Werken. Deel 3. Vanden XII dogheden. Een spieghel der ewigher salicheit. Vanden kerstenen ghelove

Regelnummers proza verbergen

Van bescouwende leven, ende ierst vanden gheesteliken levende leven, dat binnen ons is. C. XVII.

3Nu sijn selke menschen die, boven alle oeſeninghe van 4duechden, in hem ghevoelen en̄ bevenden een levende leven, 5dat te gadere ghevoecht es ghescapen en̄ onghescapen, God 6ende creature⁽¹⁾. Ghi selt weten dat wi hebben een ewich 7leven inden beelde der wijsheit Gods⁽²⁾. Dat leven blijſt 8altoes inden Vader, en̄ vloyet uut metten Sone, en̄ is wederboecht 9in die selve nature metten heylighen Gheeste⁽³⁾: en̄ 10aldus leven wi cwelie in onsen beelde der heyligher Drieheit, 11en̄ der vaderliker eenheit⁽⁴⁾. Ende hier uut hebben wi een 12ghescapen leven, vloyende uter selver wijsheit Gods, en̄ daer 13in bekint God sine macht, sine wijsheit en̄ sine goetheit: en̄ 14dat es sijn beelde daer hi mede leeft in ons. En̄ uut sinen 15beelde heeft ons leven drie eyghenscape, daer wi sinen 16beelde, dat wi ontſaen hebben, mede gheliken, want onse 17leven is altoes wesende, siende⁽⁵⁾ en̄ neyghende inden oersprone 18onser ghescapenheit. Daer leven wi uut Gode, en̄ toe 19Gode, en̄ God in ons, en̄ wi in hem. En̄ dit is een levende 20leven dat in ons allen is weselijc en̄ in bloter naturen; want 21het is boven hope en̄ ghelove, boven gracie en̄ alle oefeninghe 22van docchden. Ende hier omme eest een, sijn wesen,

(1) Sur. experiuntur vitalem quandam vitam, id est, simul conjunctam creatam cum increata vita, id est, Deum et creaturam.

(2) Sur. in divinae sapientiae exemplari.

(3) Sur. et in eandem naturam cum Sancto Spiritu reſleetitur.

(4) Sur. et ita aeternò nos vivimus in nostro sanctae Trinitatis ac Paternae Unitatis exemplari.

(5) L en M. sighende. Surius zegt intuetur.

[p. 208]

1sijn leven, en̄ sijn werken⁽¹⁾. En̄ dit leven is verborghen in 2Gode, en̄ in die substancie onser sielen. Maer want⁽²⁾ in ons 3allen van naturen is, soe moghent selke⁽³⁾ menschen verstaen 4sonder gracie en̄ sonder ghelove, ofte enighe oefeninghe 5van duechden: ende dat sijn levende inghekeerde menschen, 6boven sinlike beelden, in die blote eenvoldicheit haers 7wesens⁽⁴⁾: daer dunct hem dat si heylich en̄ salich sijn. 8Ende sulke wanen God sijn, en̄ si en achten gheen dinc, 9goet noch quaet, in dien dat si hem ontbeelden connen, en̄ 10in bloter ledicheit haer eyghen wesen vinden en̄ besitten 11moghen⁽⁵⁾. Dit sijn valsche onghelovighe menschen, daer ie 12vore aſ ghesproken hebbe in die sevende partye, dienmen 13dat heylighe Sacrament niet gheven en sal. Want si sijn in 14allen⁽⁶⁾ bedroghen, en̄ vermaledijt van Gode ende vander 15heyligher Kerken. 16Nu heft dan op u oghen boven reden, en̄ boven alle oefeninghe 17van doechden, en̄ siet aen met minnenden gheeste, 18met starenden oghen⁽⁷⁾ dat levende leven dat oersprone en̄ 19sake is alles levens en̄ alre heylicheit. Dat is aen te siene als 20een glorioes afgront der rijcheit Gods, en̄ als een levende 21fonteine daer wi ons gheenicht met Gode ghevoelen, uutvloyende 22in alle onse crachten met gracien en̄ met menichfuldighen 23gaven, en̄ yeghewelken sonderlinghe, na dat sijs 24behoeven en̄ weerdich sijn⁽⁸⁾. In die fonteyne des levenden 25levens⁽⁹⁾ sijn wi alle met Gode verenicht; maer in den

(1) Sur. atque eamobrem illius essentia, vita, actio unum sunt.

(2) Versta, want het.

(3) Versta, sommige.

(4) D. kwalyk, haers selfs.

(5) Sur. neque quicquam alicujus pensi habent, sive bonum sit, sive malum, modò se formis et imaginibus denudare, et in nudo essentiae suae ocio invenire ac possidere queant.

(6) Sur. omnino.

(7) Sur. intenta acie.

(8) Sur. et singulatim in singulos pro cujusque indigentia ac dignitate.

(9) A, G, I. ons levens. H. kwalyk, ons levens des levens. M. als in den tekst. Surius vertaelt: In hoe vitalis vitae fonte.

[p. 209]

1rivieren⁽¹⁾ sijnre ghenaden sijn wi ghedeilt, en̄ ontfaen alle 2met ondersceede yeghewele na dat hem toebehoirt⁽²⁾. Nochtan 3bliven wi altoes onderlinghe⁽³⁾ verenicht in caritaten en̄ 4in menscheliker naturen, en̄ boven al in dat levende leven, 5daer wi alle met Gode verenicht sijn. Die eninghe die wi met 6Gode hebben die is boven redene, en̄ boven sin: daer sijn 7wi in enen gheeste, in enen levene met Gode. Dat leven en 8mach nyeman sien, vinden, noch besitten, hi en si, overmits 9minne ende die ghenade Gods, sijns selfs ghestorven in dat 10levende leven, en̄ in die ſonteine ghedoept, en̄ anderwerſ 11gheboren in godliker vriheit uten gheeste Gods, en̄ altoes 12inblivende⁽⁴⁾ en̄ God geënecht in dat levende leven, en̄, overmits 13rijcheit en̄ volheit sijnre minnen, altoes vernuwen en̄ 14uutvloyen⁽⁵⁾ met gracien in allen dogheden. 15Siet, dit is een ewich hemelsche leven, gheboren uten 16heylighen Gheeste, en̄ altoes vernuwende in minnen tusscen 17Gode ende ons; want Gods were is ewich in die ledicheit 18onser sielen, en̄ wi hebben alle een ewich leven metten Sone 19inden Vader, en̄ dat selve leven vloyet ende wert gheboren 20metten Sone uten Vader; ende dat leven heeft die Vader 21mitten Sone ewelie bekent en̄ ghemint inden heylighen 22Gheeste. En̄ aldus hebben wi een levende leven, dat ewich is 23in Gode voir alle ghescapenheit. En̄ uut dien levene⁽⁶⁾ heeſt 24ons God ghescapen, maer niet van dien levene, noch van sire 25substancien, mer van nieute. En̄ onse ghescapen leven hanct

(1) D, I. in die riviere. H. in den riviere. Surius: sed in gratiae ejus rivulis.

(2) Sur. accipimusque discriminatim singuli, quod ad quosque pertinet.

(3) M. kwalyk, in delinghe.

(4) Sur. semperque intùs manens.

(5) M. alleen heeft hier het participium praesens vernuwende ende uutvloyende; maer daer dient hier de infinitivus voor, welke in sommige streken van België aldus nog gebruikt wordt.

(6) H, M. uut dien levenden levene. Zoo ook Surius: et ex hac vitali vita.

[p. 210]

1in sijn ewighe leven, dat wi in Gode hebben, alse in sijn 2ewighe sake die hem eyghen is van naturen. En̄ hier omme 3is onse ghescapen leven een leven sonder middel mit dien 4levene dat wi in Gode hebben. En̄ dat ewighe leven dat wi in 5Gode hebben, dat is sonder middel een mit Gode. Want hi 6is een levende exemplaer alles dies⁽¹⁾ dat hi ghemaect 7heeſt⁽²⁾, en̄ hi is sake en̄ oirsake alre creaturen, en̄ hi 8bekint hem selven en̄ alle dine, in enen siene. En̄ al dat hi 9bekint met onderseede inden spieghel sijnre wijsheit in 10beelden en̄ in ordinen, in formen, in redenen, dat is al waerheit 11en̄ leven, en̄ dat leven is hi selve⁽³⁾, want in heme en is 12niet dan sijns selfs nature. Nochtan sijn alle dine in heme, 13sonder hem selven⁽⁴⁾, alse in haren eyghen sake. En̄ hier 14om spreet Sinte Jan: ‘Al dat ghemaect is, dat was leven in 15heme⁽⁵⁾’; en̄ dat leven is hi selve. Wi hebben alle, boven 16onse ghescapenheit, een ewich leven in Gode, alse in onse 17levende sake die ons ghemaect en̄ ghescapen heeft van 18nieute; maer wi en sijn niet God, noch wi en hebben ons 19selven niet ghemaect. Wi en sijn oec uut Gode niet ghevloten 20van naturen; maer want ons God ewelie bekint en̄ ghewilt 21heeft in hem selven, soe heeſt hi ons ghemaect, niet van 22naturen oſte van node, maer van vriheit sijns willen. En̄ hi 23bekint alle dine, en̄ al dat hi wilt, vermach hi te doene in 24hemel en̄ in eerden. En̄ hi is in ons licht en̄ waerheit. En̄ hi 25vertoent hem in dat overste onser ghescapenheit, en̄ verheſt 26onse ghedacbten in puerheit, en̄ onsen gheest in godliker 27vriheit, ende onse verstaen in onghebeelde bloetheit. En̄ hi

(1) H. een levende lijcbeelt. M. een levende exempelaerlije beelt alles des.

(2) Sur. quippe qui exemplar est omnium ab ipso conditorum.

(3) Sur. et haec ipsa, ipsemet est.

(4) Sur. at nihilominùs omnia in ipso sunt absque seipsis.

(5) Sur. Quod factum est, in ipso vita crat. Vglk. Joann. 1, 5-4.

[p. 211]

1verelaert ons met ewigher wijsheit, en̄ leert ons staren en̄ 2scouwen sine grondeloese rijcheit. Al daer is leven sonder 3arbeit, in die ſonteyne alder ghenadichcyt. Daer is smake en̄ 4ghevoelen ewigher salicheit, in volcomender satheit, sonder 5alle verdriete ledicheit⁽¹⁾.

Nu laet ons overliden
Alle dat metter tijt vergheet,
Soe moghen wi ons in minnen verbliden;
Want ewich leven is ons bereet.

10Inden beghinne der werelt, doen God den iersten mensche 11maken woude in onser naturen, doen sprae hi, in drievoldicheit 12der personen: ‘Maken wi den mensche tote onsen beelde en̄ 13tote onsen ghelike⁽²⁾.’ God is een gheest, sijn spreken dat is 14sijn bekennen, sijn werken dat is sijn wille, en̄ hi vermach al 15dat hy wil, en̄ al sijn were is gracioes ende wel gheordiniert. 16En̄ hi heeft yegheweles siele ghescapen alse enen levenden 17spieghel, daer hi dat beelde sijnre naturen in ghedruct heeſt. 18En̄ alsoe leeft hi ghebeelt in ons, en̄ wi in hem; want onse 19ghescapene leven is een, sonder middel, met dien beelde 20ende met dien levene, dat wi ewelie in Gode hebben. En̄ 21dat leven dat wi in Gode hebben, dat is sonder middel een in 22Gode; want het leeft metten Sone ongheboren inden Vader, 23en̄ het wert gheboren metten Sone uut den Vader, en̄ vloyet 24uut hem beyden metten heylighen Gheeste; en̄ aldus leven 25wi ewelie in Gode, ende God in ons. Want onse ghescapenheit 26leeſt in onsen ewighen beelde dat wi hebben inden Sone

(1) A, G, I, L, N. verdrietelecheit. H, M. sonder verdrietheit. - Surius vertaelt, in den zin van onzen tekst: absque ullo fastidioso ocio. Het woord verdriete staet dus als een adjectivum.

(2) Vglk. Gen 1, 26.

[p. 212]

1Gods⁽¹⁾, en̄ ons ewighe beelde is één metter wijsheit Gods en̄ 2leeſt in onse ghescapenheit. En̄ hier omme vernuwet die 3ewighe gheboirte en̄ dat uutvloyen des heylichs Gheests in 4die ledicheit onser sielen altoes, sonder onderlaet; want God 5heeft ons ewelie ghekent, en̄ ghemint, gheroepen ende vercoren. 6Eest alsoe dat wine weder willen bekennen, minnen 7en̄ verkiesen, soe sijn wi heylich en̄ salich, en̄ ewelic vercoren. 8Ende onse hemelsche Vader sal ons vertonen, in dat 9overste onser sielen, sine godlike claerheit; want wi sijn sijn 10rike, ende hi woent en̄ regneert in ons. En̄ ghelikerwijs dat 11die sonne des hemels met haren raeyen doerscijnt, ende 12verlicht, ende vruchtbaer maeet alle die werelt, alsoe doet 13oec die claerheit Gods, die regneert in dat overste onser 14ghedachten: si gheeft uut in alle onsen craſten claer 15blickende rayen, dat sijn godlike gaven, const, wijsheit en̄ 16claer verstaen, redelie ghemere en̄ onderscheet in allen 17doechden⁽²⁾, en̄ hier mede is gheciert dat rike Gods in onser 18sielen. Mer minne sonder mate, die God selve is⁽³⁾, die regneert 19in puerheit ons gheests alse een gloet van berrende 20colen. Si gheeft uut blickende, berrende ghensteren, 21die gherinen en̄ onfonken in vierigher minnen herte en̄ sin, 22wille en̄ begherte, en̄ al der sielen crachte in storme en̄ in 23woede, en̄ in ongheduere wiseloser minnen⁽⁴⁾. 24Siet dit sijn die wapene daer wi mede striden jeghen die 25vreeselike⁽⁵⁾ onghiere⁽⁶⁾ minne Gods, die alle minnende

(1) Sur. Creata namque vita nostra in aeterna vivit idea sive forma nostra, quam habemus in Filio Dei.

(2) Sur. rationalem considerationem, discretionemque cunctis in virtutibus.

(3) Vglk. I Joann. 4, 16.

(4) Sur. et omnes animae vires suo contactu inflammant, quandam in cis modinesciae charitatis tempestatem, impetum, insaniam, ae impatientiam excitantes.

(5) reverendam, zegt Surius.

(6) A, I. onghehiere. 't Is het hoogduitsche ungeheuer, by onze oostelyke naburen nog van dagelyksch gebruik, veelal in de beteekenis van portentosus, enormis, ontzettend, zoo wel in 't goed als in 't kwaed. Surius vertaelt het door voracissima, en de schryver van D voegt er in den tekst by of hongherighe; maer dat hebben zy uit hetgeen volgt opgemaekt, want het woord brengt in zich zelven dit denkbeeld niet meê. Zie wat er over geschreven is door Halbertsma, Aanteekk. bl. 22; door Prof. Clarisse, in zyne Aanteekk. op de Natuurkunde van het Geheel-Al, bl. 419-25; en door Prof. De Vries, in het Taalkundig Magazijn, IV, bl. 67-71.

[p. 213]

1gheeste wilt verbernen en̄ verslinden in haers selſsheit. 2Nochtan wapent si ons met haren gaven, en̄ verlicht onse 3redenen, en̄ ghebiet en̄ raet en̄ leert ons dat wi ons weren 4ende striden, en̄ onse recht in minnen jeghen haer behouden 5alsoe langhe als wy moghen, en̄ hier toe gheeft si ons cracht, 6conste ende wijsheit. Si trect al onse sinlike erachten in een 7inwendich ghevoelen; si doet onse herte minnen, begheren 8en̄ smaken; si gheeſt onser sielen scouwen en̄ staren⁽¹⁾; si 9gheeft ons devocie, ende doet ons met berrenden vlammen 10opwaert varen. Si gheeft onsen verstane kennisse en̄ samec 11ewigher wijsheit; si gherijnt⁽²⁾ die minnende eracht, ende 12doet des menschen gheest bernen en̄ versmelten in waerdicheden⁽³⁾ 13voir haer aenschijn. 14Siet, hier moet onse redene wijken en̄ alle werc⁽⁴⁾ met 15ondersceeden; want onse crachte werden eenvoldich in 16minnen, ende zwighen ende nighen⁽⁵⁾ in dat aenschijn des 17Vaders; want die openbaringhe des Vaders verheft die siele 18boven redene, in onghebeelde bloetheit: daer is die siele eenvoldich, 19suver en̄ reyne, en̄ ledich alre dine, en̄ in die pure 20ledicheit vertoent die Vader sine godlike claerheit. In die claerheiten 21mach eomen redene noch sin, ghemerc noch ondersceet: 22dit⁽⁶⁾ moet al daer onder bliven; want die claerheit sonder

(1) Sur. animae, contemplationis intentae gratiam praestat.

(2) D. alleen, gherint. H. si grunt. M. gront. Beide kwalyk. Sur. vertaelt: voluntatem seu vim amativam attingit.

(3) reverentia, zegt Surius.

(4) M. kwalyk, ende al ewech. - Sur. et omnes distinetas actiones cedere oportet.

(5) Sur. et inclinant sese.

(6) M. kwalyk, die.

[p. 214]

1mate verblint die redelike oghen, alsoe dat si wiken moeten 2den onbegripeliken lichte. Maer die eenvoldighe oghe boven 3redene inden gronde der verstandicheit, die is altoes open, 4en̄ scouwt en̄ staert⁽¹⁾ met bloten ghesichte dat licht metten 5selven lichte⁽²⁾: daer es oghe jeghen oghe, spieghel jeghen 6spieghel, beelde jeghen beelde. Met desen drien sijn wi 7Gode ghelije en̄ hem gheënicht; want die sie⁽³⁾ in onse 8eenvoldighe oghe, es een levende spieghel dien God ghemaect 9heeft tote sinen beelde, en̄ daer hi sijn beelde in ghedruct 10heeft. Sijn beelde dat is sine godlike claerheit; daer mede 11heeſt hi overvloedich vervult⁽⁴⁾ den spieghel onser sielen, 12alsoc dat daer gheen ander elaerheit noch ander beelde in 13comen en mach. Mer die claerheit en is gheen middel tusschen 14ons en̄ Gode, want si is dat selve dat wy sien⁽⁵⁾, en̄ 15oee dat licht daer wi mede sien: maer niet onse oghe die 16siet. Want al is dat beelde Gods sonder middel inden spieghel 17onser sielen, en̄ hem gheënicht, nochtan en is dat 18beelde die spieghel niet, want God en wert niet creature⁽⁶⁾. 19Maer die eninghe⁽⁷⁾ des beelds inden spieghel is soe groet 20en̄ soe edel, dat die siele ghenoemt is dat beelde Gods. 21Voirtmeer, dat selve beelde Gods dat wi ontſaen hebben

(1) D. kwalyk, en̄ stout en̄ stare. Daer zal, in het Hs. door den schryver van D. gevolgd, scout en start gestaen hebben.

(2) Sur. Simplex autem oculus qui supra rationem est in intelligentiae ſundo, semper apertus est, nudoque aspectu in lucem hanc per ipsammet intendit et contemplatur.

(3) D, L, M. kwalyk, die siele. N. die siel. Surius vertaelt: Iste nanque simplicis oculi nostri obtutus. Versta dus het zien of de ziening.

(4) D, M. kwalyk, verbeelt. Surius heeft complevit, en het vervolg des volzins wyst het uit.

(5) D, H, I. kwalyk, sijn. Sur. cùm sit idem ipsum quod cernimus.

(6) H, M. kwalyk, want en wert (M. ten waert) niet (M. nie) creature. - Sur. non enim Deus ſit creatura.

(7) H. enighe. M. enicheit, kwalyk. - Sur. sed imaginis in speculo unio.

[p. 215]

1en̄ draghen in onser sielen, dat is die Sone Gods, en̄⁽¹⁾ die 2ewighe spieghel der wijsheit Gods, daer wi alle in leven en̄ 3ewelic in ghebeelt sijn. Nochtan en sijn wi die wijsheit Gods 4niet; want soe hadden wy ons selven ghemaect, en̄ dat is 5onmoghelic en̄ onghelove. Want al dat wi sijn, en̄ al dat 6wi hebben, dat hebben wi van Gode en̄ niet van ons selven; 7en̄ al is die edelheit groet onser sielen, si is den sondare 8verborghen en̄ oec menighen goeden menschen. En̄ al dat 9wi bekennen moghen in lichte der naturen, dat is onvolcomen, 10en̄ sonder smaec, en̄ sonder ghevoelen; want wi en 11moghen Gode niet bescouwen, noch sijn rike vinden in 12onser sielen, sonder sine hulpe en̄ sine ghenade, ende onse 13ghewarighe oeſeninghe in sijnre minnen.

(1) Dit copulatief komt voor in D, I, L en N. - Surius ook heeft het in zyne vertaling.