Werken. Deel 3. Vanden XII dogheden. Een spieghel der ewigher salicheit. Vanden kerstenen ghelove

Regelnummers proza verbergen

[p. 138]

Dit is vander ander pertien van menschen in een voirtgaende leven. C. III.

1Ende hier omme⁽¹⁾, leven wi in doghen sonder verkiesen⁽²⁾, 2soe selen wi altoes winnen en̄ niet verliesen: en̄ dit 3meret aldus. Doen hem Christus overgaf inden wille sijns 4Vaders, in dien overghevene was die minne soe stare en̄ soe 5heet in sinen geeste, en̄ die anxste soe groet inder naturen, 6dat uut sinen live vloyede bloedich zweet tote inder erden. 7In sinen willighen overgheven heeft hi ons ghecocht met 8sijnre minnen hem te dienene ende sinen Vader. En̄ mit 9sijnre passien en̄ met sijnre doot, heeft hi voir ons onse 10scout betaelt ende vergouden. En̄ hier omme moeten wi 11van node sine sijn⁽³⁾, salich inden hemel ofte verdoemt 12inder hellen. Die hemelsee Vader heeft ons van nieute 13gescapen: met rechte selen wi sine sijn. Die Sone Gods 14heeft ons verlost met sijnre doot: met rechte selen wi den 15sonden sterven, ende hem dienen en̄ leven. Die Vader en̄ 16die Sone metten heylighen Gheest hebben ons ewelic ghemint 17en̄ met minnen beseten: met allen rechte souden wi 18weder minnen⁽⁴⁾. Die drie Persone sijn een God, een substancie 19en̄ een nature, en̄ hier omme is haer dienst ghemeyne: 20die den eenen dient hi dient den anderen, en̄ die 21den enen versmaet hi versmaet den anderen.

(1) Men ziet wel, uit dit begin, dat Ruysbroeck zyn opstel in geene hoofdstukken verdeeld heeft; maer dat zulks het werk is van latere afschryvers.

(2) Sur. Et reverà si afflictiones sine electione perpeti noverimus.

(3) Sur. Atque hanc ob rem necessariò illius erimus.

(4) M. alleen, sulden wijn (dat is wy hem) weder minnen. Surius vertaelt ook: nos eum redamare, aequissimum est. - L en N hebben souden wise.

[p. 139]

1Nu sprect Christus in die Ewangelie⁽¹⁾ die sinte Matheus 2bescrijft aldus: ‘Salich sijn die ghene dien⁽²⁾ honghert en̄ 3dorst nader gherechticheit⁽³⁾.’ Dats recht, dat wi Gode 4gheven dat wi hem sculdich sijn. Doen Christus sinen wille 5overgaf inden wille sijns Vaders, daer mede cocht hi ons, en̄ 6met sijnre doot betaelde hy voir ons. Eest dat wi heme alsoe 7volghen willen, soe moeten wi ons eygens willen vertien, en̄ 8leven sinen wille⁽⁴⁾: en̄ alsoe wert sijn coep in ons ghestadicht⁽⁵⁾. 9Wi moeten oec onse sinne dwinghen, en̄ onse 10nature verwinnen, en̄ ons cruce draghen, en̄ volghen Christum 11na. En̄ alsoe ghelden wi hem die scout die hi voir ons 12betaelt heeft, en̄ overmits sine doot en̄ onse willighe penitencie, 13werden wi hem gheënicht en̄ sine ghetrouwe knechte, 14en̄ behoren te sinen rike. Mer daer wi ons eygens willens 15sterven in sinen wille, en̄ sijn wille ons wille wert, daer sijn 16wi sine discipulen en̄ sine uutvercorene vriende. 17Voertmeer, daer wi verhaven sijn overmits minne, en̄ 18onse ghedachte bloet en̄ onghebeelt staet alsoe si ghescapen 19is van Gode, daer werden wi ghewracht vanden geeste Gods, 20en̄ daer sijn wi die sonen Gods⁽⁶⁾. Meret die woerde en̄ die 21sentencie, en̄ leeft⁽⁷⁾ daer na. Doen Christus, die Gods Sone, 22van minnen omme onsen wille sterven woude, doen gaf hi 23sijn leven in die handen sijnre viande tote in die doot, en̄ 24alsoe was hi een ghehoirsam knecht sijns Vaders en̄ alle 25der werelt. Hi gaf oec sinen eyghen wille inden wille sijns

(1) Dit woord werd oudtyds veelal met het vrouwelyk geslacht gebruikt. M. alleen, in den Ewangelio. N. in dat Ewengelium.

(2) D, H, I, L, M, N. kwalyk, die. De verba hongheren en dorsten werden oudtyds impersonaliter gebruikt met den dativus personae.

(3) Vglk. Matth. 5, 6.

(4) D, L. in. M.N. na sinen wille.

(5) Sur. alque ita emptio illius in nobis confirmabitur.

(6) Sur. jam nunc agimur à spiritu Dei, et sumus filii Dei.

(7) D. kwalyk, en̄ weret. N. en̄ levet.

[p. 140]

1Vaders, en̄ also wrachte hi⁽¹⁾ die hoechste gherechticheit, 2ende leert ons⁽²⁾ alle waerheit, en̄ verhief sinen gheest in een 3ewich salich ghebruken⁽³⁾. En̄ doen sprac hi: ‘Het is al 4voldaen⁽⁴⁾. Vader in dinen handen bevelic minen gheest⁽⁵⁾.’ 5En̄ in dat selve veers antwoerde die prophete David in 6yeghewelcs goets menscen persoen, die Christum alsoe na 7volghet, en̄ sprac: ‘Here, God der waerheit, du heves my 8verlost⁽⁶⁾.’ Want wi en moghen ons selven niet verlossen; 9mer alse wi Christum navolghen (alsoe alsic voren bewijst 10hebbe) met alle dien dat wi vermoghen, soe werden onse 11werken met sinen werken gheënicht, en̄ veredelt overmits 12sine gracie. En̄ alsoe heeft hi ons verlost, niet in onsen 13werken, maer in sinen werken, en̄ in sijnre⁽⁷⁾ verdienten 14heeft hi ons vri ghemaect en̄ verlost. Mer selen wi dese 15vriheit ghevoelen ende besitten, soe moet sijn gheest onsen 16gheest verbernen in minnen, en̄ versinken⁽⁸⁾ in dat abys 17sijnre ghenaden ende sijnre vrier goetheit. Aldaer wert onse 18geest ghedoept en̄ vri ghemaect en̄ gheënicht met sinen 19geeste. Siet, daer sterft eyghenheit ons willen inden wille 20Gods, alsoe dat wi anders niet ghewillen en connen noch en 21moghen, dan dat God wilt⁽⁹⁾, want die wille Gods is worden 22onse wille: en̄ dit is die wortele rechter caritaten. Daer wi 23van nuwes ghcboren werden uten gheeste Gods, daer is onse 24wille vry, want hi is een metten vrien wille Gods. En̄ daer 25is onse gheest, overmits minne, verheven en̄ opghenomen 26in enen gheeste, in eenen wille, in eene vriheit met Gode. 27En̄ in dese godlike vriheit es des menschen gheest in minnen

(1) H, M. ghewrachte hi. L. wrochte hi.

(2) M. alleen, leerde.

(3) Sur. spiritumque suum ad oeternam ac beatissimam sustollens fruitionem, enz.

(4) Vglk. Joann. 19, 50.

(5) Vglk. Luc. 23, 46.

(6) Vglk. Ps. 30, 6.

(7) H. in sire. L.M. in sinen (L. sine) verdienten.

(8) Het werkwoord is activè gebruikt. Zie het Tabernakel, I, bl. 225, aenteek. 3.

(9) H, L, M. wil. N. wille.

[p. 141]

1verhaven boven sine eyghene nature, dat is boven pine en̄ 2arbeit en̄ onwille⁽¹⁾, boven anxt ende sorghe en̄ vrese der 3doot en̄ der hellen ende oec des vagheviers, ende boven alle 4zwaerheit die ghevallen mach in lijf en̄ in siele, in tijt en̄ in 5ewicheit. Want troest en̄ ontroest, gheven en̄ nemen, sterven 6en̄ leven, en̄ al dat ghevallen mach in lieve en̄ in lede, 7dat blijft al onder die minlike vriheit daer des menscen geest 8gheënicht is den gheeste Gods. 9Siet, dese menschen sijn arm van geeste, die niet eyghens 10en hebben behouden⁽²⁾; en̄ hier omme sijn si salich, want 11die minne Gods is haer leven. Si sijn noch meer salich, 12want si sijn saechte en̄ oetmoedich: en̄ hier omme, hoe 13sere dat die nature bedruct en̄ beswaert is, sy hebben altoes 14vrede van herten en̄ van gheeste. Si sijn ten derden male 15salich, want si clagen en̄ bewenen hare daghelicsche valle in 16ghebreken, en̄ alre menschen sonden, en̄ dat God soe onbekint 17is, en̄ soe onghemint en̄ ongheëert na sine hoghe weerdicheit. 18En̄ hier uut wast die vierde salicheit, dat is honger 19en̄ dorste, en̄ ewich vierich lost dat God ghemint sy en̄ 20gheloeft van allen creaturen in hemel en̄ in erde. 21En̄ hier ute comt die vijfte salicheit, dat is een hertelic, 22oetmoedich, milde begheren dat God sine graeie en̄ sine 23ghenade late vloyen in hemel en̄ in erde, opdat si alle vervult 24werden met sinen gaven, en̄ hem ewelic danken en̄ loven. 25En̄ hier uut comt die seste wise die salich is⁽³⁾, dat sijn die 26ghene die, met reinre onverbeelder herten, die gracien en̄ 27die gaven Gods onfaen, en̄ daer mede op gherecht staen in

(1) Het woord beteekent hier fastidium, molestia, als Kiliaen opgeeft. Surius vertaelt het minder wel door et quicquid nolit.

(2) M. alleen, en minder wel, niet elghens en hebben si behouden.

(3) Aldus al de Hss. Sur. Hinc porrò sexta emergit beatitudinis ratio, eos complectens, qui, enz.

[p. 142]

1dancbaren love: die sijnt⁽¹⁾ die Gode scouwen. Ute desen 2scouwene wast die sevende wise der salicheit, dat is een 3minlic inkeer⁽²⁾ in Gode en̄ in godliken vrede, navolghende 4herte en̄ syn⁽³⁾, lijf en̄ siele, met alden crachten, en̄ met alle 5den ghenen die salich sijn ofte salich moghen werden: dat 6is al aenhanghende en̄ navolghende den minliken inkeer in 7Gode, en̄ in dat ghesichte godlics vreden⁽⁴⁾. 8Die dese wise in hem bevinden, die sijn salich, en̄ dat 9sijn pays makeren; want si hebben pays met Gode, en̄ met 10hem selven, en̄ met allen creaturen. En̄ hier omme heten sy 11die sonen Gods. Ende van hem sprect die Prophete aldus: 12‘Ghi sijt gode en̄ sonen des alre oversten⁽⁵⁾.’ Maer hy 13sprect voirt te hans aldus: ‘Ghi selt sterven als menschen, 14en̄ ghi selt neder vallen als een vanden princen⁽⁶⁾.’ En̄ 15hier mede versteetmen die leste wise die onse salicheit volmaect⁽⁷⁾; 16want ghelijc dat wi in die cracht⁽⁸⁾ ons Heren 17Jhesu Christi opgaen in dat ghesichte godlics vreden, daer 18wi sonen Gods sijn, alsoe moeten wi oec met heme nedergaen 19in armoeden, in ellenden, in becoringhen, in striden 20jeghen ons vleesch, jeghen den duvel en̄ jeghen die werelt: 21en̄ in striden⁽⁹⁾ moeten wi leven ende sterven alse arme 22menschen, ghelikerwijs dat Christus die levende Gods Sone 23dede, die een prince is boven alle creaturen. Hi is mede 24comen, ja neder ghevallen onder die voete alre sondaren,

(1) D, N. dit sijn. G, I, L. die sijn.

(2) D. inkeere. M. inkeren.

(3) A. sen. G, I, L, N. sin. H, M. sinne. Sur. subsequente corde, enz.

(4) Sur. subsequente corde, sensibus, corpore et anima cum cunctis viribus et omnibus qui jam beati sunt, et quandoque beati erunt. Haec enim omnia amorosae ad Deum et in divinae pacis visionem introversioni cohaerent, camque consequuntur.

(5) Vglk. Ps. 81, 6.

(6) Vglk. ib. 7.

(7) Aldus A, D, G, I, L en N. - H en M: die ons Heren salicheit volmaect. Zoo moet Surius ook gelezen hebben, want hy vertaelt: quo (modo) beatitudines à Domino Jesu commemoratae, perſiciuntur.

(8) M en N. in die craſt.

(9) A, G, I, L. in stride.

[p. 143]

1in armoede, in ellenden, in honghere, in dorste, in becoringhen, 2in versmaetheden, in stride, in node, in confusien, 3in scanden en̄ in alle die zwaerheit die hi van buten en̄ van 4binnen liden mochte: en̄ hier in bleef hi ghehoirsam en̄ 5sachtmoedich als een lam. En̄ omme ons te behoudene in 6sijn rike, soe is hi ghestorven alse een arm ellendich mensce. 7Nochtan willen wi salich werden, en̄ ewelic mit hem bliven, 8soe moeten wi ons selven behoeden in sijnre ghenaden: dat 9is, dat wi onse vleysch en̄ onse nature souden pinen en̄ 10crucen, met wederstane becoringhe⁽¹⁾, quaden wille en̄ 11quade ghelost die in ons op staen mochten jeghen die ere 12Gods, alsoe dat wi altoes moghen op gaen met onsen Here 13Jhesum Christum te sinen hemelschen Vader alse vrye 14sonen, en̄ oec met hem neder comen in doghene, in becoringhe 15en̄ in alle zwaerheit alse sine ghetrouwe knechte. En̄ 16al waren wi alsoe gheleeft⁽²⁾ en̄ gheoefent in dogheden, dat 17wi mit Christo inkeren mochten altoes alse wi wouden, 18nochtan souden wi persecucie doghen; want wi sijn ongestadich 19ende menichſoudich van ghepensen en̄ van invallenden 20beelden, alsoe langhe als wi hier leven inder tijt. Ende 21hier omme sprect Christus: ‘Salich sijn die persecucie 22doghen om die gherechticheit, want dat rike der hemele 23is hare⁽³⁾.’ 24Dat rike der hemele dat is Christus levende in ons met 25sijnre gracien. En̄ dat rike Gods doecht cracht⁽⁴⁾, en̄ inder 26cracht Christi, die in ons leeft ende met ons strijt, soe 27winnen wi dat rike ende gegripent. En̄ alse ons die menscen

(1) M. alleen, mit wederstaen in die becoringhe der quader willen ende lust, die, enz. Zie onze aenmerking hiervoren, bl. 132, aenteek. 10. Surius vertaelt: resistendo tentationibus, improbae voluntati, pravis appetitionibus, quae, enz.

(2) Dat is ervaren. Zie het Glossarium op het Tabernakel.

(3) Vglk. Matth. 5, 10.

(4) Vglk. Matth. 11, 12.

[p. 144]

1vloeken en̄ vermaledien, en̄ persequeren en̄ al quaet van ons 2spreken te onrechte en̄ met loghenen, omme dat wi Gode 3dienen: in dien daghen selen wi ons verbliden, sprect 4Christus⁽¹⁾, want ons loen is vol en̄ overvloedich inden 5hemel. En̄ nieman en sal ghecroent werden dan die wittelic 6ghestreden heeft⁽²⁾. En̄ hier omme ist beter met Christo in 7tribulacien en̄ in doghen te sine, dan sonder hem te sine in 8bliscapen en̄ in weelden. Want hi sprac doer den Prophete: 9‘Die mensche die in doghene is, want hi ghehoept heeft in 10my, ic salne verlossen en̄ ic salne bescermen, want hi 11heeft minen name bekent. Hi heeft my ane gheroepen, 12en̄ ic salne horen. Met hem bin ic in doghene: ic salne 13verledighen⁽³⁾ ende glorificeren⁽⁴⁾.’ En̄ op een ander stat 14sprect die prophete David: ‘Here, du heves ons ene tafele 15bereet jeghen alle die ghene die ons tribulacie en̄ doghen 16aen doen⁽⁵⁾.’

(1) Vglk. Matth. 5, 11,-12.

(2) Vglk. II Tim. 2, 5.

(3) H. verdinghen. M. kwalyk, vinden. Het werkwoord verledigen beteckent verlossen, liberare, expedire, eximere, by Kiliaen.

(4) Vglk. Ps. 90, 14-15.

(5) Vglk. Ps. 22, 5.