boven ons; ende dat es een godlyc leven. Dat en es anders niet dan scouwen <ende>³⁾ staren, ende in bloter minnen cleven ane gode, smaken ende ghebruken ende versmelten in minnen, ende altoes vernuwen in dat selve.

1) G, w, D; ware F; werd K.

2) Gezondheid.

3) Add. G, w, D, K.

* 2. Het is een medeleven met het drieëene Godsleven. *

Want daer wy verhaven syn boven redene ende boven al onse werke in bloet ghesichte, daer werden wy ghewracht van den gheeste ons heeren. Ende daer ghedoeghen wy dat inwerken gods, ende werden verclaert in godlycker claerheit, ghelycker wys dat de locht verclaert wert met den lichte der zonnen. Ende alse dat iser⁴⁾ doergaen wert met crachte ende met hitten des viers, alsoe worden wy ghetransformeert ende doerdraghen van claerheiden <in claerheden>⁵⁾, in dat selve beelde⁶⁾ der heyligher dryvuldicheyt. Want overmids dat ghescapenen licht der graciën gods, soe werden wy ghehoocht ende verclaert, te scouwene⁷⁾ dat onghescapene licht dat god selve es. Ende alsoe werden wy ingedraghen ende weder-

4) IJzer.

5) Add. G, w, D.

6) Versta: in het beeld zelf.

7) In add. w.

[p. 110]

beelt, overmids minne, in onse eewighe beelde dat god es. Daer vent¹⁾ ons ende mint ons de vader inden sone. Ende de sone vint ons ende mint ons met der-selver minnen inden vadere. Ende de vader met den sone behelsen ons, in eenicheit des heilighen geest, in een salich ghebruken dat eewelyc vernuwen sal, sonder onderlaet, in bekinnene ende in minnene, overmids de eewighe gheborte des soens vanden vader, ende uutvlote des heyligen gheest van hem beyden. Want verghinghe kinnen ende minnen in gode, soe verghinghe oec de eewighe gheboert des soens ende uutvlote des heilighen gheests; ende alsoe verghinghe drieheit der persone; ende alsoe en ware noch god, noch gheene creatuere: dat altemale onmoghelyc es ende eene verwoedde sotheit [om]²⁾ te peysene.

1) Vindt.

2) Om. G, w, D, K.

* 3. Eigen leven, eigen verdiensten en schakeering van eigen Godsverlangen worden niet uitgewischt. *

Want dat scoonste ende dat edelste dat god ghemaect hevet in hemel ende in eerde, dat es ordene ende onderscheet in allen creatueren. Want al eest alsoe dat wy alle vergaderen in ééne minne, in één <behelsen>³⁾ ende in één ghebruken gods, nochtan behout yeghewelc syn leven ende sinen staet in graciën ende in duechden. Ende yeghewelc ontfeet van gode gracie ende gaven na sine weerde, ende na dat hi gode ghelyc es in doechden. Ende alsoe es oec yeghewelc toeghevoecht ende aneclevende ane <gode>⁴⁾ men⁵⁾ ende meer: na dat hem honghert ende dorst ende gods ghelust, daer-na mach hi ghevoelen, smaken ende ghebruken. Want god es eene ghemeyne spise ende eene ghemeyne goet, dies yeghewelc ghesmaect na edelheit syns levens, synder begherten ende synder gheestelycker gesonden. Ende ghelyckerwys dat die sterren des hemels onderscheet hebben in claerheiden, ende in hoocheiden van state, ende in grootheiden van mate, ende in vermoghenden werken in allen creatueren die hier beneden syn,

3) G, w, D, K; omhelsen F.

4) Add. G, w, D, K.

5) Min.

[p. 111]

alsoe es oec onderscheet in alle die-ghene die gode minnen: in claerheiden van verstane, in hoocheiden van levene, in grootheiden van minnen, ende in crachte van uutvloeyenden werken.

* 4. Zielestorm, of het intens, wisselwerkend zieleleven door Gods aanraking gewekt. *

Ghi siet wel te somere in de locht, alse twe stuere wende te gader stoten ende stormen die <contrarie>¹⁾ syn, daer-ave comt donder <ende>²⁾ blixeme, haghel ochte reghen hier beneden, ende by wilen³⁾ tempeest ende plaghen. Ende alsoe moechdi merken in stormende woedighe minne, daer des menschen gheest verheven es in eeninghen³⁾ tot den gheeste ons heeren, ende yeghewelc gheest den anderen met liefden gherynt, ende yeghewelc den anderen noedt ende <biedt>⁴⁾ al dat hi es ende al dat hi vermach. Hier-ave werdt redene verlicht ende claer, ende wilt emmer weten wat minne sy, ende wat dat gherynen sy dat inden gheeste ruert ende opwalt. Ende de begherte wilt bevinden ende doersmaken al dat verlichte redene bekinnen mach. Ende hier-ave comt inden gheeste storm van minnen ende groot ongheduer. Nochtan bekint de minnende gheest wel: soe hi meer vercrycht, soe hem meer ontblyft. Maer storm ende woet van minnen, die in hem berrende ende wallende ontsprinct, die en can niet ghesaten. Ende dat underlinghe vernuwende gherynen maect nuwe storme van minnen. Ende die storme syn recht als donderslaghe, daer dat vier der minnen ute sprinct alse ghensteren van blinckenden motale, ende als de vierighe blixeme des hemels. Ende dese blixeme valt neder tot inde senlycke crachte. Ende al dat inden mensche leeft, dat wilt op-weert tot in die eninghe daer dat gherynen der minnen ontsprinct. Ende in dat gherynen en moghen die crachte werken noch ghedueren, maer si vallen weder in hem-selven. Ende daer en connen sy oec niet ghedueren. Want daer storm ende stuerheit des gheests es, daer moeten si clemmen ende wandelen. Ende aldus moeten si altoes gaen ende keren.

1) G, w, D, K; contraye F.

2) Add. G, w, D, K.

3) Om. w.

3) Om. w.

4) G, w, D; bidt F, K.

[p. 112]

* C. Het visioen van Ezechiël als symbool der oefening van het schouwende leven *

Ende al dit tuycht ons die prophete ezechiël daer hi sprect: ‘Sy ghinghen ende sy keerden weder als eene scinende blixeme.’¹⁾ Want <dat gelike dat>²⁾ hi sach van .iiij. dieren die ghinghen ende keerden wedere, dat beteekent een gheestelyc leven met .iiij. wisen, daer alle minne ende alle duechde in gheoefent werden.

1) Vgl. Ezech., 1, 14.

2) Add. G, w, D, K.

* 1. De viervoudige oefening der twee lagere levens: het zinnelijke en het redelijke. *

Die eerste wise dat es gheestelycke stercheit. Sy doedt³⁾ ende verwynt alle dinc die gode contrarie syn ende den doechden. Ende hiet-omme heeft sy eens leeus⁴⁾ aensichte, die coninc es der welder diere. Die andere wise <in>⁵⁾ een gheestelyc leven, dat es eene opene melde⁶⁾ herte go<d>e altoes eere te doene. Siele ende lyf, herte ende sen, ende al dat stercheyt verwint ende doedt⁷⁾, dat offert dese wise gode ende berrent⁸⁾ al met devotiën in werdicheiden. Ende hier-omme heeft sy eens ossen aenschyn ochte eens calfs, dat de joedsche wet offerde ende al verberde ten love gods. Die derde wise eens gheestelycs levens dat es wise bescheedenheit. Die oordineert alle dinc in doene ende in latene, in ghevene ende in nemene, van buyten ende van binnen, met wisen onderscheede vore⁹⁾ die eewighe waerheit. Ende hier omme heeft dese wise eens menschen aenschyn <die>¹⁰⁾ een redelyc dier es. De vierde wise dat es rechte meyninghe ende minne te gode. Ende dese wise ghelyctmen den aer. Want de aer heeft luttel vleeschs ende veel plumen. Ende alsoe¹¹⁾ die gode <meynt ende mint>¹²⁾: hi acht cleyne vleeschs ende bloet ende al dat verganclyc es. Maer hi heeft vele plumen, dat syn hemelsche

3) Doodt.

4) Leeuws.

5) G, w, D, K; es F.

6) Milde.

7) In de verloochening.

8) Berret.

9) Vôôr.

10) G, w, D, K; dat F.

11) Zoo ook.

12) G, w, K; trnsp. F, D.

[p. 113]

oefeninghen die licht syn ende verheffen te gode. Ende alse¹⁾ de aer vliecht boven alle voghele, also vliecht meyninghe ende minne boven alle doechde tot den-gheenen diemen meynt ende mint. Ende de aer heeft oec een scarp sybtyl ghesichte, daer hi mede scout in <claerheit>²⁾ der zonnen sonder vermiden. Alsoe doet [oec]³⁾ deghene die gode meynt ende mint: hy scout in de rayen der eewigher sonnen sonder wiken, want hi mint gode ende alle doechde die chieren ende leiden moghen te gode. Ende hier-omme es hi gherecht ende vliecht op daer hi mint, ende altoes weder neder daer hy hem oefent in doechden ende in goeden werken. Ende aldus es hi gaende ende keerende alse de blixeme des hemels. Want in opganghe ende in nederghanghe es syn leven ende sine spise. Ende alsoe doet de aer. In sinen hoochsten vloghe scout hi de cleyne vische inde zee⁴⁾ die sine spise syn daer hi by leeft. Ende alsoe vl<i>echt⁵⁾ hi op ende neder, ende in beiden wert hi ghespyst ende ghevoedt. Ende aldus hebdi die figure van .iiij. dieren met .iiij. wisen daer god in regneert ende daer alle duechde inne gheoefent werden.

1) Zooals.

2) G, w, D, K; claerheiden F.

3) Om. G, w, D, K.

4) Met hoofdletter Hs.

5) G, w, D, K.

* 2. Grootere intensiteit der vierde, wisselwerkende oefening, bij de mystieke aanraking Gods⁶⁾. *

Maer wildi u oefenen in de vierde⁷⁾ wise met innigher⁸⁾ devociën, soe seldi ghevoelen, inden gronde uwer minnender cracht, dat gherynen des heilighen gheests, als eene levende fonteyne met wallenden, uutvloeyenden⁹⁾ aderen eewigher soeticheit. Ende ghy selt bevinden in uwe verstendighe crachte dat blickende inschinen der eewigher sonnen ons heeren jhesu crist<i>¹⁰⁾ met godlyker waerheit¹¹⁾. Ende de hemelsche vader sal uwe memorie bloeten ende ontbeelden, ende sal u eyschen, trecken ende noden te synder hogher eenicheit. Siet dit zyn .iij. hemelsche porten die god opent der minnender zielen te sinen scatte. Ende si opent alle

6) Vgl. boven, B, 4.

7) F, G, w, K; .iiij. D; quatuor modis Sur., beide laatste lezingen verkeerd, als blijkt uit den samenhang in de leer.

8) Als comparatief te lezen.

9) Uutvlotenden w; uutvloten K.

10) Criste F.

11) Hier: in geschapen licht.

[p. 114]

haere crachte, hem te ghevene al dat si es, ende te ontfane al dat hi es. Ende dit es haer onmoghelyc. Want soe si meer gheeft ende meer ontfeet, soe haer meer lust te gheve ende te ontfane. Ende si en can haer-selven te-male in gode niet ghegheven, noch gode te-male ontfaen. Want al dat si ontfeet, jeghen dat haer ontblyft, dat es cleyne ende, in tghevoelen, als niet. Ende hier-ave wort si verstormt ende valt in onghedure ende in oerwoede van minnen. Want sy en can gods ghederven noch vercrighen, vergrunden¹⁾ noch verhoghen, ghevaten noch ghelaten. Ende dit es tempeest ende gheestelyc plaghe, daer ic hier-vore af seide²⁾. Want <die>³⁾ menichvoldighe storme ende <beweginge>⁴⁾ die uut minnen porren in beiden siden, die syn ontsprekelyc eenigher tongen. Want bi-wilen maect die minne des menschen ghemoede heet, by-wilen cout; by-wilen bloede⁵⁾, by-wilen stout; nu blide, nu droeve. Vreesen; hopen, onthopen; weenen, claghen; singhen, loven; ende des ghelycke sonder ghetal: des moeten si pleghen die in woede van minnen leven. Nochtans es dit⁶⁾ innichste ende dat orborlycste leven dies de mensche pleghen <mach>⁷⁾ na synre wys.

1) Vergronden.

2) Vgl. onder B, 4.

3) Add. G, w, D, K.

4) G, w, D, K; beweghen F.

5) Blode.

6) Lees dit 't = dit dat.

7) Add. G, w, D, K.

* 3. De bovenmenschelijke schouwing naar de wijze der Drieëenheid. *

Maer daer des menschen wise ghebreect ende niet hogher en mach, daer beghint die wise gods. Dat es, daer⁸⁾ de mensche met meninghen [ende]⁹⁾ met minnen ende met onghepayder begherten ane gode cleeft ende niet vereenighen en can. Daer comt de gheest ons heren alse een gheweldich vier dat al verberrent¹⁰⁾ ende al verteert ende verslint in hem, alsoe dat de mensche syn<s>¹¹⁾-selfs vergheet ende alre oefeninghen, ende en ghevoelt hem anders niet dan ochte hi ware één gheest ende ééne minne <met>¹²⁾ gode. Hier swighen zinne ende alle crachte, ende syn ghekust ende

8) Daer waer; men kan ook lezen: Dat es, daer..., daer comt.

9) Om. G, w, D, K.

10) Verberret.

11) Sijns G, w, D, K.

12) Add. G, w, D, K.

[p. 115]

ghepayt. Want die fonteyne der goetheit ende der rycheit gods hevet al overvloeyt. Ende yeghewelc heeft meer ontfaen dan hi begheren mach. Dit es die eerste godlycke wise die des menschen gheest verheft in hare. De andere wise, diemen den sone gods toe-eyghent, <dat es>¹⁾ daer hi die verstandicheit verheft boven reden, boven ghemerc ende ondersceet. Ende dat bloete <verstaen>²⁾ wert verclaert ende doergaen met godlycken lichte³⁾, <alsoe> dadt⁴⁾ staren ende scouwen moghe, met eenvuldighen ghesichte, in godlycken lichte, godlycke claerheit: die eewighe waerheit met haers selfsheit. Hier-na volcht die derde wise, die wy onsen hemelschen vader ane-scriven. Dit es, daer hi ledicht de memorie van formen ende beelden, ende de bloete ghedachte verheft in haren oerspronc, dat hi selve es. Daer wert de mensche ghestadicht ende gheënicht in syn beghin dat god es. Ende hem wert ghegheven cracht ende vryheit uutweert ende inweert te werkene met allen duechden. Ende hi ontfeet kinnesse ende onderscheet in alre oefeninghen na redenen, ende hoe hi liden⁵⁾ ende ghedoeghen sal dat inwerken gods, ende die overforminghe van godlycken wisen boven redene, ghelyckrewys dat ghy te-hans hooret.

1) Door ons gegist, naar analogie van het volgend: die derde wise ... dat es.

2) G, w, D, K; ghemerc F.

3) Hier: het Woord. Vgl. Rike, I Deel blz. 78-79; Brulocht, ibid. blz. 241.

4) Dat het.

5) Passief ervaren.

* 4. De wijzelooze schouwing en genieting der goddelijke Wezenheid. *

Ende boven alle godlycke wisen sal hi verstaen, met den-selven insiene sonder wise, dat wiseloes wesen <gods, dat> een onwise es. Want men maechs⁶⁾ niet toenen met waerden⁷⁾ noch met werken; met wisen <noch>⁸⁾ met teekenen noch met ghelycken⁹⁾. Maer het openbaert hem-selven den eenvuldighen insiene der onghebeelder ghedachten. Ende men mach oec¹⁰⁾ setten inden

6) Mach des.

7) Woorden.

8) Add. w.

9) Beeldspraak.

10) Aan den anderen kant.

[p. 116]

weghe teekene ende ghelycken, die den mensche bereiden dat rycke gods te siene. Ende <dit>¹⁾ imagineert aldus: alse ochte ghi saecht een gloet van viere sonder mate groot, daer alle dinc verberrent²⁾ waren in een ghestilt, gloeyende, omberuerlyc vier. Alsoe es ane te siene die ghestilde weselycke minne, die een ghebruken gods es ende alre heilighen, boven alle wisen³⁾ ende boven alle werke ende oefeninghe van duechden. Sy es eene ghestillede grondelose vloet van rycheiden ende van vruden⁴⁾, daer alle heilighen met gode in vervloeyt syn in een wiseloes ghebruken. Ende dit ghebruken es wilt ende woeste alse een verdolen. Want daer en es wise, noch wech, noch pat, noch zate⁵⁾, noch mate, noch inde, noch beghin, oft yet datmen ghewaerden⁶⁾ <ochte>⁷⁾ ghetoenen <mach>⁸⁾. Ende dit es onser alre eenvuldighe salicheit, dat godlycke wesen ende onse overwesen boven redene ende sonder redene. Selen wy dit bevenden⁹⁾, soe moeten wy ontgheest zyn¹⁰⁾ in dat-selve¹¹⁾ boven onse gheschapenheit, in dat eewighe punct daer alle onse liniën <in beginnen ende inden>¹²⁾. Ende inden¹³⁾ puncte verliesen sy haren name ende al onderscheet, ende syn één met den puncte, ende dat selve één dat dat punct selve es. Nochtan bliven si altoes toegaenden lyniën in hem-selven. Siet, aldus selen wy altoes bliven dat wy syn in onse ghescapene wesen, ende nochtan met ontgheestene altoes overliden in onse overwesen. Daer-in selen wy syn ons-selven onthoocht [ende]¹⁴⁾ ontsoncken, ontbreidt¹⁵⁾ ende ontlingt in een eewighe verlorenheit sonder wederkeer. Ende dit tuycht ons die pr<o>phete ezechiël daer hi spreect van den .iiij. dieren dat sy ghinghen, ende en <keerden>¹⁶⁾ niet weder. Ende alsoe eest daer¹⁷⁾ die goede menschen, met den heilighen, boven hem-selven wiseloes ghebruken ende rasten: daer en es nemmeer ommesie<n>¹⁸⁾ noch wederkeer.

1) Add. G, w, D, K.

2) Verberret.

3) Menschelijke en goddelijke.

4) Vroude.

5) Met hoofdletter, hs.

6) Ghewoorden.

7) G, w, D; noch F.

8) G, w, D; en can F.

9) Bevinden.

10) Door schouwing en genieting.

11) Daarin, d, i. het goddelijke wezen.

12) G, w, D; inden ende beginnen F.

13) In dit.

14) Om. G, w, D.

15) Ontbreedt.

16) G, w, D; quamen F.

17) Daar waar.

18) Ommesien F.

[p. 117]

Ende dit es onse sevende slot, daer alle heilicheit ende zalicheit in volbracht wert. Hier-in selen wy altoes wonende bliven, eenvuldich ende ombeweechlyc boven onze ghescapenheit.

* 5. Wisselwerking tusschen het schouwende en zalige leven, en de twee andere levens. *

Nochtan moeten wy alle onse slote besitten, ende chieren oordelyc met doechden, ende uutkeeren ende inkeeren met heiligher oefeninghen, met dien .iiij. wisen die vore ghenoemt zyn. Ende hier-in es menichfuldich onderscheet. Want yeghewelc pleecht syns gods, syns-selfs, ende synder duechde, na dat¹⁾ hi van gode ghegavet ende verlicht es, ende na mate sire minnen ende sire wysheit. Ende aldus heeft yeghewelc hongher ende dorst in hem-selven, smaec ende lost te gode ende <toe allen>²⁾ duechden, min ende meer, na dat hi heilich ende salich es, ende na sine verdiente ende sine werde³⁾. Maer die overweselycke zalicheit die god selve es, daer wy, boven ons selven, inder ontvlotenheit één mede syn, die es ons allen ghemeyne: overvloeyende sonder mate, ende ombegripelyc al onsen crachten. Ende die⁴⁾ bekint ende mint ende ghesmaect yeghelyc in hem-selven men⁵⁾ ende meer, met ondersceede, na dat⁶⁾ hi heilich ende salich es⁷⁾. Ende dit es de oordinantie inde inghele ende inde heilighen, in hemel ende in eerde, die god versien heeft ende gheoordent inder eewicheit, ende die eewelyc bliven ende dueren sal. Roept dan alle met openre herten:

O gheweldich slont
al sonder <mont>⁸⁾,
voere ons in dinen afgront
ende make ons dine minne cont.
Al waren wy tot der doot ghewont:
beveet ons minne, wy syn ghesont.

1) Naar.

2) G, w, D; ten F.

3) Waarde.

4) Slaat op zalicheit.

5) Min.

6) Naar.

7) In properre eygenre salecheit add. w.

8) G, w, D; gront F.