Werken. Deel 3. Vanden XII dogheden. Een spieghel der ewigher salicheit. Vanden kerstenen ghelove

Regelnummers proza verbergen

Hoe men dat Sacrament ontfaen sal⁽⁶⁾. C. IV.

17Dese taſele dat is die outaer⁽⁷⁾ Gods, daer wi onfaen 18levende spise die ons levende maect, en̄ ghesteret in allen 19doghene⁽⁸⁾, en̄ die ons verwinnen doet alle onse vianden en̄ 20al dat ons letten mach. En̄ hier omme sprect Christus selve 21tote allen menschen: ‘Het en sy dat ghi edt mijn vleesch

(6) De IIss. A, G, L en N hebben geen opschrift. H en M stellen: Hier brengt hi (de schryver) sijn meininghe voert vanden heilighen Sacramente.

(7) H, M, N. dat outaer. Het woord is heden nog gebruikelyk met beide geslachten.

(8) M. kwalyk, doochden. In omni aſſlictione, vertaelt Surius.

[p. 145]

1ende drinct mijn bloed, ghi en hebt gheen leven in u⁽¹⁾.’ 2Hi sprac voirt: ‘Die edt mijn vleesch en̄ drinct mijn bloet, 3hi heeft dat ewighe leven; want hi woent in my en̄ ie in 4hem⁽²⁾.’ En̄ dat onderlinghe in wonen, dat is dat ewighe 5leven. En̄ omme dat wi hier leven moeten in eenen gheesteliken 6stride, soe behoeven wi die spise⁽³⁾, die ons ghesterken 7moghe, alsoe dat wi al stridende verwinnen en̄ al verwinnende 8striden. En̄ dit is verborgen hemelsch broet, dat niemene 9ghegeven en wert dan die al stridende verwint, en̄ dat oec 10nyeman en weet dan diet ghesmaect en̄ ontfaet⁽⁴⁾. 11Nu hoirt mine woerde, en̄ merct die sentencie en̄ den sin. 12Wildi ontfaen den lichaem⁽⁵⁾ ons Heren inden Sacramente, 13alsoe dat⁽⁶⁾ Gode eerlic si en̄ u salichlic: soe suldi hebben 14vier punten in u, die Maria die moeder Gods in haer hadde 15en̄ oeſende, doen si onsen Here ontfine. En hier omme seldi 16sijn haer discipule⁽⁷⁾ en̄ haer cameriere, en̄ sitten te haren 17voeten, op dat si u leren moghe⁽⁸⁾ met haren exempelen 18hoe ghi leven selt, want si is overmeestersse alre doechden 19en̄ alre heylicheit. Dat ierste punt dat Maria hadde, en̄ dat 20ghi hebben moet, dat is reynicheit. Dat ander is ghewarighe 21bekennisse Gods⁽⁹⁾. Dat derde is oetmoedicheit. Dat vierde 22is vriwillighe begheerlicheit⁽¹⁰⁾. 23Nu merct dan dat ierste punt, dat is reynicheit, in uwen 24spieghel Marien. Si was reyne, vanden beghinne dat si 25ontfaen was, van allen ghebreken en̄ van allen neyghinghen 26toe ghebreken, beide daghelike en̄ dootlike⁽¹¹⁾. En̄ hier

(1) Vglk. Joan. 6, 54.

(2) Vglk. Joan. ib. 55 en 57.

(3) M. der spisen.

(4) Vglk. Apoc. 2, 17.

(5) Het woord lichaem werd oudtyds algemeen met het mannelyke geslaeht gebruikt.

(6) L, M, N. dattet.

(7) A, G. hare discipula.

(8) D, I, N. mach.

(9) Sur. vera cognitio Dei.

(10) Sur. liberae voluntatis desiderium.

(11) D. daghelics en̄ dootlics. G. daghelijes en̄ doetlike. H, L. dagelix en̄ doetlix. I. daghelijes en̄ dootelijes. M. dootlix ende daghelix. A. als de tekst.

[p. 146]

1omme sprac die bode Gods, die inghel Gabriel, tote hare 2aldus: ‘God gruete u, vol gracien⁽¹⁾, die Here is met di⁽²⁾.’ 3Al dat vol gracien is, dat is reyne; en̄ al dat reine is, dat is 4vol gracien. En̄ hier omme, wildi vol gracien sijn en̄ onsen 5Here ontſaen, soe moeti met Marien reine sijn. Proeft dan 6en̄ merct dat anschijn uwer consciencien, en̄ al dat ghi daer 7in vint dat Gode mishaghen mach, dat beclaecht en̄ belijt, 8met oetmoedigher herten, voir Gode en̄ voir uwen priester. 9En̄ al dat ghi meest weecht⁽³⁾, en̄ dies ghi u meest vermijdt⁽⁴⁾ 10en̄ scaemt⁽⁵⁾, dies en vergheet niet, noch dies en 11laet u niet ontbliven⁽⁶⁾; mer wroecht⁽⁷⁾ u selven als uwen 12doot viant: soe suldi suver en̄ reine werden. Van anderen 13ghebreken, die daghelijcs sijn en̄ ghemeyne, en̄ dies hem 14nieman ghehoeden en mach, daer ave hebt corte woerde en̄ 15sijt onbecommert⁽⁸⁾; maer hebt groten rouwe en̄ bitterheit 16van herten van al uwen sonden, en̄ hebt groten wille altoes 17wel te doene en̄ u te hoeden van allen sonden daghelijcs en̄ 18dootlijcs. En̄ boven alle dine, hebt grote ghelove⁽⁹⁾ ende 19minlic betrouwen in Gode, want dat sijn die dinghen⁽¹⁰⁾ die 20sonden vergheven, alsoe alse onse Here sprac inder Ewan-

(1) M. alleen, God groet di vol ghenaden.

(2) Vglk. Luc. 1, 28.

(3) Sur. Quicquid autem gravius judicas.

(4) D, H, M. en̄ meest vermijt.

(5) Versta, en dat gy u meest ontziet en schaemt te biechten. Zie vermiden in het Glossarium van De Vries op den Lekenspieghel.

(6) Sur. Quicquid autem gravius judicas, et unde magis erubescis, quaeque magis edicere vereris, eorum vide ne obliviscaris, nec ea tibi excidere aut praeterlabi patiaris.

(7) Versta beschuldig, en zie Kiliaen op het woord wroegen.

(8) D. alleen, onbehoet. Surius vertaelt: nec indè speciatim animo occuperis admodùm aut angaris.

(9) A, G, H, I, L. groet gheloeve. M. groten ghelove. Men vindt het woord ghelove gebruikt met het vrouwelyke en 't onzydige geslacht. Zie Huydecoper op Stoke, III, bl. 150. De variante van M zou doen denken dat men er ook het mannelyke aen toepaste. Zie Bormans, Christina, enz. bl. 484.

(10) H, M. dat sijn dinghen.

[p. 147]

1gelien te menigher stat: ‘Dijn ghelove heeft dy ghesont 2ghemaect⁽¹⁾.’ En̄ dit is dat ierste punt hoe ghi reyne selt 3sijn met Marien onsen Here te ontfaen. 4Maer boven alle dinc seldi u hoeden van langher biechten 5met vele woerden; want dat soude u oncusten⁽²⁾, en̄ dolende 6en̄ scrupeloes maken. Want hebdi vele woerde in uwer 7biechten dier gheen noot en is, als van daghelijcs⁽³⁾ sonden, 8en̄ wildi u selven custen met uwen doen meer dan met 9betrouwen in Gode, soe blijfdi altoes onverlicht en̄ ongheleert 10van Gode. Ende soe en condi niet bekennen ondersceit 11tusschen groot en̄ cleine, tusschen meerre en̄ mindere uwer 12ghebreke. En̄ alse u yet ontblijft dat ghi pleecht te biechtene⁽⁴⁾ 13na uwer costumen⁽⁵⁾, dies nochtan gheen noet en is, 14soe sidi verbeelt, bedruct ende bedroeft, alse ofte ghi niet 15ghebiecht en waert⁽⁶⁾, en̄ lichte vele meer⁽⁷⁾. Want in uwe 16consciencie, daer met rechte in sijn soude hope, ghelove en̄ 17minne te Gode, daer is in anxt en̄ vrese, en̄ eyghen natuerlike 18minne uwes selfs. Hier voir moeti u hoeden, wildi reine 19sijn, en̄ bliven met Marien in hare camere. 20Hier na volghet dat ander punt dat nyemen hebben en 21mach, hi en si reine van consciencien, en̄ dat is ghewarighe 22bekennisse Gods⁽⁸⁾. Dat hadde Maria boven allen menschen 23die ye gheworden, naest haren Sone, die selve die wijsheit

(1) Vglk. Matth. 9, 22; Marc. 5, 34; it. 10, 52; Luc. 7, 50; it. 8, 48; it. 17, 42, en 18, 42.

(2) A, G, H, I. ontkusten. L. ontrusten. M. want dat soude u onrustich ende dwalende ende scrupulose maken. - Zie het woord verklaerd in het Tabernakel, I, bl. 32, aenteek. 4.

(3) A. dagheleeschen. G. daghelecken. H, L, N. daghelixen. I. daghelyke. M daghelixe.

(4) M. alleen, Ende als u iet verghet dat ghi pleghet te biechten.

(5) H, M. na uwer ghewoente (M. ghewoonten).

(6) M. alleen, en haddet.

(7) M. alleen, ende beswaert vele meer. Et fortè multo ampliùs, zegt Surius.

(8) A, G, H, I, L, M. ghewarich kennisse. N. ghewaerighe kennisse.

[p. 148]

1Gods is. Nochtan doen dinghel die bootscap brachte Marien, 2wart si⁽¹⁾ versaecht⁽²⁾, en̄ peinsde wat groeten dat dat sijn 3mochte⁽³⁾. Doen sprac die inghel: ‘En ontsiet u niet, 4Maria, want du heves gracie vonden⁽⁴⁾ vore den Here. 5Du sels ontfaen en̄ ghebaren⁽⁵⁾ eenen Sone. En̄ ghi selt 6sinen name heten Jhesus. En̄ hi sal sijn groet voir den 7Here⁽⁶⁾. En̄ hi sal sijn gheheten die Sone⁽⁷⁾ des alre 8oversten. En̄ de Here (dats die hemelsche Vader) die sal 9hem gheven den stoel Davids sijns vaders (dat is die macht 10David), en̄ hi sal regneren in Jacobs huys in ewicheit, en̄ 11sijns rijcs en sal gheen einde sijn⁽⁸⁾.’ Doen sprac Maria 12tote den inghel: ‘Hoe sal dit ghescien, want ic en bekenne 13ghenen man (dat is, ic sal reyne bliven⁽⁹⁾)?’ Doen 14antwoerde die inghel: ‘Die heylighe Gheest sal van boven 15neder comen in di, en̄ die cracht⁽¹⁰⁾ des alre oversten sal 16dy bescinen. En̄ daer om, dat heylighe dat van di geboren 17sal werden, sal heten die Sone Gods. Ende siet, Elisabeth, 18dine nichte, si heeft ontfaen enen sone in hare outheit: 19ende dit is die seste maent hare die geheyten is ondrachtich, 20want Gode en sal geen dine sijn ommoghelic⁽¹¹⁾.’ 21Doen Maria dese woerde hoerde en̄ wel verstont, doe was 22si gheleert vanden inghel, ende noch vele meer vanden 23heyligen Gheest. Doen sprac si: ‘Siet hier die deerne⁽¹²⁾

(1) L. doc wart si. M. doe waert si.

(2) M. versaghet.

(3) L. wat groete. N. wat groet dattet. M. wat dat groeten sijn moehte. - Het woord groeten in de andere Hss. staet in genitivo. - Vglk. Luc. 1, 29.

(4) Zie welke verba het voorvoegsel ghe in participio weglaten, in het Glossarium op het Tabernakel, voce Ghe.

(5) H, M. ontfaen en̄ winnen.

(6) Deze dry laetste woorden staen niet in G, H, I, L, M en N.

(7) M. ende een sone gheheten. H. en̄ gheheten zone. L, N. heten die soen.

(8) Vglk. Luc. 1, 50-33.

(9) Vglk. ib. 34.

(10) H. craft.

(11) Vglk. Luc. I, 35-37.

(12) Zie het woord verklaerd in het Tabernakel, I, bl. 252, aenteek. 6.

[p. 149]

1ons Heren⁽¹⁾.’ Doense God verhief ten hoechsten, doen 2sette si haer ten nedersten, en̄ dat leerde haer die wijsheit 3Gods. Want hoecheit en mach niet staende bliven dan in 4nederheit. Dit tuucht wel der inghelen val die uten hemel 5vielen. Want wat⁽²⁾ is hogher dan die Sone Gods? En̄ 6wat is nederre dan die knecht Gods en̄ alle der werelt⁽³⁾? 7dat was Christus⁽⁴⁾. En̄ wat is hogher dan die moeder Gods? 8En wat is neerder dan die deerne Gods en̄ alle der werelt? 9Dat was Maria. 10Si gaf oec haren wille over in die vriheit Gods met groter 11begheerlicheit, en̄ sprac voirt toten ingel: ‘My ghescie na 12dinen woerden⁽⁵⁾.’ Doen die heylighe Gheest dat verhoirde, 13dat bequam der minnen Gods⁽⁶⁾ soe wale, dat si 14Christum sant in Marien sale, die ons verlost heeft van alre 15qualen. Siet aldus sijn wi gheleert van Marien en̄ vanden 16inghel, hoe wi ontfaen hebben den Sone Gods in onser 17naturen.

(1) Vglk. Luc. 1, 38.

(2) H, M. En̄ wat.

(3) Sur. aut quid servo Dei et totius orbis, inferius vel abjectius?

(4) D. alleen, dats.

(5) Vglk. Luc. 1, 38.

(6) H. kwalyk, der moeder Gods. M. die moeder Gods.