Werken. Deel 6. Die chierheit der gheestelijker brulocht. Vanden blinckenden steen. Dat boec der hoechster waerheit

Regelnummers proza verbergen

Hier gaet an dat werkende leven. C. I.

17Nu dan vanden iersten⁽⁸⁾. Christus, die wijsheit des Va- 18ders, die sprect en̄ heeft ghesproken inwendichlike, na sire 19godheit, van Adams tide allen menschen toe: ‘Siet.’ En̄ 20des siens es noot. Nu merct met erenste, soe wie dat sien

(8) L, M. Nu dan van den iersten, dats te verstaen van enen beghinnenden levene, dat men heet werkende leven.

[p. 5]

1sal, lijflike ofte gheestelike, daer toe behoren drie dinghe.

2Dat ierste es, sal die mensche lijflike sien van buten, soe 3moet hi hebben uutwendich licht des hemels, ofte ander 4materileec licht, dat dat middel, dat is die locht, verclaert 5werde, daermen dore sien sal. Dat ander is ene vriwillicheit, 6dat hi late die dinghen herbeelden in sijn oghe die hi sien 7sal⁽¹⁾. Dat ·iij· is dat die instrumente, die oghen⁽²⁾, ghesont 8sijn en̄ sonder vlecke, alsoe dat die grove lijflike dinghen 9subtijllijc daer in herbeelden moghen. Ghebrect den men- 10sche een van desen drien, hem faelgiert sijn lijflijk sien. Van 11desen siene en willen wi nemmeer⁽³⁾ spreken; mer van enen 12gheesteliken, overnatuerliken siene, daer al onse salicheit in 13gheleghen is.

14Soe wie dat gheestelike en̄ overnatuerlike sien sal⁽⁴⁾, daer 15toe behoren oec ·iij· punten: dat ierste dat is licht⁽⁵⁾ der 16gracien Gods; dander es een vri toeghekeert wille⁽⁶⁾; terde 17is ene onbesmette consciencie van dootsonden.

18Nu merct dan, want God een ghemene goet is en̄ want sine 19grondelose minne ghemeyne is, hier om geeft hi sine gracie 20in tween manieren: die voirlopende gräcie, en̄ die gracie 21daermen in verdient ewich leven. Die voirgaende gracie heb- 22ben alle menschen ghemeyne, heydene en̄ Joden, goede en̄ 23quade. Overmits sine ghemeyne minne die God hevet tote 24allen menschen, soe hevet hi sinen name en̄ verlossenisse 25menscheliker naturen doen prediken en̄ openbaren in allen 26einden van ertrike. Die keren⁽⁷⁾ wilt, hi mach bekeren. Alle

(1) Sur. Secundò voluntas libera quoque requiritur, ut eorum quae visurus est, imagines oculis hauriat.

(2) I. der oghen. L, M. dat sijn die oghen.

(3) F, L. niet meer. Sur. nihil amplius.

(4) Het adv. gheestelike komt alleen voor in D. en in de uitgave van 1624. De andere codices' hebben slechts het adv. overnatuerlike. Sur. Itaque visuro supernaturaliter.

(5) L, M. dat licht.

(6) Sur. libera voluntatis ad Deum conversio.

(7) L, M. bekeren.

[p. 6]

1die Sacramente, beide des doepsels en̄ alle die andere Sacra- 2mente, sijn ghereet allen menschen diese onfaen willen, 3yeghewele na sijn behoeven; want God wilt alle menschen 4behouden en̄ nieman verliesen. Want inden daghe des ordels 5en sal hem nieman beclaghen moghen hem en si ghenoech 6ghedaen, hadde hi willen keren⁽¹⁾. Hier omme es⁽²⁾ God 7een ghemeine schijn en̄ een ghemeine licht⁽³⁾, dat verlicht 8hemelrike en̄ ertrike, en̄ yeghewelken na synre noot en̄ na 9synre weerde⁽⁴⁾.

10Al is⁽⁵⁾ God ghemeine, en̄ al schijnt die sonne ghemeyne 11op allen boemen, menich boem blijft doch sonder vrucht; 12ende sele boem draghet wilde vrucht te cleinen orbore der 13menschen. Daer omme pleghet men die bome⁽⁶⁾ te versni- 14dene, en̄ te potene⁽⁷⁾ met riseren⁽⁸⁾ van vruchtbaren boemen, 15op dat si goede vrucht draghen van goeden smake en̄ orberlic 16den menschen.

17Een vruchtbarich rijs, dat comt uten levenden paradise 18dies eewechs rikes, dat is dat licht der gracien Gods. Negheen 19were en mach smakelic ofte orberlie sijn den mensce, het en 20wasse ute desen rise. Dit rijs der gracien Gods, dat den 21mensche Gode bevalleec maect, daermen in verdient ewich 22leven, dat wert allen menscen gheboden; maer het en wert 23in allen menschen niet gheplant, want sine willen de wiltheit 24haers boems niet afsniden, dat es onghelove, ofte een ver- 25keert onghehoirsam wille toten gheboden Gods⁽⁹⁾.

(1) L. hem willen bekeren. Sur. modà converti voluisset.

(2) Sur. Ita etiam.

(3) Sur. splendor quidam et lux communis.

(4) Sur. pro cujusque tum necessitate, tum dignitate.

(5) L, M. Mer al is.

(6) L, M. die wilde boemen. Sur. agrestes putantur arbores.

(7) ac transplantantur, zegt Surius; maer hy verstaet het woord poten hier niet, dat griffelen beteekent, als L. byvoegt of inten, als de uitgave van 1624 heeft. Ook Kiliaen vertaelt het naemwoord poot door surculus.

(8) taxckens, zegt de uitgave.

(9) Sur. putà infidelitatem suam, vel perversam erga Dei praecepta inobedientiam.

[p. 7]

1Maer sal dit rijs der gracien Gods in onse siele gheplant 2werden, daer toe behoren van node ·iij· dinghe: die vore- 3lopende gracie Gods, en̄ een vri toeghekeert wille, en̄ suve- 4ringhe der consciencien⁽¹⁾. Die vore gaende gracie die roert 5alle menscen, want die ghevet God⁽²⁾; maer vri toekeer en̄ 6suveringhe der consciencien die en gheven alle menschen 7niet⁽³⁾; en̄ daer omme ontblivet hem die gracie Gods, daer si 8in verdienen souden ewich leven.

9Die vore gaende gracie Gods die roert den mensche van 10buten ofte van binnen. Van buten, in siecheiden, ofte in 11verliese van uutwendighen goede, van maghen ofte van 12vriende, ofte met openbaerre scanden. Ofte hy wert beroert 13in predicacien, ofte in goeden exemplen vanden heylighen 14ofte van goeden menschen, van haren woorden ofte van 15haren werken: soe dat hem die mensche bekennende wert. 16Dits dat roeren Gods van buten.

17Bi wilen wert die mensche oec beroert van binnen, in 18herdinkene der pinen en̄ des doghens ons Heren, en̄ dies 19goets dat hem God ghedaen heeft en̄ allen menschen; ofte in 20aensiene sire sonden, cortheit des levens, vreese der doot en̄ 21vrese der hellen, ewighe pine der hellen en̄ ewighe vroude 22des hemelrijes, en̄ dattene God ghespaert hevet in sine son- 23den en̄ beydet na sijn bekeren. Ofte hi merct dat wonder 24dat God ghescapen heeft in hemelrike en̄ in ertrike, in allen 25creaturen. Dit sijn werke der vorecomender gracien Gods, 26die den mensche beweghen van buten ofte van binnen in 27menigherwijs. En̄ oec heeft die mensche een naturlijc gront-

(1) Sur. conscientiae expurgatio.

(2) L en M. voeghen by gemeen. En Sur. zegt quandoquidem communiter haec praestatur omnibus.

(3) L. alleen, kwalyk: die en ghevet hi allen menschen selve niet. Sur. At liberae conversioni et conscientiae emundationi minimè operam dant, neque sese applicant omnes.

[p. 8]

1neyghen te Gode overmits die vonke der sielen en̄ die overste 2redene, die altoes begheert dat goede en̄ haet dat quade⁽¹⁾. 3Met desen poenten roert God alle menschen na dat sijs be- 4hoeven, en̄ yeghewelken na sine noot, alsoe dat die mensche 5hier met bi wilen gheslaghen wert en̄ berespet, en̄ versaghet 6en̄ in vresen, en̄ blijft staende in hem selven merkende op 7hem selven. Noch eest al die vore lopende gracie, en̄ niet 8verdienende. Aldus maect die voregaende gracie ene gheree- 9scap te onfane die andere gracie, daer men in verdient ewich 10leven, alse die siele aldus ledich steet van quaden wille en̄ 11van quaden werken, en̄ berespt, en̄ gheslaghen, en̄ in vresen 12wat si doen sal, merkende op haer selven en̄ op Gode, en̄ op 13hare quade werke. Hier af comt een natuerlije leet sijn der 14sonden⁽²⁾, en̄ een natuerlic goet wille. Dits dat hoechste der 15vore comender gracien⁽³⁾.

16Alse die mensche dat sine doet dat hi vermach, en̄ hi niet 17voerder en mach van eyghenre crancheit, dan behoirt der 18grondeloser goeden⁽⁴⁾ Gods toe, dat si dat were volbringhe.

19Soe comt een hogher licht der gracien Gods, rechte alse 20een blic der sonnen, en̄ wert ghestort in die siele onverdient 21en̄ onbegheert na weerdicheit⁽⁵⁾; want in desen lichte ghevet 22hem God, van vrier goeden en̄⁽⁶⁾ miltheden, dien ghene 23creature verdienen en mach eer sine heeft. En̄ dit is een 24heymelic inwerken Gods inder sielen boven tijt⁽⁷⁾, en̄ be- 25weecht die siele met al haren craften. Hier met eindet die

(1) Sur. Praeter haec inest homini naturalis quaedam animi ad Deum propensio secundùm animae scintillam, seu synteresin et rationem superiorem, semper bonum appetentem, et malum detestantem.

(2) L. alleen sijnre sonden.

(3) Sur. Atque hic supremus gratiae antecedentis seu gratis datae vertex est.

(4) Versta goedheid in dativo, als I en L. hebben.

(5) Sur. tametsi id ea satis pro dignitate neque merita sit, neque desiderarit.

(6) F en G. in.

(7) supra tempus, zegt Surius.

[p. 9]

1voircomende gracic, en̄ hier beghint die andere gracie, dat 2is dat overnatuerlie licht⁽¹⁾.

3Dit licht is dat ierste poent⁽²⁾, ende hier uut onsprinct 4dat ander poent, ende dat es vander sielen weghen: dat 5is een vrie toekeer dies willen in enen oghenblicke 6dies tides, ende daer ontspringhet caritate inder verenin- 7ghen Gods ende der sielen⁽³⁾. Dese ·ij· poente hanghen te 8gadere, alsoe dat dat een niet volbracht en mach werden 9sonder dat ander. Daer God en̄ de siele vergaderen in enicheit 10der minnen, daer ghevet God sijn licht boven tijt, en̄ de siele 11ghevet den vrien keer, overmits cracht der gracien, in enen 12corten nu dies tides⁽⁴⁾: en̄ daer wert caritate gheboren in 13der sielen van Gode en̄ vander sielen⁽⁵⁾; want caritate es een 14minnen bant tusschen Gode en̄ de minnende siele.

15Ute desen ·ij· punten, dats uter gracien Gods en̄ uten vrien 16kere des willen verlicht met gracien, onspringhet caritate, 17dat es godlike minne. En̄ ute godliker minnen onsprin- 18ghet dat derde punt, dats suveringhe der consciencien. 19Dese ·iij· poenten lopen te gadere al soe, dat dat een niet 20staen en mach sonder dat ander eneghe langhe ure van tide⁽⁶⁾; 21want soe wie dat godlike minne heeft, die hevet volcomenen 22rouwe van sonden.

23Doch mach men hier verstaen de ordinancie Gods en̄ der 24creaturen, alsoe alse hier bewiset is. Want God ghevet sijn 25licht⁽⁷⁾ en, overmits dat licht, ghevet de mensche den willighen 26volcomenen keer⁽⁸⁾: ute desen tween comt volcomene minne

(1) Sur. quae, ut dixi, supernaturale quoddam lumen est.

(2) Sur. paraphrastisch: Porro lumen hoc primum est quod ad spiritalem exigitur visionem.

(3) Sur. ubi tum charitas oritur, in conjunctione scilicet Dei et animae.

(4) Sur. brevissimo temporis puncto, seu instantaneè.

(5) Sur. in anima ex Deo et anima.

(6) Sur. nec potest aliquod horum diu esse sine aliis.

(7) L. alleen gheeft eerst sijn licht, en zulks is werkelyk de zin.

(8) L en M. toekeer.

[p. 10]

1te Gode. En̄ ute minnen comt volcomen rouwe en̄ suveringhe 2der consciencien. En̄ dat ghesciet inden nedersiene op die 3misdaet en̄ op de vlecken der sielen: omme dat hi Gode mint, 4soe comt in hem een mishaghen sijns selfs en̄ alle sire werke.

5Dits dordinancie inden bekeerne. Hier af comt ghewarich 6rouwe ende volcomen leet sijn dat de mensce nie⁽¹⁾ misdede, 7en̄ een heet wille nemmermeer sonde te doene, en̄ emmer- 8meer Gode te dienene in octmoedigher ghehoirsamheit; ghe- 9warighe biechte sonder decken en̄ twevoldicheit en̄ vensen; 10volcomen ghenoech doen na eens besceedens priesters rade: 11en̄ dan die doghede te beghinnene en̄ alle goede werke. 12Dese ·iij· poente, alsoe ghi ghehoirt hebt, behoren van noede 13te enen godliken siene⁽²⁾. Hebdi dese ·iij· punte, soe sprect 14Christus in u: Siet, en̄ soe sidi ghewaerlike siende.

15Dit is dat ierste punt vanden vieren principalen dat 16Christus onse Here spreet: Siet.

(1) Versta ooit.

(2) Sur. ad spiritalem seu divinam visionem.