Werken. Deel 3. Vanden XII dogheden. Een spieghel der ewigher salicheit. Vanden kerstenen ghelove

Regelnummers proza verbergen

Dat neyghen tot ondoechden sonder consent, alle meghe vrome den goeden menscen.⁽³⁾ C. VIII.

11Ghi sult weten dat die aenstoot der ondoechde en is inden 12goeden mensche nemmeer sonder grote vrome en̄ sonder 13groten voirtganc. Het sijn twee menschen⁽⁴⁾: die ene si alsoe, 14dat hem gheen ghebrec aen en stote of luttel; mer die ander 15si alsoe, dat hem aenstoten die ghebreke van buten in 16yeghenwoirdicheden der dinghen: ende dan soe wert die 17mensce van buten beweghet het si van toerne, of van ydelre 18eren, of lijflike⁽⁵⁾, of met oncuyscheden of in gulsicheden,

(3) Het opschrift in E. luidt aldus: Dat neyghinghe tot ondoechden zonder consent, den mensche altijt vroemt. In D. staet: vrome der goeder menschen, en zoo is het ook aennemelyk, mits men vrome houde, niet voor een verbum in subjonctivo, maer voor een substantief, en dat neyghen voor die neiging, in welk geval slechts het copulatief is ontbreekt.

(4) Sur. Est autem duplex bonorum hominum genus.

(5) Dit woord staet in E. niet, noch is door Surius vertolkt. Wy houden het voor een adverbium, te vertalen door corporaliter, toepasselyk op de twee volgende verzoekingen, tegenover gesteld aen de twee voorgaende, die het lichaem niet, maer den geest aendoen. Wy stellen dan ook voor, te lezen lijſteke, met oncuyschheden, zonder of.

[p. 83]

1oſt in wat manieren dattet si. Mer met sinen oversten crachten⁽¹⁾ 2soe staet hijs te male ledich, en̄ soe onbeweghet, dat 3hi des gebeers⁽²⁾ altemale niet en wil, alsoe dat hi hem niet 4en wil toernen, noch onsaten, noch eenrehande sonden doen 5en wil; en̄ stridet jeghen die ghebreke en̄ sonden die hem 6vore comen. Want het moet sijn⁽³⁾ dat hem die ghebreken 7inwaren van naturen, als menich van naturen toernich is of 8hoverdich is; en̄ hi en wil emmer⁽⁴⁾ niet consenteren den 9sonden: dese mensche sal verre meer sijn gheloent, en̄ hi sal 10die doghet vele edelre besitten, dan die ander mensche, 11want volcomenheit der doechde comt van striden, alsoe 12sinte Pauwels seit: ‘Die doghet wert volbrocht inder crancheyt⁽⁵⁾.’ 13En̄ daer omme ist ons noot dat wy becoert 14werden; want wie sal gecroent sijn dan die witteliken 15strijt⁽⁶⁾? En̄ hoe mochten wi striden, ofmen ons niet aen en 16vochte? En̄ wat is mi metten verwinners⁽⁷⁾, of ie inden strijt 17niet gheweest en hebbe? En̄ scandelic soe acht my⁽⁸⁾ der 18glorien weert sonder verwinnen, of victorie sonder strijt⁽⁹⁾.

(1) Sur. intùs autem in viribus supremis.

(2) Het woord ontbreekt in E. Kiliaen geeſt gheberen = ghebaeren, tumultuare, turbare, en ghebaer, tumultus, tumultuatio, turba. In dezen zin moet het hier opgevat worden, als gezegd van de aenstooten of de tokkelingen der ondeugd, waer de gemeende mensch niet wil naer luisteren. Zie Gebaren in het Glossarium van Jonckbloet op den Roman van Karel den Grooten.

(3) Versta. het kan zyn. E. zegt: Het mach oec gheschien, en Surius vertaelt: Et licèt fortassis, enz. Zie het Glossarium van De Vries op den Lekenspieghel, in voce Moeten.

(4) Versta, altoos, in den zin van nogtans. Surius vertaelt het woord door tamen.

(5) Vglk. II Cor. 12, 9.

(6) Vglk. II Tim. 2, 5.

(7) Versta, wat deel heb ik of zal ik hebben met de overwinnaers, enz.

(8) Versta, zoo acht ik my. Het pronomen ik is uitgelaten.

(9) Sur. immo et turpe ſoret, sine bello et victoria triumphum agere, aut usurpare coronam.

[p. 84]

1En̄ want onse leven is al vol strijts en̄ becoringhen, ende al 2onse leven is als eene ridderscap op ertrike⁽¹⁾, en̄ wi van ons 3selven niet en hebben die becoringe weder te stane (dat ons 4lief is⁽²⁾; want wi hebben liever die macht van Gode dan 5van ons selven, ende liever tot sinen wille te staen dan 6wenschen te hebben⁽³⁾. Want gheen dinc en is lusteliker, 7inder tijt noch in ewicheit, dan sine te sijn; noch oec 8sekere⁽⁴⁾, want alsoe seker als God is, soe ware hi hem als 9een, die te male sijn ware⁽⁵⁾: en̄ God ware sijn, eyghenre, 10dan ye dinc was of sijn mochte, dat hi ye besat of besitten 11mochte⁽⁶⁾); en̄ want wi⁽⁷⁾ sonder Gode niet en vermoghen, 12soe is ons noot dat wi eenpaerliken sijns waer nemen en 13sijnre hulpen, op dat wi alle becoringhe verwinnen moghen: 14want alsoe dicke als wi den viant en̄ sine becoringhe verwinnen, 15alsoe dicke verbliden wi die engelen, ende eren Gode. 16Oec soe sel ghi weten dat gheneychtheit toten sonden en 17is gheen sonde; mer die sonden te willen, en̄ die te volbringhen, 18dat is sonde. Oec soe sel ghi weten dat sulke 19sonde sijn, als onreine ghepeinse der oncuyscheit, datmen 20daer qualic langhe op denken mach sonder sonde, en̄ al en 21wiltmen niet consenteren; want si den mensche alte zere 22moveren tot gheneychtheden. En̄ daer om alsoe saen als 23mense ghewaer wert, soe sal hem die mensche met groten 24ernste daer af keren; want jeghen alle sonden so mach men 25vechten, mer dese sonde der oncuyscheit salmen vlien.

(1) Vglk. Job, 7, 1.

(2) Sur. quod quidem satìs nobis placere et gratum esse debet.

(3) Sur. quàm eligendi habere facultatem.

(4) Versta zekerder, in 't latyn securius.

(5) Sur. Nam sicut Deus in omnibus plena gaudet securitate, ita et is qui proprius est Dei, securissimus est. In E. leest men: soc soude hi sijn, die te maet sijn waer.

(6) Sur. et vicissim majori Deum proprietate possidet, quàm rem ullam unquàm occuparit.

(7) Versta hierby, als gezegd is.

[p. 85]

1En̄ daer om, ganseliken ghesproken, soe wien recht 2ware⁽¹⁾, al hadde een mensche ghewout te wenschen, hi en 3soude niet willen wenscen noch begheren, dat hem neyghinghe 4noch becoringhe der sonden⁽²⁾ verghinghe; want 5in dien, soe stonde die mensche onghewaert in alle sine 6werken, en̄ sonder sorghe biden dinghen. En̄ hi soude oec 7derven den loen en̄ den seghe die hem vanden stride coemt; 8want het is een vroem striden, becoringhen en̄ neyghinghe 9tot sonden vromelic te verwinnen. Want die aenstoot en̄ die 10beweghinghe der ondoecht bringhet die doecht inden moet, 11en̄ verwerct⁽³⁾ den mensche nerstigher te sine inden dienste 12Gods, en̄ Gods en̄ sijns selfs bet ware te nemen. En dese 13neyghinghe en̄ aenstoot der sonden vermanen den nerstighen 14mensche in allen tiden en̄ uren hem te oefene inder 15doecht; want dat nauwe ghewaer werden der neyghingen 16ter ondoecht, vermaent den mensche en̄ vestet inder doecht. 17Daer om, hoe hem die mensche cranker kent ende vint, 18hoe hi bet der stercheit ende seghes waernemen sal; want 19die doghet en̄ ondoghet leghet al aen den wille.

(1) Sur. Planè si quis rectè valeret in anima.

(2) D. kwalyk, die sonder.

(3) E. verwect.