Werken. Deel 3. Vanden XII dogheden. Een spieghel der ewigher salicheit. Vanden kerstenen ghelove

Regelnummers proza verbergen

Wise ende maniere hoe Christus hem selven gaf in den heilighen Sacramente⁽²⁾. C. VII.

9Soe wie dronken wil werden van minnen, hi sal aensien 10ende merken en̄ verwonderen ‧ij‧ punte van minnen die ons 11Christus bewijst heeft inden heilighen Sacramente, die soe 12groet sijn en̄ soe diep, datse nyeman te gronde begripen noch 13verstaen en mach. Dat ierste punt leert ons dat Christus ghegeven 14heeft onser sielen sijn vleysch in spisen, en̄ sijn bloet 15in dranke. Al selc wonder van minnen en was noyt daer te 16voren ghehoert. Nu es der minnen nature altoes gheven en̄ 17nemen, minnen en̄ ghemint werden, en̄ dit is beide in 18yeghewelken die mint⁽³⁾. Christus minne die is ghierich en̄ 19milde⁽⁴⁾: al gheeft hi ons al dat hi heeft en̄ al dat hi is, hi

(2) Het opschrift van dit capittel luidt in H: Dit is dat derde punte hoe wi dat heilige Sacrament ontfaen sellen, en̄ hoe wi eten selen en̄ gheten werden, ende hoe dat wi teren sellen ende verteert werden. In M daerentegen leest men: Dat derde punt, van der groter minnen die ons Christus bewijst hevet in den Sacramente. Het Hs. I heeft geene opschriften meer. In A, D en G is de titel gelyk wy hem hier stellen, en die ook door Surius vertaeld is.

(3) Sur. Est autem amori hoc proprium, semper dare et accipere, amare et amari: et utraque haec semper in singulis amantibus insunt.

(4) Sur. Atqui Domini Jesu amor, et avarus et liberalis est.

[p. 157]

1nemt ons oec weder al dat wi hebben en̄ al dat wi sijn; en̄ hi 2eyst ons meer dan wy gheleysten moghen. Sijn hongher is 3sonder mate groet⁽¹⁾: hy verteert ons al uut te gronde⁽²⁾; 4want hi is een ghierich slockaert en̄ heeft den mengerael⁽³⁾: 5hi verteert dat merch uut onsen benen, Nochtan gonnen 6wijs hem wale, en̄ soe wijs hem meer ghonnen⁽⁴⁾, soe wy 7hem bat smaken⁽⁵⁾. En̄ wat hi op ons teert, hi en mach niet 8vervult werden, want hi heeft den mengerael en̄ sijn hongher 9is sonder mate: en̄ al sijn wi arm, hi en achtes niet, 10want hi en wilt ons niet⁽⁶⁾ laten⁽⁷⁾. 11Ierstwerf bereyt hi sine spise, en̄ verbernt in minnen al 12onse sonden en̄ ghebreken. En̄ alse wi dan ghesuvert sijn 13ende in minnen ghebraden, soe gaept hi alse die ghier diet 14al verslocken wilt. Want hi wilt onse sondelike leven verwandelen 15en̄ verteren in sijn leven, dat is vol gracien en̄ 16glorien, die ons altoes bereyt is, willen wi ons selfs vertyen 17en̄ die sonden laten. Mochten wi sien die ghierighe ghelost 18die Christus heeft tote onser salicheit, wi en mochten ons 19niet onthouden wi en souden hem in die kele vlieghen. Al 20luden mine worde wonderlike, die mynnende die verstaen 21my wel. Jhesus minne is van soe edelen aerde, daer si teert, 22daer wilt si voeden. Al verteert ons Jhesus te male in hem,

(1) H. is ommate. M. onmate groot.

(2) H, M. kwalyk, uten gronde.

(3) Wy hebben dit woord nergens ontmoet, en weten het niet af te leiden dan van het fransche mange-tout, heden nog gebruikt. Het zou derhalve, als ahstract substantief, overeenkomen met het grieksche Παντοϕαγία of Βουλιμίασις, De schryver van D heeft er op den kant deze verklaring van gegeven: Dat is die vraet, of den ghier, of den heeten onversadeliken hongher.

(4) A, G, H, I. onnen. Het werkwoord regeert den genitivus.

(5) Sur. et tamen libenter id illi concedimus: quantoque propensiùs atque libentiùs id ei permittimus sive favemus, tanto eum ampliùs gustamus.

(6) Versta niets.

(7) Sur. Et licèt pauperes nos esse non nesciat, non curat tamen, nee remittit nobis.

[p. 158]

1daer vore gheeft hi ons hem selven, en̄ hi gheeft ons gheesteliken 2hongher en̄ dorst sijns te ghesmaken met ewigher 3lost. Hi gheeft ons gheesteliken hongher, en̄ onser herteliker 4liefden sijn lichame in spisen. En̄ alse wi dien in ons eten 5en̄ teren met ynnigher devocien, soe vloyet uut sinen lichame 6sijn gloriose heete bloet in onse nature en̄ in alle onse 7aderen, en̄ alsoe werden wi ontfunct in minnen en̄ in herteliker 8liefden tot hem, en̄ al doervloyet lijf en̄ siele met loste 9en̄ met gheesteliken smake. Soe gheeft hi ons dan sijn leven 10vol wijsheden, waerheden en̄ leringen hem na te volghene 11in allen doechden. En̄ dan leeft hi in ons, ende wi in hem. Hi 12gheeft ons oec sine siele met volre ghenaden, op dat wi altoes 13staende bliven met hem in minnen, in doechden en̄ in sijns 14Vader love⁽¹⁾. En̄ boven al dit vertoent hi ons en̄ gheloeft⁽²⁾ 15ons sine gotheit in ewich ghebruken: wat wonder eest dat 16si jubileren die dit ghesmaken en̄ bevinden? 17Doe die coninghinne van Oestlande⁽³⁾ aensach die rijeheit, 18die ere en̄ die glorie des conincs Salomons, doe ghebrac 19haer gheest van groten wonder, en̄ si quam van haer selven 20ende viel in ommacht. Nu merct dan Salomonne sine rijcheit 21en̄ sine glorie, hoe cleine dat si was jeghen die rijcheit en̄ 22die glorie die Christus selve is, ende ons bereet heeft inden 23heylighen Sacramente. Want al moghen wi ontſaen al dat 24sijnre menscheit toebehorende es en̄ in onsen gheduere 25bliven⁽⁴⁾; alse wi aensien sine godheit die wi voere ons 26hebben inden Sacramente, soe verwondert ons soe sere, dat 27wi ons selven moeten onthoghen inden geeste in overweseliker 28minnen, ofte wi vielen in ommachte van wondere en̄

(1) D. alleen, ghelove.

(2) Sur. pollicetur.

(3) Sur. regina Austri.

(4) Versta, en in eene rustige stemming des gemoeds volharden, vry blyven van ontroering. Surîus vertaelt: absque mentis excessu. Zie Gheduren in Leendertz Glossarium op den Minnen loep.

[p. 159]

1van ongheduere⁽¹⁾ voir die tafele ons Heren. Maer met devocien 2en̄ met herteliker liefden eten wi en̄ teren die menscheit 3ons Heren in onse nature; want liefde trect in haer al dat si 4mint, en̄ met al selker liefden trect en̄ teert onse Here onse 5natuer in heme, en̄ vervult ons met sijnre ghenaden. En̄ 6dan wassen wi groot, en̄ onthoghen ons selven in ene godlike 7liefde boven redene, daer wi met onsen gheeste eten en̄ teren 8en̄ gheerigen⁽²⁾ met bloter minnen in sine godheit. Siet, 9daer ontmoeten wi sinen gheest, dat is sine minne, die 10sonder mate groet is, die onsen gheest en̄ alle sine werke 11verbernt, en̄ verteert, en̄ trekt met hare in enicheit, daer wi 12ghevoelen raste en̄ salicheit. 13Siet, aldus selen wi altoes eten en̄ werden gheten, en̄ met 14minnen op en̄ nedergaen, en̄ dit is onse leven inder ewicheit. 15En̄ dit meinde Christus doen hi sprac tote sinen discipulen: 16‘Met begherten heb ic begheert desen Paescen met u tetene 17eer ic doghe⁽³⁾.’ Pascha betekent ons Christum dien wi 18eten inden Sacramente⁽⁴⁾, ghelikerwijs dat die Apostelen 19met Christo inden avont etene alle te gader ontfinghen dat 20heylighe Sacrament als andere spise, die den lichame voet. 21En̄ inden Sacramente ontfine een yeghewele den lichame ons 22Heren, alse sine ewighe spise, overmits ghelove, minne en̄ 23begherte. Want ghelove en̄ minne, dats die mont der sielen 24daer si mede ontfinghen en̄ aten den lichame ons Heren Jhesu

(1) Hier vertaelt Surius het woord door intoleruntia. Zie het Glossarium op het Tabernakel.

(2) A, G, I, L, N. erighen. H.M. ende vercrighen met bloter minnen sine godheit. - Het is duidelyk dat de schryvers van H en M het werkwoord crighen, hier ghecrigen, niet verstaen hebben. Zyne ware beteekenis is streven, in 't latyn contendere, waermede het Surius op deze plaets vertaelt. Zie het Tabernakel, II, 127, aenteek. 6, en bl. 162, regel 12.

(3) Vglk. Luc. 22, 15.

(4) Sur. Quod Pascha Christum significat, quem in Sacramento edimus, sicut apostoli, enz.

[p. 160]

1Christi met al sinen leden, niet nader groſheyt⁽¹⁾ des 2lichamen alsoe hi daer ter tafelen sat⁽²⁾ (die grofheit hadde 3hi verborgen in die substancie sijns lichamen ende oec inden 4Sacramente; want sijn lichaem was doen noch sterſelie: 5hadden sine mit haren tanden ghebeten, het soude hem wee 6ghedaen hebben); maer hi gaf hem boven nature dat minlike 7leven sijns vleyschs en̄ sijns bloets, sijnre sielen en̄ sijnre 8godheit: en̄ dat was hare gheestelike spise en̄ oec die sine, 9ende onser alre. Nochtan bleef hi in hemselven al dat hi 10was, onghedeilt en̄ onverwandelt in sijnre naturen. Hi gaf 11hem al die substancie die hi ontſaen hadde vander maecht 12Marien sijnre moeder: dat was sine menschelike nature. Hi 13gaf hem selven altemale en̄ onghedeilt in twee manieren, dat 14was sinen lichame onder die ghedaente van broede, ende sijn 15bloet onder die ghedaente van wijn, en̄ in yeghewelken is hi 16al en̄ onghedeylt. Want sine lichame is een levende onthout 17sijns bloets⁽³⁾ en̄ sijn bloet is een levende onthout sijns lichamen, 18en̄ die siele is hare beider leven: en̄ dese drie te gader 19sijn een leven onghedeylt, dat Christus is, ende dat hi sine 20discipulen gaf, en̄ ons allen ghelaten heeft inden Sacramente. 21Want ghelikerwijs dat alle die hostien die alle 22priestere voir hem hebben inder consecracien, die sijn alle 23een substancie en̄ ene brootheit⁽⁴⁾ onghedeylt⁽⁵⁾, alsoe sijn si 24nader consecracien, een substancie des lichamen ons Heren, 25diemen niet deylen en mach. 26En̄ aldus sprekie van den wine, dienmen consacreert in

(1) D. kwalyk, groetheit.

(2) Sur. non quidem ea crassitic, qua mensae assidebat.

(3) Sur. quandoquidem corpus ejus, vitale est sustentaculum sanguinis ejus.

(4) D. kwalyk, breedheit. M. broot.

(5) Sur. Ul enim hostiac omnes ante consecrationem cunctis propositae sacerdotibus, non nisi una substantia et una ac indivisa panis natura sunt.

[p. 161]

1dat bloet ons Heren. En̄ hier omme een yeghewele dropel 2vanden kelke, ofte yeghewelc broxken vander consacreerder⁽¹⁾ 3hostien, hoe cleine dat si, daer scijn van brode is, 4daer is Christus altemale, gheheel, alse inden hemel. Want 5al sijn die stucken en̄ die hostien ghedeylt in allen landen in 6menigher wijs, dat Sacrament is een, en̄ Christus is een en̄ 7onghedeelt in al dat Sacrament al ertrike dore. Want ghelikerwijs 8dat des menschen siele leeft in alle sine lede en̄ 9in yeghewelken lede, al onghedeilt en̄ sonder stat, alsoe leeft 10die gloriose lichaem ons Heren in al dat Sacrament al ertrike 11dore, onghedeylt en̄ sonder stat, op dat hi ghemeen sijn 12moghe allen sinen leden, dat sijn alle die ghene die sijns 13begheren in kerstine ghelove. En̄ hi is yeghewelken al in 14eenre sonderlingher wijs, na dat hijs behoeft en̄ begheert. 15En̄ dit heetmen communie, dat is ghemeyninghe; want wi 16ontfaen alle den lichame ons Heren ghemeyne inden Sacramente, 17en̄ yeghewele sonderlinghe al dat die andere ontfaen 18inder ghemeinheyt⁽²⁾. En̄ al ist dat die priestere, inder 19Missen, dat heylighe Sacrament ontfaen in tween manieren, 20si en ontfaen doch niet meer dan die leken; want al is die 21consecracie ghedeilt in den kelke en̄ inder hostien, Christus 22is altemale en̄ onghedeylt in yeghewelken. 23Nu mochte enich onghelovig sot mensche dincken en̄ 24pensen aldus: dat Sacrament dat Christus consacreerde, 25dat aten die Apostelen die doen bi hem waren altemale: wat 26eest dan dat die papen nu maken? Te deser questien antwoerde 27Christus selve, doen hi sprac te sinen discipulen alte 28hants na sine consecracie: ‘Alsoe dicke, sprac hi, als ghi

(1) A, G. gheconsacreerder.

(2) Sur. Undè etiam communio vocatur, eo quòd omnes in commune corpus Dominicum in Sacramento percipimus: et singulatim singuli, quiequid omnes communiter accipiunt.

[p. 162]

1dese dinghe doen selt, soe seldijt doen in ghedinkenisse 2mijns⁽¹⁾’ dat is mijnre minnen, mijnre passien en̄ mijnre 3doot, en̄ dat ic ghewarich God en̄ mensche bin, ende alles 4machtich in hemel en̄ in erde. Dese woerde ontfinghen die 5Apostele vanden monde ons Heren alsoe alse hise meinde: 6dat was alsoe alse sijn prophecie, en̄ sijn ghebod, en̄ sijn godlike 7macht die hi hem gaf en̄ haren navolgheren, dit ambacht 8te doene tote inden lesten dach⁽²⁾. 9En̄ hier omme, alte hants na sine opvaert, doen si den 10heylighen Gheest ontſaen hadden, die hem leerde alle 11waerheit, doen begonsten si dit ambacht der Missen inden 12persoen ons Heren Jhesu Christi. En̄ sijn gheest sprac doer 13haren mont inder consecracien: dit is mijn lichaem, en̄ dit is 14mijn bloet. En̄ si ordinierden bisscoppe en̄ priestere van sinen 15weghen en̄ in sinen name, en̄ gaven hem die macht die si 16van Gode ontſaen hadden priesters ambacht te pleghene in 17alle die werelt. En̄ aldus is die heylighe Kerke in Christo 18gheſondeert, ende Christus leeft met hare, en̄ is een met 19hare van beghinne, en̄ si sal staende bliven met haren 20dienste tote inden lesten dach. En̄ inder consecracien des 21heylichs Sacraments soe sijn alle priesters willeghe instrumente⁽³⁾ 22ons Heren Jhesu Christi, en̄ hi sprect doer eens 23yegheweles mont, en̄ doir hare alre mont: dit is mijn 24lichaem, en̄ dit is mijn bloet. En̄ yeghewelc priester consacreert 25den lichaem ons Heren ghewaerlic, ende alle priestere 26niet meer dan den selven lichaem inder waerheit⁽⁴⁾.

(1) Vglk. Luc. 22, 19, en I Cor. 11, 24.

(2) Sur. putà tanquam illius vaticinium, praeceptum et divinam polestatem sive authoritatem, ipsis ipsorumque successoribus ad extremam usque diem hoc exequendi officium collatam.

(3) Sur. voluntaria instrumenta.

(4) Sur. et unusquilibet sacerdos Domini corpus revera conſicit, et simul omnes sacerdotes non nisi idem corpus reverà consecrant.

[p. 163]

1En̄ hier mede latic dat ierste punt van minnen, dat ons 2Christus bewijst heeft ende gheleert inden heylighen Sacra- 3mente. 4Dat ander punt van minnen dat hier na volghet, dat 5merken wi daer hi sprect inder consecracien: ‘Dit is die 6kele mijns bloets, die omme u en̄ om vele menschen uutghestort 7sal worden, in verlatenissen der sonden⁽¹⁾.’ Dese 8woerde sprac hi, doen hi sijn bloet consacreerde in dranke 9sinen Apostelen en̄ ons allen, en̄ daer na te hants nutstorten 10woude en̄ sterven van minnen omme onser alre sonden. 11Meerre minne en was noyt ghehoirt, dan dat die Gods Sone 12sijn leven gaf inder doot, en̄ cochte ons met sijnre doot 13jeghen die gherechticheit sijns Vader⁽²⁾, op dat wi ewelic 14met heme leven souden. Hi offerde hem en̄ ons, met sijnre 15oetmoedigher doot, der ghenadicheit sijns Vaders. En̄ die 16Vader heeft ons met hem ontfaen in dat hemelsche erve 17sijns Soens. En̄ hier omme heeft Christus sine consecracie 18ghedeilt, op dat wi ghedenken selen den kelc sijnre passien, 19dien hi van minnen dranc, daer hi ons mede verloste vander 20ewigher doot, en̄ cochte ons, jeghen sinen Vader, leven⁽³⁾ 21der gracien en̄ der glorien. En̄ dit leert ons die consecracie 22sijns heylichs bloets. Maer die consecracie des lichamen ons 23Heren bewijst ons groetheit sijnre minnen, in dien dat⁽⁴⁾ hi 24ons gheesteliken⁽⁵⁾ spisen en̄ voeden wilt met hem selven, 25op dat hi in ons leven mach en̄ wi in hem, ghelikerwijs dat

(1) Vglk. Matth. 26, 28.

(2) kopen jeghen is eene middeleeuwsche wending, nog niet geheel in ongebruik. Zie het woord by De Vries, in zijn Glossarium op den Lekenspieghet, en een voorbeeld in Floris en Blanceſloer, bl. 96, vers 3434.

(3) M. tleven. G. dat leven. Maer dat is er naderhand boven geschreven.

(4) Versta in eo quòd.

(5) A. gheestelec. G. gheestelijc. L, N. gheestelike. De uitgang en is ook een adverbiale uitgang.

[p. 164]

1voren gheseit is. Hi is van minnen ghestorven om onse 2leven, en̄ hi leeft in ons, op dat wi eweliken levende bliven 3in hem. 4Siet dit sijn ‧ij‧ punten van minnen, die sijn soe groet, 5datse nyeman en mach te gronde versinnen⁽¹⁾. Ende altoes 6alse wi Misse horen ofte ten Sacramente gaen, soe selen wi 7ons hier mede verbeelden en̄ sijnre minnen ghedincken, op 8dat wi ons selfs vergheten, en̄ in sijnre eren alre vreemder 9minnen vertyen. En̄ als ons doghen en̄ liden toecomt, soe 10selen wi sijns doghens en̄ sijns lidens ghedinken, en̄ hem 11navolghen in ghehoirsamheden en̄ in ghelatenheden ons 12selfs al tote der doot. En̄ alsoe selen wi sijnre minnen 13ghesmaken, daer hi ons in vercoren heeft en̄ ghemint inder 14ewicheit sonder beghin.

(1) Sur. ut ea ad plenum capere nemo sit idoneus.